Een sensor van 11 atomen

BNR x Betweter: Kunnen we AI vertrouwen?

Filosoof Jan Broersen bekijkt in zijn onderzoek onder andere of en hoe we kunstmatige intelligentie morele verantwoordelijkheid kunnen geven.  Als het al kan - want dat is volgens Broersen nog maar de vraag - dan is de volgende uitdaging: hoe zet je ethiek om in wiskunde?  Lees hier meer over het Betweter Festival. Fan van festivals en geïnteresseerd in de toekomst van technologie, dan kun je in november ook een kijkje nemen op het IMPAKT Festival.See omnystudio.com/listener for privacy information.

BNR x Betweter: Hoe vergroot je het bewustzijn over klimaatverandering?

Tijdens het Betweter Festival kijkt oceanograaf en klimaatwetenschapper Erik van Sebille hoe het ervoor staat met onze zelfkennis en zorgen rondom het klimaat.  Kunnen we juist inschatten hoe goed onze kennis over dit onderwerp is? En klopt het dat we onze eigen bezorgdheid wel zien, maar die van de mensen om ons heen een stuk minder goed? Van Sebille doet ook onderzoek naar oceaanstromingen en de oorsprong van het plastic dat daarin terechtkomt. Ook bekijkt hij de rol van wetenschappers in het klimaatdebat. Moet het niet allemaal een stuk activistischer?See omnystudio.com/listener for privacy information.

Honden ruiken het als we gestrest zijn

Dat honden een indrukwekkende neus hebben weten we natuurlijk al, maar nieuw onderzoek suggereert dat ze er ook mee kunnen ruiken of we ons goed voelen. Onderzoekers van Queen’s University in Belfast keken in een experiment of ongetrainde honden onderscheid konden maken tussen een geurmonster (adem en zweet) van dezelfde persoon, voor- en nadat die persoon een stressvolle taak had uitgevoerd. Lees hier meer over het onderzoek: Dogs can smell when we’re stressed, study suggests. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Hoe beïnvloedbaar zijn onze microbiota?

Hoe komen we eigenlijk aan de bacteriën die onze darm-microbiota vormen? Kunnen we de samenstelling beïnvloeden? En wat is de link tussen deze bacteriën en verschillende ziektes? Onderzoeker Marcel de Zoete van het UMC Utrecht geeft een minicollege microbiota en vertelt vanuit zijn lab meer over de verschillen tussen mensen, waar nu onderzoek naar gedaan wordt en waarom het laten invriezen van je eigen poep niet zomaar een goed idee is.  Vrijdag is De Zoete ook te horen op het Betweter Festival. BNR is er ook, dus ben je er, kom dan gerust even langs. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Darmbacteriën en het behandelen van kanker

Er is, weten we inmiddels, een sterke link tussen de bacteriën in onze darmen en onze gezondheid. Die bacteriën zijn onder andere van invloed op sommige kankerbehandelingen. Onderzoekers kijken daarom om welke bacteriën uit ons microbiota het precies gaat en wat ze doen om die behandelingen te beïnvloeden. Kunnen we de negatieve effecten wellicht tegengaan en de kennis in ons voordeel gebruiken? In deze audio hoor je onderzoeker Marcel de Zoete van het UMC Utrecht. Vrijdag is hij ook te horen op het Betweter Festival. Een langer gesprek met De Zoete over ons microbiota kun je hier terugluisteren: See omnystudio.com/listener for privacy information.

Nudging in het onderwijs: snel, goedkoop én effectief

Als docent ben je er maar druk mee: zorgen dat studenten opletten, hun huiswerk op tijd af hebben en goede cijfers halen. Maar er is goed nieuws, nudging kan hierbij helpen. Robert Weijers, gedragspsycholoog aan de Universiteit Utrecht, deed onderzoek naar het effect van nudging op schoolprestaties bij studenten op het vervolgonderwijs (MBO, HBO en de Universiteit). Samen met docenten werd in kaart gebracht welke gedrag ze wilden veranderen, zoals een passieve houding tijdens de les of afwezigheid bij online colleges. Daarna bedachten ze nudges die hierbij konden helpen. En wie had gedacht dat inspiratie zelfs gehaald kon worden uit Temptation Island? Klik hier voor de toolbox die ontwikkeld is naar aanleiding van het onderzoek.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Geldt 'samen sta je sterker’ ook voor spermacellen?

Spermacellen moeten een barre tocht afleggen door vijandige wateren die soms zo dik zijn als gesmolten kaas, om uiteindelijk bij een eitje terecht te komen dat je ook nog de deur kan wijzen. Nou was al eens gezien dat spermacellen vaak naar elkaar toe trekken tijdens het zwemmen, zonder aan elkaar vast te zitten.  Behalve overigens in de bosmuis, daarin haken spermacellen wél aan elkaar om als een soort sneltrein de solo zwemmers voorbij te razen. In mensen is dat niet zo. Daarin zijn die teams van spermacellen helemaal niet sneller dan één losse. Waarom zou je dan toch in een groep gaan zwemmen?  Om daarachter te komen lieten onderzoekers spermacellen van runderen - die schijnen op die van ons te lijken, wist ik ook niet - door allerlei wildwaterbanen zwemmen die waren gebaseerd op verschillende onderdelen van het voortplantingskanaal van vrouwen. Ze zagen verschillende voordelen van groepsformatie: bij geen of een milde stroming hielp het de spermacellen om op koers te blijven en bij een sterkte stroming waren ze beter beschermd tegen weggespoeld worden.  Een belangrijke ontdekking die ze nog veel verder willen uitpluizen omdat zelfs de kleinste details over hoe spermacellen zic…

Potvissen gebruiken klikjes om hun cultuur uit te dragen

Waar wij mensen kleding, lichaamsversieringen, muziek en taal kunnen inzetten om te laten zien wat we belangrijk vinden of bij welke groep we horen, gebruiken potvissen speciale klikjes.  Een enorme internationale groep wetenschappers is voor dit onderzoek aan de slag gegaan met stapels akoestische data van potvisgemeenschappen op 23 locaties verspreid over de wereld. Zelfs als verschillende groepen potvissen in dezelfde wateren verblijven is er tussen de groepen zelden interactie. De dieren weten dus in ieder geval het verschil tussen de eigen groep en de andere groepen.   De potvissen communiceren onder andere met elkaar in een taal van klikjes, een soort Morsecode. Elke groep heeft een eigen dialect, waarbij er speciale klikjes binnen de taal zijn voor het aangeven van identiteit. De onderzoekers waren benieuwd of deze klikjes ook werden ingezet om de groepscultuur uit te dragen. Als dit zo was dan zou het wellicht net zoals bij mensen werken: hoe meer groepen in de buurt van elkaar leven, hoe duidelijker de cultuur wordt uitgedragen. En dat is precies wat ze vonden.   Volgens de onderzoekers is het belangrijk om niet-menselijke cultuur te bestuderen en begrijpen, onder andere …

Voor de larven van zeeanemonen geldt: sport met mate om in vorm te blijven

Voor mensen geldt dat beweging invloed heeft op onze vorm, maar zou beweging niet al veel eerder van invloed zijn? Om het antwoord op die vraag te vinden vestigden onderzoekers hun aandacht op zeeanemonen. De dieren blijken als larven al aan sport te doen. Waarbij de belasting van de spieren precies goed moet zijn om uiteindelijk de juiste vorm te krijgen.   Wij mensen gebruiken ons botten en spieren om te sporten, maar de larven van een zeeanemoon gebruiken een combinatie van spierweefsel en ruimtes gevuld met water. Grappig genoeg zagen de onderzoekers dat de larven die heel hard sporten juist heel langzaam ontwikkelen en andersom: wordt er matig gesport, dan ontwikkelen de larven zich sneller. Ondanks dat het sporten nodig is om de spieren in vorm te krijgen, gaat het dus alleen samen met volgroeien als de verhoudingen precies goed zijn.  Nu zou het nog interessant zijn om te kijken hoe het überhaupt komt dat er verschillende sportniveaus zijn en hoe beweging nou precies omgezet wordt in groei. Ook omdat veel van ons eigen organen buis-achtige structuren hebben en de stroom van vloeistoffen een grote rol speelt bij de ontwikkeling hiervan. Lees meer: Does exercise drive develop…

Met kunstmatige fotosynthese zonne-energie omzetten naar brandstof

Wat als we zonnecellen kunnen maken die niet alleen zonne-energie opvangen en omzetten, maar die ook - net als plantencellen - in staat zijn tot fotosynthese? Chemicus Tom Keijer van de Universiteit van Amsterdam is één van de onderzoekers die hiernaar kijkt. Hij vertelt hoe hij denkt dat we het aan zouden moeten pakken. Lees hier meer over zijn werk: Supramolecular strategies in artificial photosynthesis. Of lees verder op de website van zijn onderzoeksgroep: Artificial photosynthesis and solar fuels. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het oudste hart ter wereld gevonden in een vis

Onderzoekers hebben in het westen van Australië een 380 miljoen jaar oud hart ontdekt dat bewaard is gebleven in een gefossiliseerde prehistorische vis.  Toen ze de ontdekking deden vielen ze zowat van hun stoel. De vondst is enorm interessant omdat het gevonden hart iets vertelt over een belangrijk moment in de evolutie van het bloed rond pompende orgaan. Oja: en de kans dat zoiets bewaard blijft in een fossiel is gigantisch klein.   Met dank aan mineralen in de bodem is dat in dit geval wel gebeurd. Ook de lever, maag en darmen van de vis - de vroegste vissensoort die tanden en een kaak ontwikkelde - zijn er nog. Voor het eerst kan nu iets gezegd worden over organen in zulke oude diersoorten.  Als je het hart naast een afbeeldingen van ons huidige hart legt dan lijken de twee nog best op elkaar. Ook het hart van deze prehistorische vis was verrassend complex. Zo had het twee kamers, net als bij ons en is ook de positie in het lichaam anders dan bij nog oudere vissen, wat het dier - denken de onderzoekers - allemaal voordelen, zoals meer uithoudingsvermogen, opleverde.   En zo hebben we weer een stukje van de complexe puzzel, waaruit wij mensen en een heleboel andere dieren op de…

Wat komt er allemaal kijken bij een geslaagd excuus?

Wij mensen vinden het niet altijd makkelijk om sorry te zeggen. Leren we wel goed genoeg hoe dat moet? En zijn excuses door de tijd heen eigenlijk veranderd?  Onderzoeker Daniel Janssen van de Universiteit Utrecht vertelt meer over hoe excuses werken, waarom we het zo moeilijk vinden om sorry te zeggen en wat de beste manier is om het (beter) te doen. Volgende week vertelt hij nog veel meer over dit onderwerp op het Betweter Festival van de Universiteit Utrecht. Extra leuk: we staan er dit jaar met BNR ook en er zijn nog kaarten.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Hoe genetisch identieke cellen zich toch verschillend kunnen gedragen

Hoe kan het dat twee cellen die genetisch identiek zijn, toch verschillend werken? En zit dat ook de behandeling van ziektes in de weg? Onderzoeker Maike Hansen van de Radboud Universiteit heeft een beurs ontvangen om dat nu tot in detail uit te zoeken. Ideeën over waar dat verschil in gedrag door kan komen als het niet genetisch is heeft ze zeker al. Zo zou het bijvoorbeeld kunnen liggen aan de hoeveelheid materie in zo'n cel. Enzymen die taken uit moeten voeren in een hele volle cel zouden daardoor moeilijker van de ene naar de andere kant van de cel kunnen komen. Door naar stamcellen te kijken hopen ze te kunnen uitzoeken wanneer de verschillen ontstaan en hoe ze van invloed zijn op de ontwikkeling van de cel. Interessante kennis voor stamcelonderzoek, voor het begrijpen van hoe weefsels en organen zich ontwikkelen, maar ook voor bij het behandelen van diverse ziektes. Kun je die cellen op de één of andere manier weer gelijk in gedrag krijgen bijvoorbeeld, zodat ze hetzelfde op een medicijn reageren?See omnystudio.com/listener for privacy information.

Nieuwe prehistorische reptielensoort ontdekt

Honderden uren heeft een vrijwilliger van het Smithsonian National Museum of Natural History stukjes rots zitten wegschrapen om uiteindelijk een compleet nieuw soort reptiel te ontdekken.  Al in 2010 was het oog van een onderzoeker van het museum gevallen op dit stuk steen. Hij zag twee stukjes bot, een fossiel, maar had geen idee om welk dier het ging. Het bleek een bijzonder goed bewaard gebleven skelet van een reptiel te zijn dat leefde in de tijd van de dino's, zo'n 150 miljoen jaar geleden. Met een bak nieuwe techniek is het onderzoek toen voortgezet.   Het 16 centimeter lange dier heeft wel wat weg van de hagedissen die we nu kennen, maar de nieuw ontdekte soort - de Opisthia-mimus gregori, vernoemd naar de hardwerkende vrijwilliger - is geen familie van de hagedis.  Hij behoort tot de orde van de Sphenodontia, een soort dat zich 230 miljoen jaar geleden afsplitste van de hagedis. Dat verklaart ook waarom hij wat aparte kenmerken heeft, zoals tanden die vastzitten in de kaak en een kauwbeweging waarbij de onderkaak naar voor en naar achter schuift als een soort zaag.   Alleen op Nieuw-Zeeland vind je nog verwanten van het dier. En dat is opmerkelijk. Want waarom bleven slang…

Hoe ons microbioom gedeeltelijk met ons mee evolueerde

Ons microbioom, of darmflora, bestaat uit honderden verschillende bacteriën. En de samenstelling is een stuk minder willekeurig dan eerder werd gedacht.   We weten dat het microbioom kan verschillen tussen personen, maar ook tussen populaties. Daarom waren onderzoekers benieuwd of onze darmflora misschien ook iets zeggen over hoe we zelf geëvolueerd zijn. Ging dat een beetje samen op? Veranderden ze met ons mee?  Om daarachter te komen bestudeerden de wetenschappers van 1225 personen uit Europa, Azië en Afrika zowel de eigen genen, als die van de bacteriekolonie in hun spijsverteringsstelsel. Ze zagen bij zeker 60 bacteriesoorten een parallel met de afstammingsgeschiedenis van hun gastheer.  Wat ze ook zagen was dat de bacteriesoorten waarbij deze link het sterkst was bijzondere eigenschappen hadden ontwikkeld. Zoals kleinere genomen en een intolerantie voor zuurstof en bepaalde temperaturen. Dat suggereert dat deze bacteriën afhankelijker zijn geworden van hun gastheer.  Als we kijken naar genezing van of via ons microbioom, dan is het volgens de onderzoekers belangrijk om daar ook de gedeelde evolutionaire geschiedenis van ons en onze beestjes in mee te nemen. Lees meer: Some gu…

Schedelvorm zat evolutie viervoeters in de weg

Tetrapoda - of viervoeters - evolueerden van vissen en waren de eerste landdieren met ledematen en vingers. Nieuwe kennis over hun schedelontwikkeling laat nu iets opmerkelijks zien.  Onderzoekers bestudeerden de schedelbotten van 100 zowel levende als uitgestorven viervoeters. Ze keken zowel naar het aantal botonderdelen (dat zijn er bij viervoeters minder dan bij vissen) als naar hoe die onderdelen aan elkaar bevestigd waren of zijn.   Ze konden zo zien dat minder botonderdelen in dit geval betekende dat de constructie van de schedels van viervoeters veel complexer was. Want met minder moest ongeveer hetzelfde eindresultaat worden gehaald.   Wat ze ook zagen was dat waar vissen schedels kunnen hebben die uit verschillende delen bestaan, de vroege tetrapoda al vrij snel richting één geheel gingen. Deze complexere constructies zorgden volgens de onderzoekers voor een vertraging in de evolutie. Een soort pauze voordat de dieren zich over lang gingen verspreiden.  Waarvoor deze schedeluitdagingen overigens niet de enige oorzaak zijn geweest, maar wel een hele opmerkelijke. Lees meer: Earliest land animals had fewer skull bones than fish – restricting their evolution, scientists find…

Zeldzame soorten gevonden in groot stoepplantjesonderzoek

In een groot stoepplantjesonderzoek is gekeken wat er in Nederlandse steden allemaal tussen de tegels voor onze deur groeit. Tussen de vondsten - die mede dankzij een heleboel enthousiaste burgers werden gedaan - zit een hoop verrassend groen. Wat dacht je bijvoorbeeld van de Texaanse ganzenvoet, of Afrikaanse bolletjeskool? Maar ook de komkommerplant blijkt het straatleven te hebben omarmd. Onderzoeker Nienke Beets van de Universiteit Leiden vertelt meer over hoe ze het hebben aangepakt en waarom ze nog niet klaar zijn. En is ze eigenlijk een beetje hoopvol over het toekomstig groen in de stad? Het onderzoek was een initiatief van de Hortus Botanicus Leiden en werd gedaan in het kader van het Weekend van de Wetenschap, dat ook dit jaar zal plaatsvinden, op 1 en 2 oktober. Meer lezen over het onderzoek kan hier: Welke planten groeien er voor jouw deur?See omnystudio.com/listener for privacy information.

Hoe een immuuncel die een tumorcel kapotmaakt kanker juist erger kan maken

Als onze immuuncellen een tumor tegenkomen in ons lichaam en ze gaan in de aanval, kunnen ze daarbij een stukje van een tumorcel afknabbelen, maar dat blijkt niet altijd een goed idee te zijn.  Het kan namelijk gebeuren dat de immuuncel daarbij het antigeen van de tumorcel overneemt - een molecuul dat uniek is voor het type kanker in de tumor. Als de immuuncel dat antigeen vervolgens tot expressie laat komen, dan lijkt het net of de cel zelf bij de tumor hoort. Waardoor collega immuuncellen hem als de vijand zien. Einde immuuncel.   Wat ook kan gebeuren is dat dit ervoor zorgt dat de tumorcel zonder dat antigeen niet meer herkend wordt als tumorcel, wat het voor die tumorcel mogelijk maakt om zorgeloos in het lichaam te blijven zitten. Daarnaast blijkt dat immuuncellen die zo'n antigeen bij zich dragen ook nog eens langzamer worden. Allemaal slecht nieuws dus.  Ook al vindt dit proces niet altijd plaats, het is goed om er zoveel mogelijk over te weten. Bij immuunceltherapie worden lichaamseigen immuuncellen buiten het lichaam verbeterd en dan teruggeplaatst. Wellicht kunnen deze cellen ook zo gemanipuleerd worden dat ze dit niet kan overkomen. Lees meer: T cells that ‘nibble’ tumo…

Drones in kassen laten vliegen, zo makkelijk is dat niet

Tijdens de Autonomous Drones in Greenhouses Competition proberen teams van over de hele wereld het voor elkaar te krijgen: drones laten vliegen tussen de tomatenplanten.  Voor het in de gaten houden van gewassen in kassen, tot op het blad nauwkeurig, zou dat namelijk ontzettend handig zijn. Zo worden ze bijvoorbeeld niet moe en kunnen ze makkelijk op hoge plekjes komen. Alleen is een drone laten vliegen in een jungle van tomatenstronken, zonder GPS en ergens waar ook mensen lopen, helemaal niet zo simpel. In deze audio hoor je hoogleraar Guido de Croon van de TU Delft en Frans-Peter Dechering van Corvus Drones.  Lees hier meer over de wedstrijd en het congres: Greenhouse ChallengeSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Succesvol data verstuurd over 10 kilometer via lasercommunicatie

Onderzoekers zijn erin geslaagd om over een afstand van 10 kilometer razendsnel informatie te verzenden in de vorm van onzichtbare lichtsignalen. Deze vorm van data versturen zou sneller, goedkoper en veiliger moeten zijn dan de huidige manier.  De nieuwe telecommunicatietechniek die gebruikmaakt van laser voor het versturen van informatie van een grondstation naar een satelliet op 39.000 kilometer hoogte en weer terug, kan veel meer data versturen dan de huidige systemen. Ook is het door de golflengte technisch vrijwel onmogelijk om informatie af te tappen. Er is nu succesvol een verbinding met deze techniek tot stand gebracht tussen de KNMI-testlocatie bij Lopik en de Gerbrandytoren in IJsselstein. De volgende stap is hetzelfde voor elkaar krijgen over een afstand van tienduizenden kilometers.  In deze audio hoor je Niel Truyens, business director satellietcommunicatie bij TNO Space. Lees hier meer: Data succesvol verstuurd via lasercommunicatie tussen optische grondstations over 10 km afstand. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Hoe langzame spiervezels hun buren ervan overtuigen om ook rustig aan te doen

In ons lichaam vind je langzame spiervezels die bewegingen lang volhouden en spiervezels die heel snel kunnen reageren, maar die hun bewegingen maar kort kunnen vasthouden.  Nou werd lange tijd gedacht dat de verhouding tussen de twee typen spiervezels in ons lichaam al bij onze geboorte vastligt en dat dit op latere leeftijd niet meer te veranderen is. Maar dat lijkt nu toch niet te kloppen.  Japanse onderzoekers hebben namelijk ontdekt dat langzame spiervezels een eiwit uitscheiden dat de voorlopers van spiervezelcellen in de omgeving vertelt: ga je ook ontwikkelen tot langzame spiervezel. Ook in het lab lukte het om deze reactie na te bootsen en dat is volgens de onderzoekers hoopvol.  Dit zou volgens hen namelijk kunnen betekenen dat er een behandeling ontwikkeld kan worden waarmee de vorming van langzame spiervezels gestimuleerd kan worden. Voor patiënten met diabetes type 2 of mensen die niet veel kunnen bewegen - in beide gevallen kan spiermassa sterk afnemen - zou dit een groot verschil kunnen maken. Lees meer: How slow muscle fibers convince their neighbors to join them. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Nieuwe behandeling voor agressieve vorm van huidkanker

Onderzoekers hebben succesvol aangetoond dat een nieuwe behandeling voor patiënten met een agressieve vorm van huidkanker klaar is voor gebruik. Zo'n 80 procent van de patiënten met deze vorm van huidkanker is momenteel niet geholpen met bestaande behandelingen. De nieuwe therapie - een immuuntherapie - werkt net even anders dan de standaardbehandeling. Er worden namelijk afweercellen uit de omgeving van het melanoom gehaald, die worden vervolgens geactiveerd en opgekweekt tot enorme aantallen en die worden dan allemaal in één keer teruggeplaatst.  In een grote fase 3 studie hebben de onderzoekers nu laten zien dat de resultaten erg goed zijn. Er wordt gekeken of de therapie begin volgend jaar al kan worden opgenomen in het standaardpakket van zorgverzekeraars.  In deze audio hoor je internist-oncoloog John Haanen van het Antoni van Leeuwenhoek. Lees hier meer over het onderzoek: Resultaten TIL-studie bekend gemaakt: wereldwijd eerste fase 3-studie naar effect T-celtherapie bij vaste tumoren.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Onderzoekers maken meest complexe kunstmatige microbioom tot nu toe

Het is onderzoekers van Stanford University gelukt om een functionerend microbioom in het lab na te maken dat bestaat uit meer dan 100 verschillende soorten bacteriën. Het microbioom in ons spijsverteringsstelsel, dat bestaat uit honderden verschillende bacteriën, heeft op allerlei manieren invloed op onze gezondheid. Maar onderzoek doen naar dit complexe mechanisme is lastig. Het was dan ook niet makkelijk om dit in het lab voor elkaar te krijgen. Zo moesten niet alleen alle bacteriën in harmonie met elkaar leven, ze moesten ook allemaal een specifieke taak kunnen uitvoeren om als geheel te kunnen functioneren.   Daarbij speelt ook mee dat er niet één standaardmodel voor een microbioom is. Bij elk dier, bij elk mens is de samenstelling van de kolonie anders. Ze besloten daarom de meest voorkomende bacteriën te gebruiken. Toen de kolonie in het lab goed bleek te kunnen overleven, hebben ze gekeken of de kolonie ook in leven bleef in een bacterievrij spijsverteringsstelsel van een muis.   Ook daar deed de kolonie het goed. De paar bacteriën die zich niet thuis voelden in de groep werden in een volgende mix weggelaten. Daarna werd de groep gecombineerd met een bestaand microbioom ui…

Hoe beerdiertjes zonder water kunnen leven

Beerdiertjes zijn met hun halve millimeter misschien amper te zien, toch blijven ze de aandacht trekken met hun bizarre overlevingsskills. Onderzoekers zijn er nu weer eentje op het spoor.  De minuscule meercellige diertjes overleven situaties waarin vrijwel alle andere levensvormen het lootje leggen. De ruimte ingeschoten worden bijvoorbeeld, of decennia in leven blijven zonder water. Natuurlijk zijn wetenschappers enorm geïnteresseerd in de mechanismen hierachter. Want wie weet kunnen wij mensen daar ook wat van leren.  In recent onderzoek hebben ze gekeken hoe de beerdiertjes in leven kunnen blijven zonder water. Ze zagen dat speciale eiwitten ervoor zorgen dat er een gel wordt aangemaakt die hard wordt en zo uitdrogende cellen beschermt tegen mechanische stress. Op het moment dat water de cel verlaat, waardoor de cel normaal gesproken zijn stevigheid verliest en beschadigd raakt, zorgt de gel dus dat de cel zijn werk kan blijven doen. Is er weer voldoende water, dan lost de gel langzaam op.   De eiwitten lijken in het lab ook te werken in insectencellen en in beperkte mate ook in die van ons. De onderzoekers hopen dat de ontdekking in ieder geval kan helpen om bio-samples zoal…

Planten maken al bij milde hitte minder zaden en vruchten

Zonder pollen aan een plant, geen zaden en vruchten in ons winkelmand. Daarom is het verontrustend dat hitte ervoor zorgt dat planten minder pollen produceren. Waar gaat dat precies mis? En kunnen we deze planten - met de steeds warmere zomers in het achterhoofd - ook helpen? Microbioloog Stuart Jansma deed hier zijn promotieonderzoek naar aan de Radboud Universiteit. Hij zoomde net zolang in op het mechanisme tot hij gevonden had waar het fout gaat en zag daar bijzondere dingen.  Meer lezen over het onderzoek: Al minder zaden en vruchten bij beetje hitte.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Onze 55.000 jaar oude relatie met de zweepworm

Met behulp van samples uit Viking-toiletten is het onderzoekers van de Universiteit van Kopenhagen gelukt om de genen van één van onze oudste parasieten in kaart te brengen. Het gaat om de zweepworm, die zijn naam dankt aan zijn vorm. De beestjes worden ongeveer zo lang als een lucifer en we raken besmet als we hun eitjes binnenkrijgen via drinken of eten. Inmiddels is de infectie, die verschilt van mild en symptoomloos tot hevig met allerlei nare darmklachten, goed te behandelen. Wel zijn vooral in armere landen nog altijd honderden miljoenen mensen besmet en dat levert daar veel gezondheidsproblemen op. Voor het onderzoek werden fossielen van de robuuste eitjes van de parasiet gebruikt die onder andere waren gevonden in 2500 jaar oude ontlasting. Die ontlasting kwam weer uit openbare toiletten die ontdekt werden tussen overblijfselen van een Viking-gemeenschap in Denemarken. Het DNA van de eitjes is volledig uitgezocht en vergeleken met het DNA van de huidige parasiet. Dit leverde allemaal nieuwe informatie op over de delicate relatie tussen mens en zweepworm. Een relatie die niet alleen maar negatief is, want de wormen kunnen ook een positief effect hebben op ons immuunsysteem …

Elke chimpansee heeft z'n eigen unieke drumstijl

Chimpansee mannetjes hebben elk een eigen unieke drumstijl die ze gebruiken om over grote afstanden boodschappen aan elkaar te versturen. Maar soms spelen ze opzettelijk iets onopvallends, blijkt uit onderzoek. Onderzoekers van de universiteit van St Andrews doken het Budongo Forest in Oeganda in en namen daar de drumkwaliteiten van verschillende apen op. Ze analyseerden de audio uitgebreid en zagen aan de patronen dat de dieren elk een herkenbare unieke stijl hadden. Waarbij sommige grooves hoekig als rockmuziek in elkaar zaten en andere apen juist meer een voorkeur leken te hebben voor een jazzvibe met veel variatie. Wat ze ook hoorden is dat de chimpansees hun eigen stijl niet altijd gebruikten. Vooral als ze onderweg waren en er wat afstand was tussen leden van hun eigen groep werd hij ingezet. Soms werd er wel gedrumd, maar was het een wat algemener patroon. Iets wat van pas kan komen als je je bijvoorbeeld in vijandig gebied bevindt en je niet je identiteit wilt prijsgeven maar wel wilt laten weten waar je bent. De dieren lijken dus echt een keuze te maken voor het wel of niet gebruiken van hun eigen unieke beat. In vervolgonderzoek willen de onderzoekers hetzelfde gaan beki…

Onderzoekers bouwen gevoeligste ver-infrarood detector ooit

Het is onderzoekers gelukt om een ver-infrarood detector zo gevoelig te krijgen dat we er straks nog verder mee terug kunnen kijken dan lukt met huidige telescopen.  Jochem Baselmans, hoogleraar aan de TU Delft en senior onderzoeker bij SRON vertelt waarom het project 17 jaar duurde, wat ze precies met de detector willen gaan bekijken en waarom het nu wachten is op een superkoude telescoop.  Lees meer: Ver-infrarood detector KID bereikt hoogst mogelijke gevoeligheid.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Feministische golven niet terug te vinden in literatuur

Vrouwelijke romanpersonages delven nog steeds het onderspit, blijkt uit onderzoek van Roel Smeets, literatuurwetenschapper van de Radboud Universiteit. Tussen 1960 en en 2010 is geen ontwikkeling te zien in hoe vaak vrouwen voorkomen, ten opzichte van mannen. En ook hun rol is de romans is ongewijzigd gebleven.  Volgens Smeets is dit niet alleen te wijten aan de schrijvers, die te weinig vrouwen opvoeren, maar ligt het ook aan de gatekeepers in de literatuur: uitgeverijen, jury's, recensenten en de literatuurwetenschappen zelf. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Datawetenschappers voorspellen of jij lekker in je vel zit

Datawetenschapper Marijn ten Thij van de Maastricht University ontdekte hoe Twitter gebruikt kan worden om zo'n mega-evenement als Project X voorspeld kan worden en ook hoe Nederland zich voelt. De techniek kan inmiddels ook gebruikt worden door psychologen om te zien of hun patiënten hun denkpatronen structureel veranderen.See omnystudio.com/listener for privacy information.

540 miljoen jaar terug in de tijd reizen, deze onderzoekers kunnen het

Door een nieuwe methode kunnen we het zeeniveau tot 540 miljoen jaar geleden vaststellen. Wat blijkt? Deze oude oceaanbodem heeft belangrijke lessen voor de wereld van nu.  Hoe hoog of laag de oceaanbodem is wordt bepaald door de platentektoniek (of aardplaten) en door het klimaat. Deze twee kennisbronnen zijn nu voor het eerst samengevoegd waardoor onderzoekers miljoenen jaren terug in de tijd kunnen kijken. Douwe van der Meer, geoloog aan de Universiteit van Utrecht, ontwikkelde deze methode samen met andere onderzoekers uit Engeland en Amerika. Hij legt uit hoe ze dit hebben gedaan én hoe kennis van het zeeniveau van miljoenen jaren geleden kan bijdragen aan meer bewustwording over de huidige klimaatcrisis. Lees hier meer: Zeespiegelniveau door ijskappen en platentektoniek tot 540 miljoen jaar terug bepaaldSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Nederlandse uitvinding: Gemodificeerd gras tegen CO2

Om CO2 af te vangen kan je het opslaan in een genetisch gemodificeerde grassoort, en de plant aan het eind van zijn leven diep onder de grond te stoppen. Dat beweert de Nederlandse uitvinder Koos van Merksteijn.  Door het reuzengras, dat wel 200 keer meer CO2 opneemt dan een gemiddelde boom, te vermalen tot pap en te injecteren onder het grondwater, vormt zich veen, en dat houdt de CO2 in principe eeuwig vast. Wetenschapper Albert van den Berg, directeur van het MESA+ instituut van de Universiteit Twente, ziet wel wat in de plannen van van Merksteijn, maar hij wil eerst meer onderzoek voor het gras op grote schaal wordt aangeplant.  Op dit moment doet het bedrijf van Merksteijn proeven in Colombia en er zijn plannen voor grootschalige proeven in Brazilië en bij Berlijn.   See omnystudio.com/listener for privacy information.

Ga opzoek naar je oude elektra en help de energietransitie

Magneten worden steeds belangrijker. Ze zitten in elektrische auto's en windmolens. Maar waarom is het belangrijk dat we in Europa zelf magneten kunnen produceren en recyclen?  Steeds meer elektrische auto's op de weg en gebruik maken van duurzame energiebronnen zoals windenergie. Het is allemaal onderdeel van de energietransitie. En magneten gaan ons hierbij helpen. René Kleijn van de Universiteit Leiden vertelt waarom het onderzoeken van de productieketen van magneten belangrijk is en hoe oude magneten gerecycled kunnen worden. Alles om de energietransitie te helpen.  Meer weten? Zie dit interview met Kleijn, lees meer over dit project of kijk dit filmpje van de recycle robot container.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Webb Telescoop ziet verste ster ooit

De James Webb Space Telescope is een enorm succes, al is ie nog niet eens uit zijn proefperiode. De gigantische kijker zweeft ergens tussen de zon en de aarde en doet de ene spectaculaire waarneming na de andere. We zagen deze week al prachtige foto's van Jupiter, en er is opwinding over het feit dat Webb voor het eerst CO2 op een andere planeet dan de aarde heeft gezien.  In Wetenschap vandaag aandacht voor een ander recent wapenfeit van de telescoop. Dankzij een sterrenstelsel dat het licht, door zwaartekracht, afbuigt en vervormt, ontstaat een lens, een zwaartekrachtlens. Deze vergoot objecten erachter tot wel duizend keer. En zo is het de James Webb telescoop gelukt om beelden te maken van de verst waargenomen ster ooit: Earendel genaamd (of WHL 0317-LS, voor de kenners), op 28 miljard lichtjaar van ons verwijderd.   See omnystudio.com/listener for privacy information.

Nieuwe vlindersoort vernoemd naar Nederlandse ontdekkingsreiziger

In 1959 ving ontdekkingsreiziger John J. Staats een vlinder. Dat was tijdens de laatste Nederlandse ontdekkingsreis naar onbekend gebied, de expeditie naar het Sterrengebergte, in wat toen het Territorium van Papoea Nieuw Guinea heette.  De vlinder lag 63 jaar in de archieven van Naturalis in Leiden en werd onlangs herontdekt door entomoloog Rob de Vos van Naturalis. Het diertje blijkt een geheel nieuwe soort te zijn. De Vos besloot om de vlinder te vernoemen naar zijn ontdekker: Blavipelosia Staatsi.       See omnystudio.com/listener for privacy information.

De wereld is niet klaar voor een grote vulkaanuitbarsting

In Nature staat een stuk met als kop: "Huge volcanic eruptions: time to prepare''. De wereld geeft honderden miljoenen uit aan het voorspellen van de banen van asteroïden die eventueel de aarde zouden kunnen raken. Het geld dat beschikbaar is voor het voorspellen van grote vulkaanuitbarstingen is daarmee vergeleken helemaal niets. Dat kan en moet anders. Vulkaanuitbarstingen kunnen namelijk de hele aarde ernstig ontregelen.  Geochemicus onderzoeker gesteente van vulkanen Janne Koornneef is het helemaal eens met het pleidooi in Nature. Vanaf IJsland, terwijl ze onderzoek doet naar een pas uitgebarsten vulkaan, staat ze BNR te woord.    See omnystudio.com/listener for privacy information.

Doorbraak in strijd tegen PFAS

Voor de Corona Pandemie was er de PFAS crisis. Omdat deze beruchte stof overal in het milieu opduikt, ook in mensen en dieren, werden er restricties opgelegd aan de bouw en industrie.  De stof PFAS, een verbinding tussen koolstof en fluor, zit moleculair zo stevig in elkaar dat PFAS niet vernietigd kan worden. Vandaar dat PFAS wordt gezien als een 'forever chemical' Nu is er een doorbraak, emeritus hoogleraar milieuchemie en toxicologie Jacob de Boer is enthousiast naar aanleiding van de publicatie van een paper in Science over het opruimen van PFAS.   See omnystudio.com/listener for privacy information.

Wiskunde tegen malaria

Resistentie van malariaparasieten tegen anti-malaria middelen wordt een steeds groter probleem. Onderzoekers gooien nu wiskunde in de strijd om die resistentie beter in de gaten te kunnen houden.   Volgens de WHO waren er in 2020 wereldwijd nog altijd zo'n 241 miljoen gevallen van malaria. Meer dan 600.000 mensen stierven dat jaar aan de parasiet die door besmette muggen wordt overgedragen.   In Afrika wordt preventief vaak gebruik gemaakt van het middel sulfadoxine pyrimethamine om de bevolking te beschermen tegen de ziekte. Maar in sommige gebieden neemt de resistentie tegen dit middel toe en werkt het niet meer goed genoeg. Een wiskundig model met een gigantische stapel data als basis moet nu gaan helpen om voor het eerst de genetische resistentie tegen dit middel in verschillend gebieden te monitoren en voorspellen, zodat gezondheidsorganisaties beter kunnen inschatten waar het wel en niet kan worden ingezet en ook het beleid kan worden aangepast.   Hopelijk is het een stapje dichterbij het doel van de WHO om malaria uit te roeien voor 2030. Lees meer: Using mathematical modelling to fight malaria.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Pleisters plakkeriger maken met bubbels en geluid

Pleisters en lijm worden allebei gebruikt voor wonden in onze huid, maar is die huid nat dan werken ze meestal slecht. Ook de hoeveelheid grip en hoelang die grip blijft laat nog wel eens te wensen over. Daar hopen onderzoekers nu wat aan te doen, met behulp van bubbels en geluid.   Tot de verbazing van de onderzoekers zelf lukte het ze om de plakkerigheid en grip van pleisters op verschillende typen weefsel aan te passen door te spelen met de intensiteit van ultrasoon geluid. Dat lukte omdat het geluid zorgde voor extra veel microbubbeltjes aan de onderkant van de plaklaag. Die bubbeltjes duwen het materiaal vervolgens dieper in de huid of in ander weefsel, wat ervoor zorgt dat het beter blijft zitten.  Het materiaal en de techniek moeten nog in de kliniek op mensen getest worden, maar de onderzoekers hebben goede hoop dat ze er veel betere pleisters mee kunnen maken, waarvan ook beter voorspeld kan worden hoe goed en lang ze blijven zitten. Het materiaal zou ook nog ingezet kunnen worden om gedoseerd medicijnen los te laten op de plek waar de pleister zit. Lees meer: Using sound and bubbles to make bandages stickier and longer lasting.See omnystudio.com/listener for privacy info…

Biologie | De experts die planktonsoorten op een haartje verschil herkennen

We hoorden plankton-onderzoeker Dick van Oevelen van het Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee eerder al vertellen over het bestuderen van de wisselwerking tussen plankton en windmolenparken.  We mochten ook nog even mee in het lab. Want ondanks dat er tegenwoordig nieuwe technieken zijn om ze te bestuderen, worden er ook nog gewoon soorten bestudeert onder de microscoop. En dat is geen gemakkelijke klus.  Deel één van dit gesprek over de windmolenparken is hier terug te luisteren: Biologie | Flitsende camera brengt plankton beter in beeld dan ooit. Meer over het onderzoek: Smile, you're on camera!See omnystudio.com/listener for privacy information.

Biologie | Flitsende camera brengt plankton beter in beeld dan ooit

Er komen steeds meer windmolenparken bij op zee, maar wat doet dat met de lokale ecosystemen? Eén onderzoeker bestudeert plankton om daar het antwoord op te vinden. Dick van Oevelen van het Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee zit middenin een belangrijk onderzoek naar de wisselwerking tussen windmolenparken en plankton. Hij vertelt meer over hoe en waarom zijn team dit bestudeert, wat plankton ook alweer precies is en welke nieuwe high tech ze inmiddels gebruiken om de beestjes in beeld te krijgen.  Lees hier meer over het onderzoek: Smile, you're on camera! We namen ook nog een kijkje in het lab, dat deel van het gesprek is hier terug te luisteren: See omnystudio.com/listener for privacy information.

Rotte vis helpt mysterie oplossen rond zacht weefsel-fossielen

De meeste fossielen bestaan uit hard materiaal als botten, schelpen of tanden, maar in sommige zeldzame gevallen blijft ook zacht weefsel bewaard. Hoe dat soms wel lukt en soms niet, was nog een aardig mysterie.   Er bestaan fossielen waarin stukjes huid, spier, of zelfs oog bewaard zijn gebleven. Ook interne organen kunnen door mineralen fossiliseren. Maar dat lukt aanzienlijk beter bij het ene orgaan dan het andere. Hoe kan dat? Dat wilden onderzoekers van de universiteit van Leicester weten.  Ze kregen bij het beantwoorden van die vraag hulp van dode vissen. Twee en een halve maand bestudeerden ze de chemische samenstelling van de stinkende rottende ingewanden van de vissen.   Ze probeerden te achterhalen of de kans om door mineralen omgezet te worden in een fossiel vooral te maken heeft met de micro-omgeving van elk orgaan, of dat het hem in het weefsel zelf zit. Aangezien de organen in een soort soep bleken weg te rotten, viel die eerste optie af.  Het moet hem in het verschil in chemische samenstelling van elk orgaan zitten. Met name in de pH-waarde. Wat verklaart waarom darmen bijvoorbeeld wel gevonden worden, maar nooit de lever.   Weten welke delen van organismen wel en n…

Biologie | Het complexe verdedigingsmechanisme van planten

Jaarlijks gaat ruim een kwart van alle oogsten wereldwijd verloren aan ziektes en plagen. Hoe kunnen we nou gewassen maken die zichzelf daar beter tegen kunnen verdedigen?  En hoe werkt die verdediging eigenlijk precies? Dat is waar Saskia van Wees van de Universiteit Utrecht in haar werk naar kijkt. Ze vertelt hoe planten het aanpakken als ze te maken krijgen met verschillende aanvallers, hoe ze via hun wortels de hulp in kunnen schakelen van bodemmicroben en wat ze met haar team in het lab precies aan het onderzoeken is. Meer over haar werk vind je onder andere hier: Hormone crosstalk in plant immunity.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Biologie | Hoe maak je een stamboom van een plantenfamilie?

Eerder hoorden we onderzoeker Kasper Hendriks van Naturalis en de Universiteit van Osnabrück alles vertellen over de plantenfamilie van de kruisbloemigen waar hij al jaren onderzoek naar doet. Maar hoe breng je een stamboom van zo'n familie eigenlijk in kaart?  Meer lezen over zijn onderzoek? De evolutie van afgeleide houtigheid in de Brassicaceae-plantenfamilie. Deel één van dit gesprek is hier terug te luisteren: Biologie | Wat we kunnen leren van de houterige familie van de koolSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Biologie | Wat we kunnen leren van de houterige familie van de kool

Sommige plantenfamilies hebben handige trucjes om met stressfactoren om te gaan. Van die vindingrijkheid kunnen wij mogelijk weer leren hoe we onze gewassen sterker maken.  Onderzoeker Kasper Hendriks van Naturalis en de Universiteit van Osnabrück vertelt vanuit het depot van Naturalis - tussen zo'n 5 miljoen gedroogde plantjes - waarom hij al jaren onderzoek doet naar de stamboom van de plantenfamilie waar ook koolsoorten onder vallen. Dat hoor je in dit eerste deel van het gesprek. In deel twee vertelt hij meer over hoe je zo'n stamboom nou eigenlijk maakt en haalt hij een gedroogd plantje tevoorschijn waar we allebei heel enthousiast van worden. Dat deel hoor je hier: Biologie | Hoe maak je een stamboom van een plantenfamilie? Lees hier meer over zijn werk: de evolutie van afgeleide houtigheid in de Brassicaceae-plantenfamilie.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Biologie | Waar ging de dodo nou echt aan dood?

Van sommige uitgestorven dieren weten we nog lang niet alles. Zo ook over de dodo. Weet jij bijvoorbeeld wat het precies voor dier is, of hoe hij is uitgestorven?  Onderzoeker Leon Claessens van de Universiteit Maastricht besteed veel van zijn tijd aan het beantwoorden van dit soort vragen. Hij vertelt over de bijzondere dingen die hij heeft ontdekt en legt ook een belangrijke link met de huidige biodiversiteitscrisis.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Modellen voorspellen waar walvissen bij verschillende watertemperaturen heengaan

Een groot internationaal team van onderzoekers heeft met complexe modellen bekeken hoe potvissen en blauwe vinvissen zich binnen verschillende klimaatscenario's zullen gedragen rondom Nieuw-Zeeland in het jaar 2100.  Wat ze zagen was dat beide soorten meer naar het zuiden trokken. Hoe warmer het oceaanwater, hoe zuidelijker. Het meest extreme klimaatscenario dat werd getest was eentje waarbij 61 procent van de huidige leefomgeving van de dieren - in de wateren ten noorden van Nieuw-Zeeland - verloren ging. Maar zelfs binnen het meest gunstige scenario waren grote veranderingen in het gedrag van de dieren te zien.  Los van de effecten hiervan op de dieren zelf, heeft dit ook invloed op de lokale economie. Trekken alle walvissen weg uit de wateren rond de kust, dan kunnen heel veel bedrijven die geld verdienen met walvis spot-boottochtjes wel inpakken.   Maar de dieren zijn ook van grote invloed op ecosystemen. Zo zorgen ze er bijvoorbeeld voor dat voedingsstoffen vanuit de diepzee naar de oppervlakte komen en zich verspreiden. Ook dat zal veranderen als walvissen ergens niet meer komen.   Nou liet het onderzoek ook plekken in de omgeving zien die mogelijk erg geschikt zijn als toev…

Precies weten hoeveel vitamines er in fruit en groente zitten

De wereldwijde voedselproductie kent grote uitdagingen. Het klimaat verandert, goede grond is schaars en er blijft ontzettend veel nodig om iedereen van genoeg gezond eten te voorzien. Wat we produceren moet daarom zo goed mogelijk zijn. Alleen hoe check je hoe voedzaam je komkommer is?   Het is al mogelijk om een product, zoals een komkommer, naar het lab te sturen om erachter te komen hoe voedzaam hij is. Alleen dat duurt dagen en kost veel. Nu wordt er door onder andere het bedrijf Yookr en de Universiteit Maastricht gewerkt aan een biosensor die dat goedkoop en in realtime kan doen, zodat telers meteen aanpassingen kunnen maken als dat nodig is.   De sensor maakt gebruik van gekleurde moleculen die reageren op de aanwezigheid van bijvoorbeeld vitamine C. Hoe meer ervan in een sample zit, hoe intenser de kleur. Nu gebeurt dit nog in het lab, maar uiteindelijk moet de test een beetje lijken op die voor covid en moet deze eenvoudig te gebruiken zijn voor zowel telers als consumenten.  Kunnen we dus straks ook lekker vanuit huis in de gaten houden hoe gezond de producten zijn die we kopen. Lees meer: Platform voor on site detectie van voedingsstoffen. See omnystudio.com/listener f…

Nieuw ontdekt insect krijgt eigen uitgestorven familie

De orde van de halfvleugeligen of snavelinsecten – waar onder andere de wants en bladluizen onder vallen – kent meer dan 80.000 soorten. Nu is daar weer eentje bij gekomen.  Deze groep insecten kan zo klein zijn als 1 millimeter, of zo groot als 15 centimeter, maar allemaal hebben ze een vergelijkbaar zuigmondje. Dat geldt ook voor de nieuwe soort die werd gevonden in een 100 miljoen jaar oud stukje barnsteen.   Het beestje heeft bijna tekenfilmachtige uitpuilende ogen waarmee hij een 360 graden zicht heeft en ook zijn mond steekt heel ver uit. Daarnaast heeft het klieren op de uiteinden van zijn pootjes die plakkerige substantie bevatten. Waarschijnlijk om meer grip te hebben op zijn prooi.  Omdat het insect zo anders is dan wat we op het moment op aarde tegenkomen, heeft het zijn eigen uitgestorven familie gekregen: palaeotanyrhinidae. En zo hebben we er niet alleen een nieuw insect bij, maar ook een kick ass scrabble woord dat niet uit te spreken is (door mij, in ieder geval). Lees meer: Newly identified fossil insect used 360-degree vision and sticky feet to find and snare its meals.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Onze planeet | Ecosystemen inzetten als kustbescherming

Hoe kunnen bestaande ecosystemen en vegetatie ons helpen bij het beschermen van onze kust? Dat is één van de dingen waar ze bij het NIOZ naar kijken en wij gingen langs.  Onderzoeker Jaco de Smit van het Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee (NIOZ) laat zien wat ze allemaal onderzoeken in de verschillende soorten stroomgoten die ze in Zeeland hebben staan. In eentje kijken ze bijvoorbeeld hoe lang het duurt voor schorren - de stukken land die voor veel dijken liggen - afbrokkelen in het geval van een dijkdoorbraak. In een andere: wat mosselen doen met golven en stroming en wat die golven en stroming weer doen met de mosselen.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Hersenen ribkwallen vertellen meer over oorsprong neuronen

Neuronen, de cellen in ons zenuwstelsel die gespecialiseerd zijn in het versturen en ontvangen van informatie, zijn misschien wel de ingewikkeldste cellen ooit. Maar hoe zijn ze ontstaan?  Daarover zijn de meningen verdeeld, maar onderzoekers uit Japan denken het antwoord nu te hebben gevonden. Ze doken daarvoor terug in de tijd en diep onderwater, waar ze keken naar oerdieren uit de lijn van de kwallen en anemonen en uit die van de ribkwallen. Van de vier afstammingslijnen waaruit complexere dieren uiteindelijk zijn ontstaan, bezitten alleen dieren uit deze twee lijnen neuronen.   Tussen die twee lijnen bestaan echter ook weer verschillen in hoe die neuronen in elkaar zitten. Zijn neuronen dan in twee lijnen, los van elkaar ontstaan? Om daarachter te komen bestudeerden de onderzoekers eiwitten, celstructuren en genetica uit beide lijnen met de allernieuwste technieken. Ze zagen genoeg overeenkomsten om te concluderen dat het waarschijnlijker is dat neuronen maar één keer zijn ontstaan.   Wat ze ook vonden waren mogelijke voorlopers van de neuronen die we nu kennen. En dat levert weer allemaal nieuwe vragen op: waarom was het bijvoorbeeld nodig om van die neuronen naar complexere …

Onze planeet | Wereldprobleem oplossen? Vergeet de geografen niet.

De meeste mensen denken bij geografie misschien aan hoofdsteden stampen en hoogtekaarten bestuderen, maar geografen vind je bijna overal. En ze zijn hard nodig bij het oplossen van de grote vraagstukken van vandaag. Onderzoeker Michiel van Meeteren van de Universiteit Utrecht probeert de super diverse kennis die je in zijn vakgebied vindt zo bij elkaar te brengen dat er antwoorden komen op die belangrijke vragen. Hij vertelt meer over waar je geografie in het dagelijks leven tegenkomt (overal!), geeft voorbeelden van vakgebieden waarin je geografie niet zou verwachten (maar ook daar vind je weer een geograaf) en filosofeert over hoe de aardrijkskundeles van de toekomst eruit zou moeten zien.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Hoe geven mieren kennis aan elkaar door?

Om erachter te komen hoe mieren elkaar dingen leren, hebben onderzoekers een leraar-mier in robotvorm gemaakt. De opdracht voor de robotmier: leer de kolonie nieuwe routes.  Als één van de mieren in een kolonie een beter nest heeft gevonden, haalt die mier één van zijn nestgenoten op, om hem vervolgens de route uit te leggen naar het nieuwe nest. Dat komt er eigenlijk gewoon op neer dat ie vooroploopt en de andere mier - de omgeving goed in de gaten houdend - volgt.   Onderzoekers van de universiteit van Bristol wilde kijken: snappen we dit goed genoeg om het na te bootsen? Ze bouwden een niet zo goed nest en een veel beter nest een flink eind van elkaar en zetten een mierenkolonie in het minder goede nest. Als er een mier het nest verliet lieten ze een robotmiertje met de geurklieren van een werkmier naar hem toegaan.  De robotmier liep vervolgens of in een rechte lijn, of in een kronkelende lijn naar het nieuwe nest, af en toe pauzerend zodat hij goed bij te houden was en de volgende mier om zich heen kon kijken. De robotmier werd keurig gevolgd en de echte mier liep, na het nieuwe nest eens goed te hebben bekeken, precies dezelfde route terug naar het oude nest om de volgende t…

Onze planeet | De bizarre biodiversiteit van Nieuw-Caledonië

Op sommige plekken op aarde vind je biodiversiteit die niet door ligging of klimaat te verklaren is. Bijvoorbeeld op het eiland Nieuw-Caledonië, waar een geoloog nu gaat helpen zoeken naar de verklaring. Lydian Boschman van de Universiteit Utrecht is die geoloog. Ze is net terug van een bezoekje aan het eiland. Loop je er rond dan zijn vier op de vijf bloeiende plantensoorten die je er ziet uniek voor Nieuw-Caledonië. 80 procent dus! Veel soorten zijn ook nog eens gigantisch oud. Ouder dan de laatste versie van het eiland zelf. Hoe kan dat? Waar komen ze vandaan? De monsters die ze tijdens haar laatste bezoek heeft verzameld moeten gaan helpen bij het beantwoorden van die vragen. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Onze planeet | Presteren we slechter bij meer luchtvervuiling?

We weten dat luchtvervuiling slecht kan zijn voor de gezondheid, maar heeft het ook een effect op onze cognitieve prestaties? Dat hebben ze onderzocht.... bij schakers.  Onderzoeker Steffen Künn van de Universiteit Maastricht komt uit de economische hoek. Hij raakte dankzij een student geïnteresseerd in de vraag wat luchtvervuiling doet met onze cognitie. Want als daar een negatief effect te zien is, heeft dat dan wellicht ook een negatief effect op de gehele economie?  Om daarachter te komen hadden ze een setting nodig waarbij prestaties goed te meten en vergelijken zijn. Zo kwamen ze uit bij meerdaagse schaakevenementen. Groot voordeel van zo'n toernooi: je hebt meerdere dagen en verschillende niveaus van vervuiling die je naast elkaar kunt leggen, je kunt prestaties vergelijken met een schaakcomputer als mooie baseline, en er zitten mensen van gelijke niveaus tegenover elkaar, dus ook dat kun je naast elkaar leggen.  Wat zagen ze toen ze dat deden: meer luchtvervuiling betekende meer fouten en ergere fouten. De kans op fouten nam in sommige gevallen zelfs toe met 26 procent! Lees hier meer over het onderzoek: Indoor Air Quality and Strategic Decision-Making.See omnystudio.com/l…

Zuigen en bijten bepalend voor evolutie koraalvissen

Koraalvissen zijn er in alle soorten en maten. Die diversiteit hebben ze – denken onderzoekers van de Universiteit van Californië nu – voor een groot deel te danken aan de manier waarop ze naar eten happen.  Ook al bestonden vissen met kaken zo'n 500 miljoen jaar geleden ook al, sommige van de eetgewoontes die ze vandaag de dag hanteren ontstonden pas zo'n 60 miljoen jaar geleden, blijkt uit onderzoek.   Waarschijnlijk werd er vanaf het begin hier en daar al wel een beetje gebeten, maar eten binnenkrijgen door te grazen, knabbelen of schrapen blijkt evolutionair gezien een vrij recente ontwikkeling. Daarvoor slurpten of zogen de meeste vissen hun prooi gewoon naar binnen.  Waarom is dat dan veranderd? Waarschijnlijk omdat zowel de riffen complexer werden - waardoor er meer te knabbelen was - en de kaken van de vissen kleiner werden. De groeiende groep bijtende vissen – zo blijkt – is ook nog eens twee keer zo snel van lichaamsvorm aan het veranderen als de zuigende vissen. Lees meer: Reef Fish Evolution Driven by Biting.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Door stroming aangedreven nanomotortje is kleinste ooit gemaakt

Onderzoekers van de TU Delft hebben de kleinste door stroming aangedreven motoren ter wereld ontwikkeld. Ze zijn gemaakt van DNA en 10.000 keer dunner dan een menselijke haar.  In deze audio leggen onderzoeker Daniel Verschueren en TU Delft-onderzoeker Xin Shi uit waarom het zeven jaar duurde voordat het ze lukte om dit te maken, hoe het werkt en welke spannende ideeën er al zijn voor toepassingen. Meer lezen kan hier: Delftse onderzoekers maken DNA-motoren op nanoschaal.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het lichaam | Veel preciezere aanpak tumoren met combi MRI en bestraling

Door een MRI-scanner met een bestralingsapparaat te combineren lukt het onderzoekers van het UMC Utrecht om tumoren veel preciezer aan te pakken. Hierdoor zijn er vaak ook veel minder bestralingsrondes nodig. In deze audio leggen radiotherapeut Martijn Intven en hoogleraar Experimentele Klinische Fysica Bas Raaymakers uit hoe het werkt en waarom het niet makkelijk was om dit voor elkaar te krijgen.  Meer lezen over het apparaat en de behandeling kan hier: MR-Linac behandeling in het UMC Utrecht. Of lees hier meer over de successen die al zijn behaald: Nieuwe techniek doorbraak bestraling prostaat.  Het andere deel van deze audio met laborant Roel Bouwhuis waarin we een kijkje nemen bij het apparaat zelf is hier terug te luisteren: Langs bij de high tech MRI-scanner die ook kan bestralen. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Langs bij de high tech MRI-scanner die ook kan bestralen

Hoe is het om met één van de nieuwste bestralingsapparaten te werken? Laborant Roel Bouwhuis neemt ons mee de behandelruimte in, waar we op veilige afstand moeten blijven staan om de microfoons niet kwijt te raken. Door in deze ruimte een MRI-scanner met een bestralingsapparaat te combineren lukt het onderzoekers van het UMC Utrecht om tumoren veel preciezer aan te pakken. Hierdoor zijn er vaak ook veel minder bestralingsrondes nodig. Meer lezen over het apparaat en de behandeling kan hier: MR-Linac behandeling in het UMC Utrecht. Of lees hier meer over de successen die al zijn behaald: Nieuwe techniek doorbraak bestraling prostaat.  Deel één van deze audio met radiotherapeut Martijn Intven en hoogleraar Experimentele Klinische Fysica Bas Raaymakers is hier terug te luisteren: See omnystudio.com/listener for privacy information.

Plantenziektes monitoren met een lichtsensor

Elk jaar zorgen plantenziektes voor een wereldwijd verlies van honderden miljarden. Nu denken onderzoekers met een nieuw soort sensor te kunnen bijdragen aan de vermindering daarvan.   Hoe het zit: een nieuwe techniek moet licht gaan gebruiken om de organische stofjes te meten die de planten zelf uitstoten en die iets zeggen over de gezondheid van gewassen en de aanwezigheid van ziektes of plagen. Hiervoor werd al gebruik gemaakt van een elektronische neus als sensor, maar die zijn vaak niet gevoelig genoeg en worden door de tijd heen vaak snel slechter. Nu moet een lichtsensor zorgen voor een stabielere en meer nauwkeurige meting.  Uiteindelijk moet dat – in combinatie met kunstmatige intelligentie – zorgen voor een veel duurzamere manier van bestrijding. Waarbij veel specifieker gekeken wordt wat er mis is en wat daarvoor de beste oplossing kan zijn. Liefst natuurlijk zonder vervolgens chemische bestrijding in te zetten, maar mocht die wel nodig zijn, dan alleen daar waar geen enkele andere oplossing werkt en niet meer dan de minimaal benodigde hoeveelheid.  De techniek zal door de Britse onderzoekers als eerste getest gaan worden onder aardbeien, een fruitsoort die in Groot-Bri…

Het Lichaam | Hoe een algoritme slapende baby's in ziekenhuizen helpt

Onderzoekers van het Wilhelmina Kinderziekenhuis - onderdeel van het UMC Utrecht - hebben een algoritme ontwikkeld waarmee ze heel nauwkeurig kunnen zien of een baby slaapt of niet. Wetenschapsredacteur Karlijn Meinders ging langs om van onderzoeker Jeroen Dudink en Digital Health-expert Annemarie van 't Veen te horen hoe het algoritme werkt en waarom het nodig is. En zouden andere leeftijdsgroepen hier niet ook wat aan kunnen hebben? Meer lezen over het project kan hier: UMC Utrecht - Sleep Well BabySee omnystudio.com/listener for privacy information.

Het lichaam | Biomateriaal als sportschool voor onze cellen

Soms kan weefsel in ons lichaam zichzelf niet meer herstellen. Daarom wordt er hard gewerkt aan biomaterialen die hier een handje bij kunnen helpen. Alleen: hoe laat je dat materiaal praten in de juiste taal?  Er is al heel wat mogelijk op dit gebied. Bijvoorbeeld patches voor de huid of voor botten die helpen bij schade die niet door ons eigen lichaam of met medicijnen te herstellen is. Om dit straks voor nog meer organen en weefsels mogelijk te maken moet het biomateriaal dat hiervoor wordt gebruikt nog beter leren communiceren met onze cellen.  Je kunt dat biomateriaal dat in het lichaam wordt geplaatst zien als het skelet van een gebouw. Meegeleverd worden bouwvakkers en aannemers die onze cellen helpen om dat gebouw weer heel te maken. Niet alleen moeten onze cellen dat biomateriaal accepteren en begrijpen, als de cellen terugpraten, moet het biomateriaal ook snappen wat er wordt bedoeld. Daar gaat nu heel veel werk inzitten. Ook in het meesturen van personal trainers. Dan is het niet meer alleen een bouwplaats, maar ook een sportschool waarin - afhankelijk van het type weefsel of cel - een ander trainingsprogramma wordt aangeboden. En dit dus allemaal om uiteindelijk schade …

De geschiedenis van de koortslip

Twee derde van de wereldbevolking onder de 50 draagt het herpesvirus bij zich dat een koortslip kan veroorzaken. Nu is het wetenschappers eindelijk gelukt om het virus ver terug in de tijd te volgen.  Ondanks dat het herpesvirus dat de koortslip veroorzaakt nu zoveel voorkomt onder mensen – varianten ervan zijn overigens ook te vinden in dieren, zoals vleermuizen en koraal – was oud materiaal van het virus amper bekend. Herpes is miljoenen jaren geleden ontstaan, maar van de huidige stam van het koortslipvirus was een variant uit 1925 de oudste die ooit werd gevonden. Wanneer is onze variant ontstaan? En waarom heeft het zich over zo'n groot deel van de wereld verspreid?   Onderzoekers van de universiteit van Cambridge weten inmiddels meer. Ze vonden een aantal oeroude stammen van het koortslipvirus, waarvan eentje 1500 jaar oud was. Makkelijk was dat overigens niet. Ze bestudeerden het DNA van 3000 archeologische opgravingen en vonden maar 4 gevallen van herpes. Van die vier varianten hebben ze nu het genoom uitgeplozen.   In combinatie met andere onderzoeken is nu duidelijk dat de huidige stam van het virus zo'n 5000 jaar geleden moet zijn ontstaan. Tijdens de Bronzen Eeuw, de m…

Het lichaam | Zware bevalling veel meer impact op vrouwenlichaam dan gedacht

Deze hele week gaat het in de zomerserie van deze rubriek over 'het lichaam'. En we beginnen helemaal bij het begin, namelijk bij de geboorte. Want wat blijkt: een zware bevalling heeft veel meer impact op een vrouwenlichaam dan eerder werd gedacht.  Onderzoeker Chahinda Ghossein van de Universiteit Maastricht vond het vreemd dat al langer bekend was dat er een link is tussen zwangerschapsvergiftiging en hart- en vaatziekten op latere leeftijd, maar dat hier nog maar weinig aandacht voor is. In haar onderzoek heeft ze gekeken hoe dit precies werkt in het lichaam. Ook zette ze het Queen of Hearts-programma op dat moet bijdragen aan meer kennis over de effecten van complicaties op het vrouwenlichaam. Ghossein meent ook dat met deze kennis veel meer zou moeten gebeuren. Waarom screenen we deze vrouwen niet allang? Zodat we waar nodig alvast kunnen ingrijpen?  Als je zelf een zwangerschapsvergiftiging hebt doorgemaakt (ook als dat al even geleden is) dan kun je je aanmelden om mee te doen aan het programma.  Ghossein keek ook naar de link tussen zwangerschapsvergiftiging en cognitie. Uit de data die ze in het Queen of Hearts-programma verzamelde blijkt bijvoorbeeld ook al dat vrouwen …

Wat we kunnen leren van krokodillenoren

Wij mensen gaan vaak slechter horen als we ouder zijn, maar krokodillen – die ook flink oud kunnen worden – houden hun hele leven een goed gehoor. Hoe kan dat?  Ons gehoorverlies komt in de meeste gevallen omdat receptoren in onze oren het niet meer doen. Die receptoren groeien helaas niet meer terug. Tenminste: bij ons. Bij sommige dieren, zoals krokodillen, die wel 70 jaar oud kunnen worden, gebeurt dit wel.   Krokodillen hebben zowel boven als onderwater een erg goed gehoor. Dat dit hun hele leven zo blijft, komt volgens de onderzoekers omdat ze celstructuren hebben die wij niet hebben. Nieuwe haarcellen lijken te ontstaan dankzij een impuls van weer een ander type cel. Die andere celtypen hebben – zo zagen ze – invloed op het eiwit dat trilhaartjes laat groeien. En dat is allemaal weer verbonden aan bepaalde signaaltjes die via zenuwen vanuit de hersenen worden verstuurd, die waarschijnlijk voor het beginnetje zorgen van dit proces.   Ze zijn er nog niet helemaal uit hoe het mechanisme werkt, maar denken iets op het spoor te zijn waarmee mogelijk ooit mensen met gehoorproblemen geholpen kunnen worden. Lees meer: New hypothesis about crocodiles’ ears may help people with impair…

Terug naar de Oerknal

Luistertip van de redactie: een wonderlijke reis langs het ontstaan van de kosmos, geleid door wetenschapsjournalist Govert Schilling.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Grote vissen sneller in ademnood in opwarmend water dan kleine vissen

De beperkte hoeveelheid zuurstof in water is een steeds groter probleem voor vissen en andere waterdieren. Onderzoekers van de Radboud Universiteit wilde weten: voor welke vissen is het gevaar het grootst?  Zuurstofarm water ontstaat onder andere door opwarming en vervuiling. Daar komt nog eens bij dat vissen in warmer water meer zuurstof nodig hebben om te kunnen leven. En stikstof in het water kan zorgen voor minder zuurstoftransport in het bloed.  Om te voorspellen welke vissen bij welke veranderingen in gevaar komen keken ze in dit onderzoek los van elkaar naar zowel zuurstofgehalte, temperatuurverschil en grootte van de vis. Ze zagen dat grotere vissoorten gevoeliger zijn voor lage zuurstofgehaltes, maar alleen als het water warm is. Als het water koud is, zijn het juist de kleine vissen die in de problemen komen. Ook blijken zeevissen minder goed bestand tegen zuurstofarm water dan zoetwatervissen.   De onderzoekers zagen ook nog een verschil op celniveau: vissen met grotere cellen dan andere vissen konden er ook niet goed tegen. En dat is allemaal belangrijke informatie bij het bepalen: welke soort krijgt het wanneer benauwd en kunnen we daar iets aan veranderen?  Lees meer…

Gedrag | Waarom nemen jongeren meer risico's dan ouderen?

Adolescenten nemen vaak meer risico's dan andere leeftijdsgroepen. Waar komt dat nou precies door? En hoe bestudeer je zoiets eigenlijk? Onderzoeker Anna van Duijvenvoorde van de Universiteit Leiden legt uit hoe je met experimenten achter het antwoord op die vragen kan komen. Ze vertelt dat er meerdere oorzaken voor kunnen zijn. Wat uit onderzoek bijvoorbeeld al bleek: adolescenten hebben minder moeite met onzekere situaties. Bijvoorbeeld: wanneer het gevolg van een actie vooraf niet helemaal duidelijk is. Ook de ontwikkeling van de hersenen lijkt een rol te spelen bij het nemen van risico's. Dat zou ermee te maken hebben dat het beloningsgebied sneller 'af' is dan de gebieden die met remming en controle te maken hebben. En dan is er natuurlijk nog de sociale kant. Dingen als groepsdruk, die zowel een positieve als negatieve impact kunnen hebben op risicogedrag.  Waar Van Duijvenvoorde ook naar kijkt is de combinatie risicogedrag en rechtspraak. Op vrijdag 16 sep kun je daar tijdens Brein & Recht in Leiden meer over horen. Daar zal onder andere worden besproken hoe hersenontwikkeling in verband staat met veranderingen in besluitvorming, risicogedrag en sociaal leren in de tien…

Hoe mierenkolonies beslissingen maken als een netwerk van neuronen

Stel: de temperatuur in een mierennest neemt toe. Het wordt goed heet onder de voetjes van de mieren. Maar ze buffelen door. En dan ineens: evacuatie van de hele kolonie. Hoe beslissen ze dat?  Uit onderzoek blijkt dat de reactie van de mieren op een soortgelijke stimulus te vergelijken is hoe een netwerk van neuronen – zoals onze hersenen – werkt. De input van zintuigelijke informatie zorgt er in combinatie met de structuur van de groep voor dat er een output is. In dit geval: evacuatie.  Om hierachter te komen bestudeerden wetenschappers een kolonie, terwijl ze gecontroleerd te temperatuur van het nest lieten oplopen en alle mieren individueel gevolgd werden. Ze zagen dat een kleine kolonie het bij 34 graden wel welletjes vond, maar was de kolonie groter, dan bleven ze langer. Een kolonie van 200 mieren hield het bijvoorbeeld vol tot 36 graden.  Het laat zien dat temperatuur niet de enige trigger is. De grootte van de groep – en daarmee ook de moeilijkheidsgraad van de evacuatie – speelt evengoed een belangrijke rol. Maar hoe weet een mier met hoeveel hij of zij in een kolonie zit?  Het moet iets te maken hebben met de stofjes die de mieren gebruiken om te communiceren, speculer…

Gedrag | Hoe nieuwe technieken helpen emoties bij apen te bestuderen

Hebben apen emoties? Herkennen ze die in elkaar? En hoe verhoudt zich dat dan tot de mens? Het zijn vragen die moeilijk in het wild te beantwoorden zijn, maar dankzij slimme technieken nu wel in de dierentuin. Onderzoeker Mariska Kret kijkt in haar werk naar het verschil tussen apen mensen op het gebied van emoties. Ze bestudeerde al eens hoe bonobo's sterk reageren op emoties bij onbekende soortgenoten, terwijl mensen juist sterk reageren op emoties bij bekenden. Ook gebruikt ze de nieuwste technieken om dit soort onderzoeken net een stapje verder te brengen en de experimenten voor de dierentuindieren waarmee ze werkt zo prettig mogelijk te maken. Op afstand kan nu bijvoorbeeld warmte en daarmee hartslag gemeten worden, wat iets zegt over dingen als opwinding. Ook iets als het gebruik van interactieve schermen maakt het mogelijk om onderzoeksvragen te stellen die nooit eerder zijn gesteld. In deze audio hoor je hier meer over. Mariska Kret bracht dit jaar het boek 'Tussen glimlach en grimas - Uitingen van emoties bij mens en dier' uit. Daarin lees je nog veel meer over haar bevindingen. Benieuwd naar alle publicaties, die vind je onder andere op haar site: mariskakret.com.   See …

Gedrag | Wat we weten over de individuele intelligentie van de bij

Is het gedrag dat bijen laten zien instinctief? Kopiëren ze elkaar slechts? Of is er echt sprake van individuele intelligentie? Deze experimenten zeggen: dat laatste is waar.  Natuurlijk hebben we het over een veel kleiner brein dat dit gedrag aanstuurt dan bij ons. Een speldenknop in grootte. De hersenen van bijen hebben ook een stuk minder zenuwcellen. Maar ondanks dat vind je in de hersenen van bijen heel veel complexe verbindingen. Eén zenuwcel in het brein van een bij kan de structuur hebben van een volgroeide eikenboom, met wel 10.000 verbindingen naar andere cellen.  Onderzoeker Lars Chittka kijkt vanuit de psychologische hoek wat dit voor hun gedrag betekent. In zijn nieuwe boek 'The mind of a bee' (dikke aanrader!) laat hij aan de hand van bijzondere experimenten zien dat het niet gaat om instinctief gedrag, niet om kuddegedrag, maar echt om individuele intelligentie. Bijen kunnen tellen, afbeeldingen van gezichten uit elkaar houden en - dit is geen grap: gereedschap gebruiken. In deze audio hoor je er alles over. Het boek is onder andere hier te bestellen (in het Engels): The Mind of a Bee - Lars Chittka. A rich and surprising exploration of the intelligence of bees. Of …

Het stofje dat bepaalt of een haarzakje leeft of sterft

Eén enkel stofje blijkt te bepalen of de cellen van onze haarzakjes zichzelf delen, of dat ze juist sterven. En dat is belangrijke kennis bij het behandelen van kaalheid en nog veel meer.  Haarzakjes zijn een interessant onderdeel van ons lichaam. Terwijl veel typen weefsel – zoals het weefsel in de lever en maag - zichzelf pas herstellen en cellen laten groeien als er schade is, doen haarzakjes dit constant.   Toen onderzoekers eens beter naar die haarzakjes gingen kijken zagen ze dat één eiwit - TGF-bèta – zowel de dirigent is van het proces waarin cellen in haarzakjes zichzelf delen en er nieuwe cellen ontstaan, als het proces waarin cellen doodgaan.   Maakt iemand precies de juiste hoeveelheid van dit stofje aan, dan stimuleert dat celdeling, maakt iemand te veel aan, dan juist celdoding. Als een haarzakje sterft gaat het stamcelreservoir echter niet verloren. Krijgen die cellen de juiste signaaltjes, dan kan er gewoon weer een nieuw haarzakje groeien.   De wetenschappers willen nu beter begrijpen hoe het eiwit gereguleerd wordt en welke genen hierbij betrokken zijn. Ze hopen het ooit goed genoeg te begrijpen om er zowel wondherstel van de huid – waarbij haarzakjes ook terug m…

Gedrag | Ziekelijke agressie behandelen met hersenstimulatie

Deze hele week gaat het in de zomerserie van deze rubriek over 'gedrag'. En we beginnen bij agressie. Stel: iemand is zo agressief dat diegene gevaarlijk is voor zichzelf en zijn of haar omgeving, zou het dan te verantwoorden zijn om in te grijpen in iemands hersenen? We bespreken het met Ruben Knehans, promovendus aan de Universiteit Maastricht. Hij doet binnen een strafrechtelijk kader onderzoek naar deze vraag. Makkelijk is het beantwoorden ervan niet, want hoe ernstig de situatie ook is: is het wel ethisch te verantwoorden?See omnystudio.com/listener for privacy information.

Hoe mijten een heel ecosysteem vervormden

Mijten vind je overal, zelfs in onze eigen poriën. Vaak doen ze goed werk, in sommige gevallen zorgen ze voor problemen. In een populatie lama-achtige dieren in Argentinië creëerden ze een slagveld.  Een Yale studente moest haar onderzoek in een natuurpark in Argentinië abrupt onderbreken door de covid-pandemie. Gelukkig had ze toen al genoeg data verzameld om iets heel opmerkelijks verder uit te zoeken: problemen in een lokale populatie vicuñas.   De populatie was aan het afnemen. En rap ook. De oorzaak: een mijt die in de huid van de dieren leeft die waarschijnlijk is overgesprongen van tamme boerderij-lama's naar deze wilde groep vicuñas. De mijt legt eitjes in de huid, wat ervoor kan zorgen dat de dieren stukken vacht verliezen en een geïrriteerde huid krijgen. Dat kan zo uit de hand lopen dat ze te zwak worden om te eten en er uiteindelijk kunnen ze eraan doodgaan. Komt dit dan niet gewoon omdat ze een makkelijkere prooi werden voor de puma's in de omgeving? Nee, lieten tracking gegevens van de puma's zien. Die doodden niet meer vicuñas dan eerst.   De snelle terugloop in aantallen vicuñas had ook een effect op de omgeving. Het gras dat ze normaal gesproken kort hielden groei…

De ruimte | In het lab van de ruimte-instrumentenbouwer

In een vorige aflevering hoorden we dat ze straks zwaartekrachtsgolven in de ruimte willen gaan meten. We nemen een kijkje in het lab waar de instrumenten die hiervoor nodig zijn worden ontwikkeld.  Omdat elke missie uniek is en de onderdelen voor instrumenten vaak alles behalve standaard zijn, is het maken van ruimte-instrumenten enorm uitdagend, vertelt system engineer Dennis van Loon van SRON. Maar dat maakt het juist ook leuk natuurlijk. Van Loon legt uit wat de onderdelen waar hij aan werkt straks moeten kunnen en wat daarbij de grootste uitdagingen zijn.  Lees meer over het meten van zwaartekrachtsgolven in de ruimte: The Laser Interferometer Space Antenna (LISA). Of luister hier deel één terug: De ruimte | Zwaartekrachtsgolven meten in de ruimteSee omnystudio.com/listener for privacy information.

De ruimte | Zwaartekrachtsgolven meten in de ruimte

In deze laatste aflevering van de ruimteweek leren we meer over een nieuwe manier om zwaartekrachtsgolven te meten. Niet vanaf de aarde, maar in de ruimte.   Sterrenkundige Gijs Nelemans van de Radboud Universiteit en SRON frist ons geheugen eerst even op. Want wat zijn zwaartekrachtsgolven ook alweer? Daarna legt hij uit hoe je ze zowel onder de grond op aarde, als in de ruimte kunt detecteren. Om dat laatste te kunnen doen wordt er binnen de LISA-missie nu hard gewerkt aan het bouwen van nieuwe instrumenten. Wat moeten die straks precies kunnen? Lees meer: The Laser Interferometer Space Antenna (LISA).See omnystudio.com/listener for privacy information.

Kogelvissen kunnen prima zonder werkende maag

Ken je de kogelvis? Je weet wel: dat onderwaterbeestje dat zichzelf op kan blazen tot een bolletje? Die blijkt helemaal geen werkende maag nodig te hebben.  Voor ons en een heleboel andere dieren zou een niet functionerende maag enorme problemen opleveren. We hebben die maag nodig om het eten dat we eten te verwerken. Maar de kogelvis lost dat anders op.  De vis heeft het lichaamsdeel wel, maar inmiddels is het niet meer in staat om maagzuur te produceren. De maag van de kogelvis heeft daardoor zijn oorspronkelijke functie verloren, maar kreeg er een nieuwe voor in de plaats. Als de vissen schrikken, vult hun maag zich met een plens water, waardoor ze opblazen tot een soort stekelige bowlingbal, zo'n drie keer hun oorspronkelijke grootte.  Maar zoutwater spoelingen gaan niet lekker samen met maagzuren. Onderzoekers doken in de biologie van deze en andere opblaasvissen om erachter te komen hoe ze dit oplossen. De meesten kunnen hun maag nog prima gebruiken, behalve net na een opblaasmoment misschien. De kogelvis niet, die lost dat op in de rest van zijn spijsverteringskanaal en doet het prima zonder maagfunctie.  Waarom de kogelvis als enige deze verandering heeft doorgemaakt? Miss…

De ruimte | Hoe je puinstromen op Mars kunt onderzoeken

Toen een rivieren-expert werd gevraagd om mee te werken aan een onderzoek naar modderstromen op Mars, had ze niet verwacht dat ze iets zouden ontdekken wat nooit eerder was aangetoond.  Voor Lonneke Roelofs van de Universiteit Utrecht begon het allemaal met een studie aardwetenschappen. Inmiddels doet ze in speciale Mars-kamers in het lab onderzoek naar hoe er modderstromen op de planeet kunnen ontstaan zonder dat er vloeibaar water aanwezig is. In experimenten lukte het ze om aan te tonen wat de oorzaak dan wél is en dat zorgt voor een hele nieuwe blik op rotsachtige planeten.  Lees hier meer over het werk van Roelofs: To unravel debris flow processes and mechanisms on Mars and Earth.  See omnystudio.com/listener for privacy information.

De Ruimte | Groep zwart gat-ontkrachters vindt er ineens zelf eentje

Een groep wetenschappers die bekend staat om het altijd ontkrachten van ontdekkingen van zwarte gaten, heeft er nu zelf eentje gevonden. En ja: ze weten het zeker.  Sommige zwarte gaten zijn te zien vanaf de aarde omdat aangetrokken materie en gas rond het gat draaien. Dat zorgt voor zoveel frictie dat het hele zootje gigantisch heet wordt en dat produceert weer röntgenstraling die we kunnen meten. Slapende zwarte gaten kun je niet op die manier detecteren. Dan moet je het hebben van het gedrag van de sterren om hun heen. Draait een ster op een bepaalde manier om een onzichtbare metgezel, dan zou dat wel eens op een zwart gat kunnen wijzen. Alleen dan moet je wel de precieze baan en de massa van die ster weten. En daar gaat het vaak fout. Regelmatig is de massa in onderzoek overschat, waardoor de verklaring: dit komt door een zwart gat niet meer opgaat. Maar ja, als je dan als bekende zwart gat-ontkrachter zelf een zwart gat gevonden denkt te hebben. Wat dan?  In deze audio hoor je onderzoeker Tomer Shenar van de Universiteit van Amsterdam. Lees hier meer: 'Black Hole Police' Discover a Dormant Black Hole Outside of the Milky Way GalaxySee omnystudio.com/listener for privacy infor…

Verbouwt dit knaagdier z'n eigen eten?

Hoe gedragen plantenwortels zich in ondergrondse tunneltjes gegraven door kleine knaagdieren, wilden onderzoekers weten. Maar de knaagdieren ter plekke werkten niet mee.  Goffers lijken qua uiterlijk een beetje op een kruising tussen een mol en een rat. Ze komen voor op verschillende plekken in Amerika waar ze onder de grond leven. Ze zijn gespecialiseerd in het graven van tunnels. Sommigen van die tunnels zijn wel 160 meter in lengte. Het leven in de grond is qua roofdieren veiliger dan het leven op het land, maar het graven van de tunnels kost enorm veel energie. Als de diertjes alleen aten wat ze tegenkwamen tijdens het graven, zou dat lang niet genoeg zijn om te overleven. Hoe komen ze dan toch aan genoeg calorieën?   Om die vraag te beantwoorden wilden onderzoekers stukken tunnel bestuderen. Maar elke keer als ze een stukje hadden afgezet, werkten de goffers er gewoon om- en doorheen. Na meerdere mislukte pogingen lukte het ze uiteindelijk om een paar segmenten goed genoeg te blokkeren. Ze konden zo zien dat wortels van bomen en planten dieper groeien in de tunnels dan op andere plekken en dat het erop lijkt dat de goffers de planten manipuleren. Alsof ze hun eigen eten verbo…

De ruimte | Eindelijk echt goed CO2-uitstoot meten

Deze hele week kijken we in de zomerserie van deze rubriek naar 'De Ruimte'. Behalve vandaag. Vandaag kijken we vanuit de ruimte naar ons eigen planeet. Met satellieten kunnen we namelijk steeds beter in de gaten houden waar wat wordt uitgestoten.  We zijn in deze aflevering op bezoek bij SRON - het Nederlands instituut voor ruimte-onderzoek - waar Aaldert van Amerongen en Jochen Landgraf meer vertellen over het vanuit de ruimte meten van CO2-uitstoot. Methaan wordt al heel nauwkeurig gemeten met het Tropomi-instrument, maar het goed meten van CO2-uitstoot, zo goed dat je heel lokaal kunt zien wat bijvoorbeeld een fabriek doet, is ingewikkeld. Er zitten zoveel storende factoren in de atmosfeer dat eerst een manier gevonden moet worden om die uit de meting te filteren. Dat vraagt om speciale instrumenten en speciale berekeningen. In 2026 staat de lancering gepland van de satellieten die de uiteindelijke metingen mogelijk moeten maken.  Lees meer: Greenhouse-gas missions See omnystudio.com/listener for privacy information.

Egoïstische supergenen die niet het beste met ons voorhebben

Mutaties, onvruchtbaarheid en soms zelfs het uitsterven van een hele soort: in levende organismen zitten een heleboel egoïstische genen die helemaal niet het beste voorhebben met hun gastheer.  Onderzoekers van de Universiteit van Rochester hebben nu naar één van die storende genetische elementen genaamd SD gekeken in een populatie van fruitvliegjes. Ze zagen dat SD rommelt met het eerlijk doorgeven van genen aan de volgende generatie.  Vrouwtjes geven SD-chromosomen, netjes volgens de regels van de biologie, aan 50 procent van hun nageslacht door, maar mannetjes aan AL hun nageslacht. Dit komt doordat SD al het sperma doodt dat niet deze component bevat. Dat lukt omdat SD een supergen is geworden: een cluster van genen op hetzelfde chromosoom dat als geheel wordt doorgegeven.   In het vormende nageslacht kan SD alleen niet goed worden samengevoegd, iets wat met andere chromosomen wel gebeurt. Dat zorgt voor nare mutaties en problemen in de gastheer, maar het kan er uiteindelijk ook voor zorgen dat SD zichzelf uitroeit. Tot het zover is, is het maar goed dat we nu beter weten hoe deze egoïst te werk gaat, mochten we ooit in willen grijpen.  Lees hier meer: ‘Supergene’ wreaks h…

De missende link tussen ongewervelden en gewervelden

Onderzoekers buigen zich al lange tijd over een gat in het fossielenarchief. Want welk dier was de schakel tussen ongewervelden en gewervelden?   Vissen, reptielen, vogels, zoogdieren: ze lijken soms totaal niet op elkaar, maar delen als gewervelden diersoorten wel, nouja... precies dat: dingen als een ruggengraat en een schedel. Ooit moeten deze structuren zijn ontstaan, maar als je naar fossielen kijkt, dan mist er ergens een tussenschakel. Een dier dat, of meerdere dieren die mooi die overgang laten zien.  Nu denken wetenschappers die schakel op het spoor te zijn. Ze hebben gekeken naar de yunnanozoon: een piepklein uitgestorven beestje dat ongeveer 518 miljoen jaar geleden in China geleefd heeft. Ze zijn lang niet de eerste onderzoekers die fossielen van dit dier hebben bestudeerd, maar wel de eersten die er zo'n grote bak high tech apparatuur bij gebruikten. Het doel: in detail kijken naar structuren in het gezicht en de nek om voor eens en voor altijd te bepalen waar dit diertje nou hoort in de familieboom van soorten.  Ze konden vervolgens concluderen: dit moet inderdaad de oudste verwant van de vroege gewervelden zijn. En zo is mogelijk weer een klein stukje aan die eno…

Zonlicht zorgt bij mannen voor aanmaak eetlustopwekkend hormoon

De zomerzon heeft in een land als Nederland op de meeste mensen - mits goed ingesmeerd en niet te heet - een positief effect. Nu blijkt alleen uit onderzoek dat het mannen wel eens hongeriger zou kunnen maken.   We weten inmiddels: te veel of onbeschermd in de zon en je vergroot de kans op huidkanker. Spendeer precies genoeg tijd in de zon en je levensverwachting wordt juist wat langer. Dankzij vitamine D aanmaak en stofjes die bloedvaten zouden helpen ontspannen.  Zou er ook een link tussen zonlicht en eten zijn, dachten onderzoekers uit Tel Aviv. Ze analyseerden de gezondheidsgegevens van 3000 mensen en zagen: mannen, maar niet vrouwen, eten meer tijdens de zomermaanden. Zo'n 300 calorieën extra per dag.  Om beter te begrijpen wat hier speelt stelden de onderzoekers mannen en vrouwen bloot aan dezelfde hoeveelheid zonlicht en bestudeerden ze wat er in het lichaam gebeurde. Alleen bij mannen zagen ze een toename van het eetlust opwekkende hormoon ghreline.  Dat hormoon lijkt in dit geval in gang gezet te worden door DNA-schade in huidcellen. Oestrogeen zorgt ervoor dat dit effect bij vrouwen niet optreedt. Omdat ghreline ook bloeddrukverlagend en ontstekingsremmend kan werken…

Proef met nieuwe stamceltherapie gestart die spierkracht moet helpen herstellen

Onderzoekers zijn begonnen aan een proef met een nieuwe stamceltherapie die onder meer moet helpen tegen genetische spieraandoeningen en spierafbraak bij ouderen. Nooit eerder werd dit op deze manier en met dit type spierstamcellen geprobeerd. De techniek verschilt per patiëntengroep. Waarbij het uitmaakt of het bijvoorbeeld gaat om een genetisch defect dat makkelijk te corrigeren is in de lichaamseigen stamcellen of niet. Ook wordt gekeken of het mogelijk is om de stamcellen nog wat extra's mee te geven voor ze terug het lichaam ingaan. Bijvoorbeeld medicijnen die zorgen dat - terwijl de stamcellen opgaan in het spierweefsel - heel lokaal stofjes worden afgeleverd.  De hoop is dat het in ieder geval voor sommige patiënten kan zorgen voor het afremmen of stoppen van de achteruitgang van spierfunctie. Hopelijk kan het in sommige gevallen zelfs zorgen voor verbetering. In deze audio hoor je onderzoeker en projectleider Bert Smeets van het Maastricht UMC+. Lees hier meer: Innovatieve stamceltherapie biedt hoop voor herstel spierkracht bij zeldzame, erfelijke spieraandoeningen. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Zwanen: liever ruzie dan rusten

Bij het bestuderen van groepen zwanen zagen onderzoekers dat vechten om de beste eetspot het bij de dieren vaak wint van een goede nachtrust.  De bezigheden van de zwanen werden in dit onderzoek opgedeeld in vier categorieën: ruziemaken, eten zoeken, lichaamsverzorging en rusten. Op het moment dat er een beperkte hoeveelheid goede eetspots waren, zagen de onderzoekers via webcam livestreams dat agressie onder de dieren - niet geheel onverwacht - toenam. Dat ging niet ten koste van eten zoeken of lichaamsverzorging, maar wel ten koste van uitrusten.  Voor de gezondheid van de populatie is dat natuurlijk niet goed en als ze een beetje op ons lijken, dan nemen de korte lontjes alleen maar toe bij weinig slaap. Er is ook nog een verschil tussen zwanensoorten die het hele jaar op dezelfde plek leven en zwanensoorten die migreren. Voor die laatste groep is goed eten vinden nog belangrijker, maar goed uitrusten ook.   De onderzoekers hopen dat hun bevindingen natuurbeschermers kunnen helpen om gebieden zo in te delen dat soorten genoeg ruimte hebben om eten te zoeken, ook als migrerende vogels zich tijdelijk in het gebied vestigen. Want: genoeg ruimte, betekent minder ruzie en meer ru…

James Webb: de techniek achter die prachtige eerste plaatjes

We hebben ons allemaal kunnen vergapen aan de eerste plaatjes van de James Webb Space Telescoop. Wat zien we precies? Waarom zijn ze zoveel scherper? En wat staat er hierna op de agenda? Vaste gast in de rubriek - Webb systems engineer Maurice te Plate van ESA - vertelt waarom er naar objecten gekeken is die eerder al door voorganger Hubble werden vastgelegd. Ook legt hij uit waarom de beelden nu zoveel beter zijn en hoe de planning er de komende tijd uitziet. Die planning is natuurlijk niet willekeurig, want je wil die telescoop niet elke keer 180 graden moeten draaien voor elke volgende observatie, vertelt Te Plate onder andere. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Door de ogen van James Webb

Het kan niemand zijn ontgaan: de eerste foto's van de James Webb Space Telescoop zijn gepresenteerd. En ze stellen niet teleur.  Maandagavond laat (Nederlandse tijd) werd de allereerste foto gepresenteerd door president Joe Biden. Het is het diepste, meest gedetailleerde infraroodbeeld van het universum tot nu. Te zien zijn gigantisch veel sterrenstelsels, in, naast en achter cluster SMACS 0723, dat zich op 4.6 miljard lichtjaar van de aarde bevindt. Dat betekent dat het licht van sommige van de sterrenstelsels al onderweg was voordat de aarde werd gevormd. Sterker nog: sommige stelsels bevinden zich op 13 miljard lichtjaar van de aarde. We zien ze dus terwijl ze aan het vormen zijn vlak na de oerknal. We spreken ESA-onderzoeker Macarena Garcia Marin over wat we nou precies zien op dit beeld en hoe het is vastgelegd. In de volgende aflevering praten we met system engineer Maurice te Plate (ook ESA) door over de ontdekkingen van deze week.  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Hoe licht onze bui beïnvloedt

De hoeveelheid licht en het soort licht waarin we leven en werken heeft invloed op hoe we ons voelen, dat weten we, maar hoe werkt dat eigenlijk in ons lichaam?  Om daarachter te komen keken onderzoekers van Brown University met een MRI-scanner naar hoe veranderingen in lichtintensiteit doorgegeven worden in de hersenen van gezonde proefpersonen. Ze zagen heel mooi hoe bepaalde gebieden in de hersenen die een rol spelen bij cognitie en gevoel reageerden op de veranderingen in licht.   Weten waar de signaaltjes heengaan en hoe die in gang worden gezet is belangrijke kennis waarmee mensen met stemmingsstoornissen, of mensen die vooral in de winter last hebben van depressieve gevoelens, mogelijk beter geholpen kunnen worden in de toekomst. Bijvoorbeeld met hele gerichte lichttherapie, veilige hersenstimulatie of medicijnen.   Een volgende stap in het onderzoek is hetzelfde bestuderen, maar dan juist in deze groepen patiënten. Lees meer: Researchers discover brain pathway that helps to explain light’s effect on mood. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Zachte robots gebaseerd op een sputterende ketchupfles

Onderzoekers raakten geïnspireerd door een sputterende ketchupfles bij het ontwerpen van een nieuw soort zachte robotica. Onderzoeker Luuk van Laake van AMOLF legt uit hoe de techniek - die luchtdruk en klepjes gebruikt om zachte robotvingers aan te sturen - precies werkt. Ook hoor je meer over het grotere project waar dit onderzoek onderdeel van is. Daarin kijken ze naar een nieuw soort kunsthart, waarbij de pompfunctie ook een hele belangrijke rol speelt. Lees hier meer: Responsive soft robots inspired by sputtering ketchup bottle. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Robots laten communiceren als bijen

Waar zijn de bloemen? En hoe ver moet je er voor vliegen? Met een waggeldansje laten bijen dit aan andere bijen in de korf weten. Zou dit ook voor robots kunnen werken?  Stel een robot moet een andere robot voorzien van informatie, maar communiceren via een digitaal netwerk kan even niet. Bijvoorbeeld tijdens een ramp, of in erg afgelegen gebieden. Het oppervlak van Mars ofzo. Of stel: een mens moet die informatie aan de robot geven, maar ook dit kan even niet digitaal. Wat dan?  Nou, dan teken je gewoon iets op de grond. Iets wat zowel een robot als een mens zou kunnen doen. Waarbij de vorm bijvoorbeeld iets zegt over richting en de tijd die het kost om het over te trekken als ontvanger iets zegt over hoe ver.   Onderzoekers testten dit met een speciaal visueel systeem en slimme algoritmes. Robots moesten in een pakhuis aan elkaar laten weten waar een pakketje heen moest worden gebracht. In meer dan 90 procent van de gevallen slaagden ze erin en daarmee heeft de robot-waggeldans nog echt potentie ook. Lees meer: Bees’ ‘waggle dance’ may revolutionize how robots talk to each other in disaster zones. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Wat gaat er mis in het lichaam bij chronische pijn?

Eén op de vijf mensen leeft met chronische pijn. Wat zorgt ervoor dat die pijn maar niet overgaat? Dankzij een flinke subsidie kunnen onderzoekers nu verder met die vraag. Bij chronische pijn kun je onder andere denken aan reuma, artrose of de ziekte van Crohn. Gewone pijnmedicatie helpt hier slecht tegen en behandel je met sterker spul, dan is er een kans dat iemand verslaafd raakt aan die middelen. Het is dus belangrijk dat er iets beters gevonden wordt en daarvoor moet eerst worden begrepen hoe het uitzetmechanisme van pijn werkt. Onderzoekers Niels Eijkelkamp en Michiel van der Vlist van het UMC Utrecht vonden elkaar in deze zoektocht. Met name in het feit dat pijn actief wordt uitgezet in een samenwerking tussen het zenuwstelsel en het immuunsysteem.  Specifieke immuuncellen komen naar zenuwcellen toe wanneer deze pijnsignaaltjes afgeven. In een gezond lichaam zorgen ze ervoor dat dit signaaltje stopt door hun energiefabriekje aan die zenuwcel te geven. Maar hoe gebeurt dit precies? Hoe weten die immuuncellen dat ze moeten komen, of wat ze waar moeten doen? En kun je dit -als het mechanisme niet goed blijkt te werken - ook stimuleren met medicijnen?  Dat is waar ze - dank…

Walvissen afluisteren met glasvezelkabels

Onderzoekers hebben een nieuwe manier gevonden om walvissen te bestuderen: ze luisteren ze af via de glasvezelkabels die op de bodem van onze oceanen liggen.  Het is niet makkelijk om walvissen in de gaten te houden, alleen al omdat ze gigantische afstanden afleggen. Er wordt naast gewone ouderwetse bootjes en verrekijkers aardig wat high tech apparatuur voor ingezet. Maar zelfs daarmee is het moeilijk om de dieren te volgen. Dat moet nu dus makkelijker worden, gewoon met het bestaande glasvezelnetwerk.   Met een speciaal apparaatje wordt een verbinding gemaakt met de bestaande kabels. Vervolgens worden ongebruikte vezels in die kabel ingezet als onderwatermicrofoon. Het lukte ze al om op deze manier de locatie van 830 walvissen te bepalen en omdat het luistergebied via de kabels veel groter is dan wanneer je op één punt een microfoon hebt staan, kunnen ze veel nauwkeuriger worden gevolgd.   Nu willen ze nog zorgen dat dit straks ook real time lukt. En het mooie is: ook aardbevingen, stormen en schepen zijn op de manier in de gaten te houden. Waar dit onder andere voor kan zorgen is dat het straks meteen gehoord wordt als er een boot richting een groep walvissen onderweg is. L…

Hoe is ons brein talig geworden?

Door onze hersenverbindingen te vergelijken met die van chimpansees weten onderzoekers nu iets beter hoe ons brein ooit talig is geworden. Onderzoeker Vitoria Piai van de Radboud Universiteit vertelt meer over de unieke verbindingen die ze hebben gezien en waarom het bijzonder is dat deze zowel in de linker- als rechterhersenhelft terug te vinden zijn. Haar grootste onderzoeksvraag is namelijk: hoe kan het dat bij hersenbeschadiging in de linkerhersenhelft, de taalfunctie niet wordt overgenomen door de rechter?   Lees meer: Verbindingen taalgebieden zijn uniek in het menselijk brein.  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Vega-C raket vol Nederlandse techniek bijna klaar voor lancering

Komende week staat de lancering gepland van ESA's Vega-C raket. Een raket vol met Nederlandse techniek.  Frank Meiboom, van Airbus Nederland vertelt waarom er überhaupt een nieuw Vega-model nodig was en legt meer uit over de verbinding tussen de eerste en tweede trap: het onderdeel waar Airbus verantwoordelijk voor is en dat ervoor zorgt dat de eerste trap loskomt en afgestoten wordt.  Edwin Vermeulen van APP vertelt dat het allemaal bij hun onderdeel begint: zij zorgen namelijk voor het ontsteken van de motor en het daarna monitoren ervan. Grootste uitdaging daarbij: het wordt in die motor waar de ontsteker zit 2 minuten lang 3500 graden. Lees hier meer over de lancering: Vega-C set for inaugural launch See omnystudio.com/listener for privacy information.

Maakt het bij kunstmatige bevruchting uit of sperma uit de vriezer komt?

Is de kans op kunstmatige bevruchting groter als spermacellen vers zijn en ze niet uit de vriezer komen? Nee, zegt dit onderzoek.   Als het niet lukt om zwanger te worden en je krijgt daarbij hulp en je zou – theoretisch, want die keuze heeft lang niet iedereen – kunnen kiezen tussen sperma dat net is geproduceerd, of sperma uit de vriezer, dan zou je kunnen denken: hoe verser hoe beter.  Maar na het uitvoerig bestuderen van meer dan 5000 rondes van kunstmatige bevruchting trekt een Harvard-onderzoeker nu de conclusie: de kwaliteit is gelijk.   Bij het onderzoek keken ze naar het verloop en succes van bevruchtingen met zowel vers als ontdooid sperma (dat natuurlijk volgens de laatste veiligheidseisen was verzameld en bewaard) en corrigeerden ze voor verschillen in de behandeling, zoals extra stimulatie van de eierstokken.   Ze vonden alleen een klein verschil bij een groep patiënten die bepaalde medicatie slikte en ze zagen dat het met bevroren sperma iets langer kon duren voor mensen zwanger raakten. Maar wat het gemiddelde succes betreft (gemiddeld, want ja: iedereens situatie is anders) zou het dus niet uit moeten maken. Lees meer: Frozen sperm just as effective as fresh f…

Tien jaar na de ontdekking van het higgsdeeltje

Tien jaar geleden vond één van de grootste wetenschappelijke ontdekkingen van de afgelopen eeuw plaats: de vondst van het higgsdeeltje. Wat heeft dat in gang gezet? In deze audio hoor je Nikhef-onderzoeker Lydia Brenner. Ze vertelt meer over de deeltjesversneller van CERN waarmee het higgsdeeltje werd gevonden, over de ontdekking zelf en de spannende dingen die nog komen gaan.  Lees meer op de site van CERN: The Higgs boson, ten years after its discovery of Nikhef: 10 jaar Higgs: Interviews met Higgsjagers van toen en nu. Of lees nog veel meer in het boek: Het eiland dat Higgs heet. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Valsspelende algen kunnen slechter tegen extreme omstandigheden

Voor mensen, dieren, planten en de cellen die je daarin vindt kan samenwerken grote voordelen hebben. Sommige algen proberen daarbij vals te spelen, maar dat blijkt in hun nadeel te werken.  Onderzoekers bestudeerden dat valsspelen in een groene algensoort: een simpel meercellig organisme. Want onder deze algen bevinden zich individuen die wel de voordelen genieten van het leven in een groep, maar die zelf de kantjes er vanaf lopen.   De algensoort kent twee typen cellen: voortplantingscellen die zich horen te vermenigvuldigen en body cellen die dit niet horen te doen. Normaal gesproken werken deze cellen samen, met elk hun eigen taak, maar is er sprake van bepaalde mutaties in die body cellen, dan gaan die ook ineens voortplanten. Omdat deze cellen in de meerderheid zijn zou je denken: binnen no time heb je alleen nog maar dit soort valsspelende cellen in een kolonie. Maar dat is niet het geval: in de natuur werken ze nog altijd samen.   Dan moet er dus wel een nadeel zitten aan dat sneaky gedrag. De onderzoekers stelden zowel valsspelende algencellen als gewone algencellen bloot aan extreme condities en zagen bij de valsspelers veel meer doden vallen. Het lijkt er dus op dat …

Als we eten zien, reageert ons immuunsysteem ook meteen

Zelfs voor de eerste hap je mond bereikt, maakt je lichaam zich al klaar voor het verwerken ervan. Ook het aanmaken van insuline – dat onze bloedsuikerspiegel reguleert - gebeurt al bij het zien van eten. We snappen nu beter waarom.   Onderzoekers ontdekten dat een ontstekingsstofje hier een rol bij speelt. Dit stofje is in een gezond lichaam verantwoordelijk voor het versturen van het signaal: eten, begin alvast met insuline aanmaken. Een stofje dat dus ook al een rol speelt bij de immuunreactie van ons lichaam op schade en ziekte.   Wat het nog opmerkelijker maakt: diabetes type 2 ontstaat juist door een te veel aan ontstekingsstofjes die de insulinepomp van het lichaam beschadigen. Naar aanleiding van deze ontdekking willen ze nu kijken of het remmen van dit specifieke ontstekingsstofje kan helpen bij het behandelen van diabetes.  Lees meer: The mere sight of a meal triggers an inflammatory response in the brain.  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Mensen die hetzelfde ruiken klikken beter

Klinkt als een grap, is een echt onderzoek. Een onderzoek waaruit blijkt dat ‘tegenpolen trekken elkaar aan’ niet opgaat voor onze neus. Tussen mensen waarvan de natuurlijke lichaamsgeur overeenkomt blijkt het namelijk eerder te klikken.   Israëlische onderzoekers bestudeerden eerst een aantal same sex vriendenstellen die hadden aangegeven dat het vanaf het eerste moment klikte. Daaruit bleek dat deze mensen vaak een vergelijkbare lichaamsgeur hadden.   Daarna stelden ze onbekenden aan elkaar voor en gokte een sensor, een soort kunstneus, op basis van de chemische vingerafdruk van hun lichaamsgeur of ze het met elkaar zouden kunnen vinden en ook dat liet zien: bij veel overeenkomsten klikte het beter.  Ontmoet je iemand voor het eerst en is er meteen sprake van een ongekende chemie, vriendschappelijk of niet, dan weet je nu dat het misschien je neus is die deze match voor je heeft bepaald. Lees meer: There is chemistry in social chemistry.   See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het geheim van de gifafbrekende bacteriën van het Griftpark

De bodem van het Griftpark in Utrecht is al tientallen jaren sterk vervuild. Gifafbrekende bacteriën helpen de stad om daar wat aan te doen en onderzoekers zijn er nu achter welke bacteriën dat precies zijn.  In deze audio hoor je onderzoeker Tina Hauptfeld van de Universiteit Utrecht. Lees hier meer: Gifafbrekende bacteriën Griftpark in kaart gebracht.  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Ogen kikkervisjes ondergaan grote metamorfose als ze kikker worden

Voor een kikkervisje een kikker wordt ondergaat het nogal een grote lichamelijke transformatie. Nu blijkt de verandering van de ogen nog wel het meest opmerkelijk. Een kikkervisje ziet erg goed in een onderwateromgeving. Een kikker leeft voornamelijk boven water en heeft daarom niet zoveel aan die onderwatervisie. Dat maakte onderzoekers van de universiteit van York nieuwsgierig: verandert de oogfunctie dan ook? Het licht onderwater heeft een andere gloed dan het licht bovenwater. Ook de hoeveelheid licht verschilt. Van dieren die een metamorfose ondergaan, zoals vlinders en kikkers, werd al gedacht dat ze beter zijn in het aanpassen aan deze verschillende leefwerelden. En dat klopt inderdaad. In dit onderzoek bestudeerden ze in hoeverre bepaalde genen tot expressie kwamen in de ogen van zowel kikkervisjes als kikkers. Ook keken ze of er verandering te zien was in de kleur waarvoor oogcellen het gevoeligst waren. Ze zagen dat 42 procent van de ooggenen waren veranderd nadat de kikkervisjes de metamorfose naar kikker hadden doorstaan en dat de ogen daarmee perfect waren aangepast op de nieuwe leefwereld van de kikker. Lees meer: Tadpoles undergo surprising number of vision cha…

Algoritme voorspelt tijdens Tour de France calorieverbruik per wielrenner per dag

Het is bijna tijd voor een nieuwe Tour de France. Maar hoe voorspel je als coach nou zo exact mogelijk het energieverbruik van de wielrenners in je ploeg? Een wielrenfanaat en student aan de Universiteit Maastricht vond het antwoord in een algoritme. In deze audio hoor je Kristian van Kuijk van de Universiteit Maastricht. Voor Team Jumbo-Visma ontwierp hij een algoritme waarmee per wielrenner per dag voorspelt kan worden hoeveel calorieën er worden verbruikt. Het team is erg blij met het resultaat: het algoritme zal deze Tour de France meedraaien en Kristian is gevraagd er ook eentje voor het vrouwenteam te maken.  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Levensechte nierbuisjes uit de 3D-printer

Het is onderzoekers van de Universiteit Utrecht gelukt om levensechte nierbuisjes te 3D-printen en dat is een belangrijke stap in onderzoek naar nierziektes. In deze audio hoor je onderzoeker Anne Metje van Genderen van de Universiteit Utrecht. Ze vertelt hoe lastig het was om dit belangrijke onderdeel van onze nieren na te maken, wat ermee mogelijk wordt en wat ze nog zouden willen verbeteren aan het model.  Lees hier meer: 3D-prints bootsen nierbuisjes levensecht na.  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Hoe oermicroben kunnen helpen bij het vinden van buitenaards leven

De vroegste organismen van onze planeet leefden vooral in oceanen en hadden niet de luxe van een ozonlaag. Om zichzelf te beschermen tegen de straling van de zon ontwikkelden deze micro-organismen daarom speciale eiwitten. Die eiwitten konden dat zonlicht omzetten in energie en ze lijken een beetje op wat wij mensen in onze ogen hebben om te kunnen detecteren of het licht of donker is, maar je vindt ze ook in de natuur. Onderzoekers hebben deze eiwitten, afkomstig van over de hele wereld, nu uiterst nauwkeurig bestudeerd. Ze maakten een familieboom om te kunnen laten zien met welke omstandigheden ze 2,5 tot 4 miljard jaar geleden te maken moeten hebben gehad.  Moderne variaties van het eiwit absorberen blauw, geel en oranje, maar de oereiwitten vooral blauw en groen. Dat zou kunnen komen doordat ze op grote dieptes in het water leefden, waar ze zo min mogelijk last van straling van de zon hadden. En water laat vooral blauw en groen door.   De vroege aarde had - vergeleken met wat we nu gewend zijn - bijna buitenaardse omstandigheden. De onderzoekers hopen nog meer te weten te komen over de leefomstandigheden en bezigheden van de oereiwitten, omdat het mogelijk interessante info…

Met maar één hersenscan Alzheimer opsporen

Het stellen van een Alzheimer-diagnose is vaak een langdurig proces van meerdere testen. Nu is het onderzoekers gelukt om een vergelijkbaar resultaat te behalen met maar één hersenscan. In deze audio hoor je onderzoeker Eric Aboagye van Imperial College London. Lees hier meer over het onderzoek: Single brain scan can diagnose Alzheimer’s disease.  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het zoog flink om de prooi van deze oerinktivis te zijn

In de armen van deze oerinktvis - die familie is van de nog levende vampierinktvis – wil je liever niet terechtkomen.   Dit soort inktvissen leeft op ongelooflijke diepte, in zuurstofarm water. Ze eten vooral voorbij drijvende organische deeltjes. Zowel de vampierinktvis als de voorouders ervan bestaan - of bestonden - uit zacht weefsel.   Lastig terug te vinden als fossiel dus. Toch kregen onderzoekers er enkelen in handen. Van oeroude familieleden, die zo'n 200 miljoen jaar geleden moeten hebben geleefd. Ze waren maar 10 centimeter, met 8 armen, een ovaal gevormd lichaam en twee vinnen.  Met de allernieuwste technieken lukte het ze om uit de de fossielen nieuwe informatie te halen. Vooral de zuigers - die ze toen dus al hadden - waren indrukwekkend robuust en ook de zenuwen die nodig waren voor prooidetectie waren niet mis. Ondanks de beperkte grootte van het beestje, was het er niet eentje de je als visje graag was tegengekomen.  Nee, neem dan de vampierinktvis van nu, waarvan de naam komt van de kleur van zijn huid en de cape-achtige vliezen tussen de tentakels. Die heeft het lome diepzee onderwaterleven totaal omarmt met alle acht zijn tentakels.   Lees meer: It sucked t…

Fotosynthese zonder zonlicht

Fotosynthese is miljoenen jaren lang geëvolueerd om water, koolstofdioxide en zonlicht om te zetten naar plantenbiomassa en het eten dat we eten. Het proces is alleen niet bepaald efficiënt. Slechts 1 procent van de energie uit het zonlicht eindigt in de plant.   Wetenschappers hebben nu een manier gevonden om fotosynthese te omzeilen. Ze gebruikten elektrochemie om elektriciteit, koolstofdioxide en water om te zetten in acetaat, het hoofdingrediënt van azijn. Dat consumeerden voedselproducerende organismen vervolgens in het donker.   Algen, gist en de basis voor champignons konden zo prima ontstaan en zelfs nog veel energie efficiënter dan via de gebruikelijke weg. Tomaten, rijst, erwtjes: ook die planten lukte het om koolstof uit acetaat te halen in het donker.  Volgens de onderzoekers is de techniek veelbelovend in een wereld waarin planten en gewassen het steeds zwaarder krijgen, maar ook voor de eerste pogingen om ze te laten groeien op bijvoorbeeld Mars.   Lees meer: Artificial photosynthesis can produce food without sunshine. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Hoezo hebben sommige schildpadden nul ouderdomsklachten?

Als wij mensen op leeftijd zijn dan krijgen we te maken met allerlei problemen die met veroudering te maken hebben. Sommige oude schildpadden laten amper sporen van veroudering zien. Hoe kan dat?  140 wetenschappers zijn met elkaar aan het werk gegaan om hierachter te komen. Ze bestudeerden 77 soorten reptielen en amfibieën en zagen dat vooral krokodillen, salamanders en schildpadden uitzonderlijk langzaam ouder worden.   Eén ding dat hieraan bij lijkt te dragen: het dragen van een schild. Sommige dieren met beschermend body armor hadden vrijwel geen last van biologische veroudering. Ook een langzaam levenstempo lijkt er iets mee te maken te hebben, al vonden de onderzoekers geen bewijs voor de theorie die stelt dat een snel of langzaam metabolisme – iets wat sterk verschilt tussen koud- en warmbloedige dieren – een belangrijke rol speelt.   Natuurlijk kunnen we niet allemaal als een schildpad gaan leven, maar het beter begrijpen van de processen die hun lange gezonde levens mogelijk maken - ook los van het ridderpak - kan uiteindelijk wel iets betekenen voor het tegengaan van veroudering bij ons en helpt bij het begrijpen en beschermen van soorten.  Lees meer: Secrets of agin…

Nederlandse fijnstofmeter gemonteerd op NASA's klimaatsatelliet

Nederlandse engineers zijn op dit moment in de VS om met veel zorg fijnstofmeter SPEXone aan de klimaatsatelliet van NASA te bevestigen. We bespreken hoe het is om onder toezicht van NASA te klussen, wat SPEXone precies gaat meten en waarom het belangrijk is dat dit gebeurt.  In deze audio hoor je SRON-engineer Alexander Eigenraam en SPEXone-hoofdonderzoeker Otto Hasekamp. Lees hier meer: Nederlandse fijnstofmeter SPEXone gemonteerd op NASA’s klimaatsatelliet See omnystudio.com/listener for privacy information.

Waarom stuifmeel niet van bijenpootjes afvalt

Bijen verplaatsen stuifmeel niet alleen tussen planten, maar brengen het ook terug naar de korf als eten. Ze vervoeren de kostbare lading vastgeplakt aan hun achterpoten en het gewicht ervan kan wel 30 procent van hun totale gewicht zijn.   Nou waren onderzoekers heel benieuwd hoe die bijen zorgen dat ze tijdens het vliegen niet alles kwijtraken. Ze bestudeerden er twintig die onderweg terug naar huis waren met de nieuwste beeldverwerkingstechnieken en zagen dat lange haartjes op de pootjes van de beestjes ervoor zorgen dat de pakketjes op hun plaats blijven.   Ze testen ook nog even of ze er toch niet makkelijk af te krijgen waren (de pakketjes dan hè), maar daarvoor was een kracht nodig die 20 keer sterker is dan wat een bij tijdens een vlucht door de lucht te verwerken krijgt.   Maar: waarom is dit nou goed om te weten? Het idee van deze onderzoekers is dat het ooit kan helpen bij het ontwerpen van kunstmatige bestuivers. Hopelijk niet nodig omdat er straks te weinig insecten over zijn - al ziet dat er somber uit op het moment - maar mogelijk interessant voor plekken waar insecten niet kunnen leven, maar bestuiving wel nodig is.  Lees meer: Honey bees fill 'saddlebags' with…

We worden langzaam één met de mijten op ons gezicht

Onderzoekers hebben het genoom uitgezocht van de mijten die op ons gezicht wonen. Nu weten we allemaal nieuwe dingen over hun geheime leven.  Fijn hè! Zo blijken ze allerlei genen te zijn verloren omdat ze heerlijk veilig in onze haarzakjes verstopt zitten. Dat heeft ervoor gezorgd dat ze een super simpel organisme zijn geworden. Ze hebben eencellige spieren, kunnen geen daglicht meer verdragen en het geslachtsorgaan van het mannetje zit op zijn rug (lang verhaal).  Ook kunnen ze geen melatonine meer aanmaken. Het stofje waar wij slaperig van worden, maar een diertje als dit juist de energie uithaalt om 's nachts op pad te gaan om te eten en daten. En dus, terwijl wij in slaap vallen en melatonine aanmaken in de huid, gebruiken ze gewoon die van ons. Een prachtige symbiose! Want ze ruimen ook allerlei troep op onze huid op. Koesteren dus die huisdiertjes. In deze audio hoor je onderzoeker Alejandra Perotti van de universiteit van Reading. Meer lezen over het onderzoek kan hier: The secret lives of mites in the skin of our faces. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Zijn wij de oorzaak van grote giftige algenwolken?

Wolken van algen die giftige stofjes uitstoten zorgen voor grote problemen in het kustwater van Florida. Onderzoekers uit Nederland duiken er binnenkort de bodem in, op zoek naar de oorzaak. In deze audio hoor je promovenda Suzanne de Zwaan van de Universiteit Utrecht en NIOZ. Ze gaat deze week richting Florida om te beginnen aan haar onderzoek en vertelt meer over de algen die ze bestudeert, welke grote problemen de krioelende beestjes veroorzaken en hoe ze terug in de tijd wil gaan kijken met behulp van bodemsamples. Lees hier meer: Utrechtse onderzoekers op jacht naar giftige dinoflagellaten.  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Voor mangoesten is vergeten wie je kind is juist goed

Voor een zebramangoest - familie van het stokstaartje - is het juist goed om je eigen kind te vergeten. Of nou ja: om in ieder geval geen idee meer te hebben welk kind bij wie hoort.  Mangoestenvrouwtjes van dezelfde kolonie bevallen allemaal in één nacht. Daardoor is het voor de moeders een stuk moeilijker om al die pups uit elkaar te houden, maar dat blijkt juist in het voordeel te werken van de beestjes.   Om dit beter te bestuderen gaven onderzoekers sommige zwangere mangoesten in testgroepen iets meer te eten dan anderen. Dat had weer invloed op het geboortegewicht van de jongen. Na de grote bevallingsnacht zagen de onderzoekers dat de goedgevulde moeders juist meer zorgden voor de lichtere kleinere jonkies. De kinderen die dus niet van hunzelf waren, maar die de zorg wel het hardst nodig hadden.  Dit zorgt er weer voor dat de kolonie als geheel een grotere overlevingskans heeft. Maar ook voor een individu is het voordelig: een handje meehelpen bij de buren vergroot de kans dat ook jij door anderen geholpen wordt als je nest een keer wat spek tekortkomt.    It takes a village (van vergeetachtige moeders) to raise a zebramangoest dus.  Lees meer: Mongoose mothers help the…

Mysterieuze molecuul is mogelijke link tussen sport en minder eten

Een molecuul dat van nature vrijkomt als we sporten blijkt er bij muizen ook voor te zorgen dat ze minder eten.  De studie waarin dit werd ontdekt werd geleid door de Universiteit van Stanford, maar een Nederlandse onderzoeker - Robert Jansen, nu werkzaam bij de Radboud Universiteit en co-auteur van dit nieuwe onderzoek - legde ooit de basis, een beetje per ongeluk. Hij vertelt hoe ze het mysterieuze stofje tijdens een onderzoek naar tumoren vonden, hoe ze vervolgens ontdekten dat er een link met beweging was en waarom het nu - jaren later - ineens weer onderwerp van gesprek is.  Kunnen we het bijvoorbeeld ooit bij mensen toedienen om obesitas tegen te gaan?  Lees meer over het onderzoek: Recent ontdekt molecuul blijkt mogelijke link tussen sport en minder eten. De paper vind je hier: An exercise-inducible metabolite that suppresses feeding and obesity. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Hoe eiwit-voertuigjes eten onze cellen in krijgen

Onze cellen hebben een slimme manier om benodigdheden als voedingsstoffen de cel in te krijgen, maar onderzoekers waren er nog niet helemaal uit hoe dat vervoer precies ontstaat. Nu weten ze weer wat meer.  Cellen hebben een membraan, een buitenste laag waar niet zomaar alles doorheen komt. Als voedingsstoffen van buiten de cel naar binnen moeten, dan gebeurt er iets heel handigs: speciale eiwitten verzamelen zich aan de binnenkant van het membraan, ze vervormen het zo dat er een soort trechter naar binnen ontstaat, daar worden de stoffen ingeladen en dan wordt de trechter een voertuigje waarmee de lading binnen in de cel wordt verplaatst.   In cellen in het lab zagen ze dit wel honderden keren per minuut gebeuren. Maar hoe die voertuigjes zich nou precies vormen, daar waren de meningen over verdeeld. Dus kregen die voertuig-eiwitjes een kleurtje – ik doe alsof het simpel is, maar hier was super high tech apparatuur voor nodig – en zo zagen ze dat er meerdere manieren zijn waarop de trechter zich kan vormen.   De vervorming van het membraan kan namelijk in gang worden gezet: nog voordat de eiwitten arriveren, vlak erna, of pas na 4 seconden. Ze denken dat onder andere het type …

Hoe bessen vet gebruiken om diepblauw te lijken

Sommige prachtige kleuren in de natuur ontstaan dankzij pigment, maar anderen, vooral blauwtinten, door een slimme manier van lichtreflectie. Onderzoekers zijn bij een blauwe bes nu dieper in dit trucje gedoken.  Zie je een vogel met felrode vleugels, dan absorberen de pigmentmoleculen in die veren alle kleuren licht behalve rood. Maar zie je een vlinder of pauw met vlakken van prachtig glanzend diepblauw, dan is er sprake van structurele kleur. Die ontstaat doordat licht juist selectief weerkaatst op een pigmentloos oppervlak met een speciale structuur.   Toen een onderzoeker in Colorado een blauwe bes in een struik zag zitten met eenzelfde glanzende metaalachtige blauwe gloed, wilde ze weten: hoe doet die bes dat precies? Want in planten is deze tint zeldzaam. Ze ontdekte dat de bes gelaagde vetmoleculen gebruikt om het licht op de juiste manier te weerkaatsen. Van maar één andere plant is bekend dat die dit doet, maar de twee zijn geen familie.  Dan zou je denken, als dit los van elkaar door twee planten wordt gedaan, dan moet er een evolutionair voordeel zitten aan dit trucje. Eén theorie is nu dat het vetlaagje ook een belangrijke beschermende werking heeft. Een andere is …

Is dit het enige positieve aan de plasticsoep?

De platicsoep in de oceaan heeft vreselijke gevolgen voor ecosystemen en daarmee ook onszelf, maar een groepje onderzoekers hoopt dat het ons ook iets kan opleveren: nieuwe antibiotica.  Natuurlijk moet al dat plastic zo snel mogelijk uit het water worden gehaald, voor zover dat nog kan, want veel breekt af tot zulke kleine stukjes dat het niet meer uit het water en de dieren die er leven te krijgen is. Het moet er dus gewoon nooit in terechtkomen, dat is duidelijk.   Maar nu hebben onderzoekers in een afgebakend stukje oceaan naast een pier in La Jolla, California, toch juist weer extra plastic het water ingegooid om te kijken of het ons ook iets kan opleveren. Op het plastic dat in het competitieve oceaanleven terechtkomt groeien namelijk hele ecosystemen aan microben. Toen na 90 dagen dobberen werd gekeken wat er allemaal op het plastic zat, vonden de onderzoekers vijf nieuwe bacteriën die antibiotica produceren. De stofjes bleken in het lab goed te werken tegen bacteriën die resistent zijn tegen andere middelen.  Het is, zeker gezien de problemen met antibiotica resistentie, een interessante vondst. Toch kun je je ook afvragen of het echt nodig was om extra plastic (het wer…

Vissen helpen met perenbomen

Onderzoekers hebben op zee expres een lading perenbomen overboord gegooid. Dat deden ze natuurlijk niet zonder een goede wetenschappelijke reden. De bodem van onze Noordzee is inmiddels redelijk kaal. Zonder structuren om zich in te verstoppen, blijven veel vissen daardoor ook weg. Om daar wat aan te doen, moet er dus weer iets op de zeebodem komen. Nou fietste NIOZ-onderzoeker Tjeerd Bouma steeds langs boomgaarden waar elk jaar stapels oude fruitbomen werden gerooid omdat ze geen fruit meer produceerden. Hé, dacht hij toen: wat als we nou iets maken van die oude bomen? Na wat testen in het lab en geklus aan de juiste structuur zijn de eerste perenbomen nu in formatie en met blok aan het been de zee in gekieperd. Als deze test op een nog relatief klein stukje zeebodem een succes is, zouden we straks dus zomaar eens enorme onderwaterbossen kunnen hebben, met vissen in alle kleuren in plaats van vrolijk fluitende vogels tussen de takken.  Lees hier meer: Natuurherstel op zee door ‘planten’ van perenboom-riffen. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Kattenkruid brengt katten veel meer dan alleen een high

Iedereen met een kat – of nou ja, iedereen die wel eens een kattenflimpje kijkt – weet dat de beestjes nogal wild kunnen worden van catnip, of kattenkruid. Onderzoekers snappen nu beter waarom.  Ze likken eraan, rollen erin en kauwen erop, om vervolgens een beetje stoned voor zich uit te gaan zitten staren. De meeste katten vinden kattenkruid onweerstaanbaar. Maar waarom? Wat speelt het voor functie in het leven van de kat? Waar komt die aantrekkingskracht vandaan?  Japanse wetenschappers denken het te weten: als kattenkruid een beetje geplet wordt – zoals wanneer je erin zou rollen, of als je erop kauwt – dan komen er extra veel insectenwerende stofjes vrij uit de plant. Dat suggereert dat een kat die net een kattenkruid-feestje heeft gehad waarschijnlijk beter beschermd is tegen ziekmakende parasieten.  De instinctieve vrij wilde reactie op het plantje is dan dus niet zo gek. Ondanks dat contact met het kruid nogal euforische gevoelens kan opwekken bij katten, schijnt het niet verslavend of ongezond te zijn voor ze. Even checken bij je dierenarts of dat voor alle hoeveelheden geldt kan natuurlijk nooit kwaad. Lees meer: Cats’ strange reactions to catnip make it a better inse…

CO2 afvangen uit de industrie en tegelijk blauwe waterstof maken

Een nieuwe technologie waarmee heel efficiënt CO2 afgevangen kan worden en tegelijkertijd blauwe waterstof kan worden geproduceerd, moet straks bestaande industriële processen een stuk schoner maken.  Onderzoeksinstituut TNO ontwikkelt de nieuwe techniek, die succesvol een eerste test in een staalfabriek in Zweden heeft doorstaan. Nu zal gekeken worden of het ook op grotere schaal lukt: in een jaar willen ze proberen 50 kiloton aan CO2 af te vangen. Ook wordt er gekeken of er van de waterstof en CO2 die uit het proces komen nieuwe chemicaliën gemaakt kunnen worden. Het lukte al om er 25.000 liter methanol mee te maken, waar vervolgens een veerboot op kon varen. In deze audio hoor je Soledad van Eijk van TNO. Lees hier meer: SEWGS: revolutionaire technologie voor CO2-reductie en blauwe waterstof productie. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Gen gevonden dat resistentie tegen immuuntherapie veroorzaakt

Waarom reageren niet alle kankerpatiënten op immuuntherapie? Op die vraag hebben onderzoekers zich gestort. Ze vonden één van de oorzaken en werken nu aan een oplossing. Tussen de 25.000 genen van een tumorcel ontdekten ze er ten minste drie die een belangrijke rol spelen bij resistentie tegen immuuntherapie. Schakelden ze één van die genen - het RNF31-gen - in experimenten uit, dan zagen ze dat de tumorcellen gevoeliger werden voor t-cellen. In deze audio hoor je onderzoeker Daniel Peeper van het Nederlands Kanker Instituut, het onderzoeksinstituut van het Antoni van Leeuwenhoek. Lees hier meer: Cancer and immunotherapy – a game of cat and mouse.  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Onze hersenen zijn heter dan gedacht

Is het buiten 40 graden, dan loop je daar liever niet in rond, maar nu blijkt het diep in onze hersenen ook minstens zo warm te zijn en dat is veel warmer dan eerder werd gedacht.  Lange tijd werd een schatting van die temperatuur van de diepe hersenen vooral gebaseerd op metingen die werden gedaan bij mensen die met hersenletsel in het ziekenhuis lagen, maar dankzij een vrij nieuwe techniek - magnetische resonantie-spectroscopie - kan die temperatuur tegenwoordig ook bij gezonde mensen gemeten worden. Alleen bekijken hoe deze temperatuur door de dag heen verandert, dat was nog niet gelukt. Tot nu.   In een gezond mens is de lichaamstemperatuur onder de tong gemeten veelal lager dan 37 graden. Lang werd gedacht dat de temperatuur van de hersenen ongeveer hetzelfde moest zijn. Maar nu blijkt de gemiddelde temperatuur van de hersenen rond de 38.5 graden te zitten. Kijk je dieper in het brein dan vind je gebieden die boven de 40 graden uitkomen, vooral overdag bij vrouwen.   Sekse is dus van invloed op de hoogte van de temperatuur, maar ook leeftijd – hoe ouder hoe warmer – en menstruatiecyclus. De onderzoekers hopen dat opvallende afwijkingen van deze gemiddelden in de toekomst o…

Nieuwe dataset geeft meest gedetailleerde beeld van Melkweg tot nu

Details van 1.6 miljard sterren, zo'n 10 miljoen sterrenstelsels en bijna 160,000 asteroïden: dat is wat er sinds vandaag te vinden is in de enorme dataset van ESA's ruimtetelescoop Gaia. Ondanks dat onderzoekers nog druk bezig zijn met het analyseren van de nieuwe lading data (twee keer eerder kwam er een dataset van Gaia naar buiten) leren we nu al wat van de nieuwe informatie. Over de kern en samenstelling van sterren, over het ontstaan van de Melkweg en over wat Gaia zelf allemaal kan, want de telescoop blijkt iets te kunnen detecteren waarvan niet werd gedacht dat het kon.  In deze audio hoor je voorzitter van het Gaia Data Processing and Analysis Consortium Anthony Brown (Universiteit Leiden) en astronoom en wetenschappelijk directeur van NOVA Amina Helmi (Rijksuniversiteit Groningen). Lees hier meer: Gaia ziet dubbelsterren, exoplaneten, planetoïden en meer, veel meer. Of bekijk hier meer data: Gaia DR3 stories. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Worden we dikker van vervuiling?

Volgens onderzoekers hebben sommige giftige stofjes in onze leefomgeving invloed op hoe ons lichaam eten verwerkt. En dat effect is niet positief: we zouden er dikker van worden.  Onze omgeving zit er vol mee: minuscule restjes van de producten en verpakkingen die we dagelijks gebruiken, fijnstof, sporen van pesticiden en schoonmaakmiddel... We weten al langer dat deze deeltjes in grote hoeveelheden invloed kunnen hebben op de gezondheid, maar nu is er een groep wetenschappers die zegt dat we er ook dikker door worden.  Dit soort stofjes zouden namelijk meerdere processen rondom voedselverwerking in het lichaam verstoren. Zo zou er onder andere een directe invloed zijn op de hoeveelheid en grootte van onze vetcellen, zouden de signaaltjes verstoord raken die ons vertellen dat we vol zitten en zou de opname van voedingsstoffen worden beïnvloed.   Het zou zelfs zo zijn dat dit impact heeft op hoe genen werken en dat dit doorgegeven kan worden aan de volgende generatie. We weten er nog lang niet alles over, maar het is een duidelijke waarschuwing van deze groep wetenschappers.   Lees meer: Environmental toxins are worsening obesity pandemic, say scientists. See omnystudio.com/li…

Het wereldwijde wormenweb

Parasieten hebben geen beste reputatie aangezien ze ons flink ziek kunnen maken, maar ze kunnen ons ook helpen om beter te begrijpen hoe ziekte zich verspreidt, blijkt uit nieuw onderzoek.  Het delen van parasieten tussen diersoorten kan iets vertellen over hoe zeldzaam een soort is, over voedingspatronen en over veranderingen in leefgebied. Om die reden heeft een internationaal team van onderzoekers DNA uit de poep van verschillende planteneters in centraal Kenia vergeleken.   Ze ontdekten een indrukwekkend netwerk van gedeelde parasieten tussen 17 wilde en tamme diersoorten. Daarbij viel op dat de parasieten vaak dieren met een vergelijkbaar darmsysteem en evolutionaire achtergrond als gastheer kozen.   Zo werden parasieten gedeeld tussen dieren die voorin het maag-darmsysteem planten verteren of juist tussen dieren die achterin het maag-darmsysteem verteren. Dat deze groepen dieren andere soorten parasieten met zich meedragen kan zowel iets te maken hebben met de vorm van de ingewanden, als de microben en zuren die je daarin vindt.  Wat het in ieder geval laat zien is hoe makkelijk vee in een parasietennetwerk met wilde dieren kan belanden, wat implicaties heeft voor hoe we…

Hoe verschillend zien dieren kleuren?

Onderzoekers hebben data van honderden gewervelde en ongewervelde diersoorten bestudeerd om erachter te komen hoe verschillend deze dieren de wereld zien.  Je kunt je voorstellen dat wat een dier ziet onder andere afhankelijk is van leefgebied. Woon je in een bos, dan is er een andere hoeveelheid licht om mee te werken, dan wanneer je op de steppe rondloopt, of wanneer je in een koraalrif rondzwemt. Het zicht van de meeste dieren heeft zich daarom slim aangepast aan de omgeving waarin het dier leeft. Zo zagen de onderzoekers aan de data dat landdieren beter kleuren konden zien dan waterdieren. En dat dieren die op open vlaktes leven weer meer kleuren konden zien dan dieren die leven in het bos.   Maar omgeving is niet de enige factor die van invloed is. De cellen die gewervelde dieren - zoals mensen en vissen - en ongewervelde dieren – zoals insecten en kwallen – gebruiken om licht te detecteren en verwerken zijn net even anders. Daardoor zien ongewervelden meer kleuren met een korte golflengte, zoals violet en blauwtinten.   Het onderzoek beantwoordt nog lang niet alle vragen over het zicht van dieren, maar is alvast een interessante eyeopener. Lees meer: New Study Deepens U…

Leeft het grootste organisme ter wereld in de zeebodem?

Een zeegrasveld aan de Australische westkust heeft zich 4500 jaar lang verspreid over de zeebodem en is volgens onderzoekers op het moment het grootste organisme ter wereld.  Het lijkt erop dat het zeegras dat groeit in Shark Bay een hybride is tussen bestaand lintwier en een nog onbekende soort. Het zeegrasveld doet het waarschijnlijk zo goed omdat het zichzelf kloont in plaats van seksueel voortplant.  De vondst was een behoorlijke verrassing, aangezien de wetenschappers juist samples van zeegrassoorten hadden genomen om naar genetische variatie te kijken. Die viel alleen behoorlijk tegen, want van de 10 locaties waar de samples waren genomen, waren er 9 genetisch gelijk.  Het zeegrasveld van in totaal 200 vierkante kilometer moet ooit begonnen zijn bij één en dezelfde plant. Net als dat het geval is voor een niet zo heel anders en ook enorm organisme: een netwerk van zo'n 40.000 ratelpopulieren in Utah.  Normaal gesproken is het hebben van weinig genetische variatie niet bepaald bevorderlijk voor het voortbestaan van een soort. Het gekloonde zeegrasveld roept daarom weer allemaal nieuwe vragen op waar we ongetwijfeld nog jaren zoet mee zijn.   Lees meer: Largest known plan…

Enorme centrifuge is tijdmachine voor bodemonderzoek

Vandaag vond bij Deltares in Delft de officiële opening plaats van een enorme centrifuge. Het onderzoeksinstituut gaat er belangrijke water- en bodem-testen mee doen en wij mochten alvast een kijkje nemen. In deze audio hoor je onderzoekers Suzanne van Eekelen en Harm Aantjes. Meer lezen kan hier: Nederland is een nieuwe onderzoeksfaciliteit rijker met geavanceerde tijdmachine voor bodemprocessen.  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Nano-sensor detecteert supersnel pesticiden op fruit

Zweedse onderzoekers hebben een goedkope minuscule sensor ontwikkeld waarmee binnen een paar minuten pesticiden gedetecteerd kunnen worden op fruit.  Volgens de onderzoekers bevat de helft van het fruit dat in de EU wordt verkocht sporen van pesticiden. Pesticiden die in grote hoeveelheden schadelijk kunnen zijn voor onze gezondheid. De aanwezigheid van deze stoffen kan natuurlijk al gemeten worden, maar niet op een goedkope en makkelijke manier.   En dus ging dit Zweedse team van wetenschappers aan de slag. Ze maakten een sensor van zilveren nanobolletjes op een glazen plaatje en gebruikten daarbij een thermische spuittechniek waardoor het makkelijker is om het materiaal in grote hoeveelheden te produceren. Vervolgens werd de afstand tussen de bolletjes zo aangepast dat ze extra gevoelig waren voor het detecteren van deeltjes.  Ze testten de sensor op een appel met restjes pesticide erop. Wattenstaafje erover, dat in een vloeistof zetten en die vloeistof op de sensor druppelen. En jawel, binnen vijf minuten had de sensor de restjes gedetecteerd, zonder dat de appel de prullenbak ik hoefde. De hoop is dat dit straks bijvoorbeeld door verkopers van fruit, of misschien ooit door …

Jupiter: een gasreus met een hart van... ja, wat eigenlijk?

De samenstelling van Jupiter is anders dan eerder werd gedacht, en dat vertelt ons niet alleen iets over Jupiter zelf, maar ook iets over hoe ons hele zonnestelsel is ontstaan. In deze audio vertelt onderzoeker Yamila Miguel van SRON en de Leidse Sterrewacht meer over wat gasreus Jupiter bijzonder maakt, wat ze hebben ontdekt over de samenstelling en kern van deze enorme planeet en waarom dat zo belangrijk is om te weten. Lees hier meer: Jupiter blijkt niet uniform; verdeling metalen zegt veel over oorsprong See omnystudio.com/listener for privacy information.

Wat was er eerder: de kip of de rijst?

Ooit waren kippen gewoon nog wilde vogels die in de tropen leefden. Onderzoekers hebben nu een beter beeld van wanneer de beestjes huisdieren werden. Maar vooral ook: waarom. Tientallen jaren gingen er in de literatuur dezelfde schattingen rond over de oorsprong van de huiskip, maar nu menen archeologen de échte oorsprong te hebben achterhaald. Iets heeft de voorlopers in de jungle namelijk ooit de bosjes uit- en de dorpjes ingelokt. Maar wat?  In deze audio hoor je onderzoeker Joris Peters van de Ludwig-Maximilians-Universität München. Lees hier meer over het onderzoek: How the wild jungle fowl became the chicken. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Goed nieuws: rechter oordeelt dat hommels vissen zijn

Hommels staan niet bepaald bekend om hun onderwater skills. Toch heeft een rechter in Californië geoordeeld dat hommels vissen zijn. En dat is goed nieuws voor de beestjes.  Onder de California Endangered Species Act vallen vogels, amfibieën, reptielen, zoogdieren en vissen. Helaas voor de bijen en hommels waar het ook daar zo slecht mee gaat, geen insecten. Maar daar heeft een rechter in Californië iets op gevonden.  Hommels zouden namelijk vallen onder ongewervelden en prima passen binnen de definitie die de wet heeft gekozen voor vissen, ondanks dat het insect bepaald niet in het water leeft. Helemaal gek is deze gedachte niet, want slakken zijn hier eerder ook al mee weggekomen. Sterker nog: binnen de definitie vallen nog wel meer niet-waterdieren.  En dus was het oordeel van de rechter: een hommel is een vis en daarmee nu officieel een bedreigde soort. Lullig voor andere insecten is het niet: zij mogen vanaf nu in California ook als sardientje, haring of zeebaars door het leven gaan, maar dan wel officieel zonder ruggengraat.  Lees meer: Who knew? Bees are fish. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een tijdcapsule van de maan

Na 50 jaar wachten zijn onderzoekers afgelopen maart begonnen aan het openen en onderzoeken van een bijzonder monster van de maan.  Astronauten van de Apollo 17 missie hamerden in 1972 een cilinder in de restanten van een landverschuiving op de noordelijke helft van de maan en namen het bodemmonster veilig mee terug naar de aarde. Nu beginnen onderzoekers de geheimen van deze buis met maangeschiedenis laagje voor laagje te openbaren.   Een kwestie van openmaken en omkiepen is dat niet. Toen het monster werd genomen was de temperatuur ontzettend koud. Daardoor zou het goed kunnen dat maangassen en vluchtige stoffen ook bewaard zijn gebleven. 50 jaar heeft het daarom vacuümverpakt liggen wachten, maar recent vond een team van wetenschappers van het Johnson Space Center in Houston het tijd.  Maar hoe ga je om met een potje vol kostbare kennis? Eerst zijn er CT-scans en hoge resolutie 3D-beelden van de inhoud gemaakt. Ook werd er een aantal keer droog geoefend om te zorgen dat er tijdens het openen niets verloren zou gaan. Het poeder is nu klaar om onderzocht te worden. Wat het ons met de huidige techniek allemaal kan vertellen, dat is nog even afwachten. Lees meer: NASA scientist…

Meeste dino's toch warmbloedig

Van dino's werd lange tijd gedacht dat ze – net als veel uitgestorven reptielen – koudbloedig waren. Maar dat lijkt niet te kloppen.   Warmbloedigheid heeft waarschijnlijk een belangrijke rol gespeeld bij de evolutie van gewervelde dieren. Het zorgt er bijvoorbeeld voor dat het lichaam warm kan blijven onder koude omstandigheden. Dit doet het lichaam door het metabolisme een zwengel te geven, zonder dat daarvoor dus een externe bron van warmte nodig is.  In een nieuw onderzoek hebben wetenschappers stofjes die iets zeggen over metabolisme in fossielen van dinosauriërs vergeleken met dezelfde stofjes in dieren die vandaag de dag nog leven. Daaraan konden ze iets zien wat andere door onderzoekers ook al wel eens was geopperd: dat vrijwel alle dino's warmbloedig moeten zijn geweest. Wat ze – als mooie toevoeging – ook zagen is dat er gradaties zijn in warmbloedigheid. Je hoeft – zo lijkt het - dus niet per se of het één of het ander te zijn.  Nou overleefden vliegende dinosauriërs als enige een massa uitsterving en werd lang gedacht dat dit kwam doordat deze dieren warmbloedig waren de rest van de dinosoorten, de land- en waterdieren, niet. Dankzij dit onderzoek kan die theorie nu…

Hoog eten niet enige verklaring voor lange nek giraf

Als je blaadjes uit bomen wilt eten is het erg handig om overal bovenuit te torenen, maar dit zou niet de enige verklaring zijn voor de lange nek van giraffen.  Misschien heb je wel eens een filmpje gezien van twee vechtende giraffen? Het gaat er nogal gewelddadig aan toe. Met veel kopstoten en een hoop nekworstelen. Nou blijken de voorouders van giraffen elkaar op een vergelijkbare manier te lijf te zijn gegaan en dat vertelt onderzoekers iets over hoe giraffen hun unieke vorm hebben gekregen.  Fossielen van de 17 miljoen jaar oude voorouders lieten zien dat deze dieren een helm-achtige botstructuur op de kop hadden en een serie complexe gewrichten in de nek. Volgens de onderzoekers de perfecte combinatie voor goeie kopstoten en een teken dat de vorm van giraffen niet (of niet alleen) door de zoektocht naar voedsel is bepaald, maar ook door de nood om te nekworstelen om een partner.   Het laat maar weer eens zien dat we nog lang niet uitgeleerd zijn over de dieren waarmee we onze planeet delen. Lees meer:  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Nieuwe manier om geluidsgolven te beïnvloeden

Met een netwerk van trillende nanosnaartjes is het onderzoekers gelukt om geluid te dempen of versterken met behulp van licht.  Het geheel nieuwe mechanisme, waarin geluidsgolven met een laser gestuurd worden, zou kunnen helpen bij het verbeteren van de gevoeligheid van allerlei sensoren, maar ook van bijvoorbeeld wifi-ontvangers in telefoons. Misschien nog het spannendst is het dat er waarschijnlijk dingen mee mogelijk zijn die we ons nu nog niet eens kunnen voorstellen. Bijvoorbeeld nieuwe materialen die zich compleet anders gedragen dan alles wat we nu kennen.  Onderzoekers Ewold Verhagen van AMOLF vertelt meer over de ontdekking en wat dit met zich meebrengt.  Lees hier meer: Discovery of new mechanisms to control the flow of sound. De paper vind je op de site van Nature: Non-Hermitian chiral phononics through optomechanically induced squeezing. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Piepklein robotje past door je ader

De kleinste robot van de wereld kruipt over een tijdje misschien wel door je aderen.  Onderzoekers van Northwestern University hebben een piepklein robotje ontwikkeld die op afstand bediend kan worden en beweegt als een krab in reactie op warmte. Het robotje is minder dan een millimeter breed en daarmee klein genoeg om door een ader te passen.  Uiteindelijk zouden dit soort robotjes blokkades in aderen kunnen opsporen en verhelpen, of zelfs samen met ons lichaam het gevecht met tumoren kunnen aangaan, maar zover is het nog lang niet. Zo is het materiaal waaruit de robot bestaat nog niet geschikt voor in het lichaam en loopt het nu als een krabje, terwijl het in het lichaam waarschijnlijk vooral door vloeistof moet bewegen.   En ondanks dat dit het allerkleinste robotje ter wereld is – op het moment dan - is het nog steeds tien keer groter dan sommige vaten in ons lichaam. Dus zou het overal moeten kunnen komen, dan moet het nog kleiner. Onbruikbaar is het huidige ontwerp overigens niet. Zo zou dit robotje bijvoorbeeld al kunnen helpen bij het repareren van apparaten op plekken waar wij mensen nooit zouden kunnen komen. Lees meer: World's smallest remote-controlled robot medic …

Eerste test ruimtetelescoop Plato in nieuwe ruimtesimulator een succes

Eén van de camera's van ruimtetelescoop Plato - een nieuwe exoplaneetjager die naar verwachting in 2026 de ruimte in zal gaan - is succesvol getest in een speciaal daarvoor ontworpen ruimtesimulator. We bespreken met systems engineer Wouter Laauwen van SRON wat Plato precies in de ruimte gaat doen en hoe de nieuwe ruimtesimulator precies in elkaar zit.  Lees meer: Eerste tests exoplaneetjager Plato in ruimtecondities See omnystudio.com/listener for privacy information.

Implantaat moet mensen met een evenwichtsstoornis helpen

Kan een kunstmatig evenwichtsorgaan mensen met een evenwichtsstoornis helpen? In Maastricht zijn ze begonnen aan een test met een implantaat speciaal voor deze groep patiënten. Hoeveel mensen precies last hebben van een evenwichtsstoornis is moeilijk te zeggen, omdat wordt gedacht dat er heel veel mensen met symptomen rondlopen zonder dat ze weten dat dit hierdoor komt. Naar schatting gaat het om enkele miljoenen mensen wereldwijd, waarvoor nu nog geen behandeling is.  Gaat het om problemen met beide evenwichtsorganen, dan krijgen patiënten vaak last van slecht zicht en is het moeilijk om balans te vinden. Zeker als er weinig licht is maakt dat het voor sommigen moeilijk om veilig de deur uit te gaan. Het kan er dus ook voor zorgen dat mensen hun werk niet langer kunnen doen.  Onderzoeker Bernd Vermorken van het Maastricht UMC vertelt meer over hoe ons evenwichtsorganen in elkaar zit en wat het implantaat precies doet om te corrigeren voor problemen die patiënten daarmee kunnen hebben.  Lees hier meer over het onderzoek: Herstel van het evenwicht met een implantaat? See omnystudio.com/listener for privacy information.

Robots komen voor je baan.. als je een dolfijn bent

Het lukt steeds beter om robots te maken die lijken op de mens, of op dieren. Is dat misschien waar het heen moet gaan met dierentuinen en aquaria?   In Californië glijdt er al eentje door het water: een hyperrealistische robotdolfijn. Bijna niet van echt te onderscheiden, op het gevoel van de huid en een snoertje aan de onderkant na. Over een tijdje zijn die problemen ongetwijfeld ook opgelost en zal het de gemiddelde bezoeker van een aquarium niet meer opvallen dat het geen echte dolfijn is. Al duizenden jaren houden we dieren in gevangenschap. Als huisdieren, in dierentuinen, circussen, voor film- en televisieoptredens, oorlogsvoering en de wetenschap. De omstandigheden verbeteren op sommige plakken, maar het moet nog veel beter. Dankzij nieuwe tech hoeven voor veel films een stuk minder, of zelfs geen echte dieren meer gebruikt te worden. Zouden we dankzij robottechnologie niet ook alle dieren in dierentuinen en aquaria kunnen vervangen?   Natuurlijk hebben deze plekken ook positieve kanten: ze leren mensen meer over de dieren waarmee we onze planeet delen en ze spelen een belangrijke rol in fokprogramma's. Maar wellicht kan dat laatste achter de schermen en lukt dat eerste…

Kunstmatige huid met warmtesensoren voor robots

Een kunsthuid voor robots met daarin warmtesensoren moet het een stuk veiliger maken om als mens met robots samen te werken. Het is natuurlijk al een tijdje zo dat, zeker in de industrie, mensen samenwerken met robots. De risico's daarvan zijn bekend en dus worden mens en robot vaak van elkaar gescheiden. Door een wandje bijvoorbeeld, of door de robot in een aparte ruimte te plaatsen. Dat is alleen een vrij dure oplossing, zeggen de onderzoekers die deze nieuwe kunsthuid hebben ontwikkeld. En daarnaast zorgt het er soms ook voor dat de interactie tussen mens en robot niet zo precies is als nodig.  Het zou dus handig zijn als robot en mens nauw met elkaar kunnen samenwerken, zonder dat het onveilige situaties oplevert. Een flexibele kunsthuid vol sensoren zou daarvoor een mooie oplossing zijn. Eentje die je om elke vorm kunt plakken en die bewegingen uit elke richting kan zien aankomen. Maar dan moet je dus ook elektronica en sensoren maken die mee kunnen buigen en dat is nog niet zo makkelijk.  In deze audio hoor je onderzoeker Eugenio Cantatore van de Technische Universiteit Eindhoven. Lees hier meer: Nieuwe printmethode voor kunstmatige "huid" met warmtesensoren.  See omnyst…

Nep-ei met GPS helpt jonge schildpadjes

In 2015 won een onderzoeker een prijs met een mooi idee om het stropen van schildpadeieren tegen te gaan: nep-eieren met GPS die de route van stropers verraden. En ze blijken echt te werken. In totaal werden 101 van deze goed lijkende nep-eieren in nesten geplaatst en de eerste resultaten die nu gepubliceerd zijn laten zien dat 5 eieren succesvol de routes van stropers hebben blootgelegd. Sommigen tot op honderden kilometers van het nest. In Centraal Amerika worden zeeschildpadeieren nog altijd gezien als een delicatesse en dat terwijl alle zeven zeeschildpadsoorten bedreigd zijn. Het in de gaten en beschermen van alle nesten is niet te doen en dus weten hoe handelsroutes lopen en wie betrokken zijn bij de smokkel van de eieren kan enorm waardevol zijn bij het beschermen van dieren. Iets wat natuurlijk naast de juiste voorlichting en wetgeving moet bestaan. Lees meer: Endangered baby sea turtles may have a new savior: GPS eggs. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Robot gevormd als stukje pasta rolt zelf doolhof door

Onderzoekers van North Carolina State University hebben een zelfstandig bewegende soft robot ontwikkeld die lijkt op fusilli-pasta. Het materiaal van de spiraalvormige robot reageert op temperatuur. Komt de onderkant ervan in aanraking met een oppervlakte dat minstens 55 graden is (een stuk warmer dan de lucht) dan trekt het materiaal daar samen, terwijl de bovenkant dit niet doet. Dit zorgt ervoor dat de robot begint te rollen. Door de vorm en het materiaal is de robot zelfs in staat om obstakels te overwinnen. Raakt de voor- of achterkant een object dan draait de rollende robot om er omheen te bewegen. Raakt het midden van de robot een object, dan komt er energie vrij uit het materiaal waardoor het een klein sprongetje maakt. Zo komt het sliertje fusilli zelfs een doolhof door. De onderzoekers hopen dat hun creatie de basis kan vormen voor robots die zelfstandig kunnen bewegen over moeilijke en hete ondergrond en die geen stroom of software nodig hebben. Lees meer: Twisted Soft Robots Navigate Mazes Without Human Or Computer Guidance. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Waarom we netter zouden moeten praten tegen dieren

Wilde paarden, tamme paarden en varkens kunnen het verschil tussen negatieve en positieve geluiden horen als ze luisteren naar soortgenoten, maar ook als wij ze toespreken horen ze dat verschil. Bij het idee van een paardenfluisteraar of kletsen met varkens moeten de meeste mensen waarschijnlijk een beetje gniffelen. Maar uit nieuw onderzoek van de Universiteit van Kopenhagen zou blijken dat dit zo gek nog niet is. Ze lieten zowel wilde als tamme paarden en varkens geluidsopnamen horen van hun eigen soort en van een mens. Daarbij keken ze of ze verschillend reageerden op positieve en negatieve klanken. Om zeker te weten dat de dieren bij de menselijke spraak niet reageerden op woorden die ze hadden geleerd, gebruikten ze een onzintaal. Vervolgens bestudeerden ze hun gedrag, van de kleinste beweging van een oor, tot lichaamspositie en vocale uitingen. Alle dieren, behalve de wilde zwijnen, lieten een verschil in reactie zien. Ze reageerden sneller en heftiger op negatieve klanken en soms leken ze de emotie zelfs te spiegelen. Volgens de onderzoekers heeft onze stem dus een direct effect op het emotionele leven van deze dieren en zouden we daar best wat meer bij stil mogen staan.…

Oerbos gevonden in zinkgat

In een zinkgat in het zuiden van China hebben grotonderzoekers een bos gevonden met oeroude bomen van wel 40 meter hoog.    Natuurlijke zinkgatten ontstaan op plekken waar oplosbaar gesteente, zoals zout of kalk, in de grond zit. Dit gesteende kan door de aanwezigheid van water oplossen waardoor er lege ruimtes onder de grond ontstaan.   De omgeving waar het bos is gevonden heeft meerdere grotsystemen die op deze manier zijn ontstaan, maar dit specifieke zinkgat is extra bijzonder omdat het zo groot is dat er nog voldoende licht naar binnenkomt.   De onderzoekers waren uren onderweg om de bodem van het enorme zinkgat te bereiken en vonden toen ze daar aankwamen een uniek ecosysteem, vermoedelijk met een heleboel niet eerder ontdekte planten- en diersoorten. Lees meer: Ancient forest found at bottom of huge sinkhole in China.  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Dieren de vriezer in voor biodiversiteit

In Engeland vind je Nature's Safe: een vriezer van min 196 graden waarin stukjes weefsel van nu al 100 verschillende diersoorten worden bewaard.  Net als biobanken voor plantenzaadjes moet deze biobank voor levend weefsel bijdragen aan het beschermen van de biodiversiteit op aarde. Het idee is dat soorten die in de toekomst verdwijnen dankzij deze samples weer teruggebracht zouden kunnen worden.  Omdat het niet makkelijk is om van elk overleden dier in het wild op tijd een stukje weefsel te verzamelen, wordt er vooral samengewerkt met Europese dierentuinen. Gaat daar een dier dood, dan wordt er een sample bewaard en opgestuurd naar de biobank.   Of het uiteindelijk ook echt lukt om alle verzamelde dieren terug te brengen mochten ze ooit uitsterven, is natuurlijk nog maar de vraag. Daarnaast waarschuwen wetenschappers dat een dergelijke biobank niet betekent dat we nu niets hoeven te doen.   Voorkomen dat we de samples ooit nodig hebben is nog altijd beter. En het gaat momenteel niet goed genoeg met het beschermen van diersoorten. We moeten dus aan de bak, ondanks deze vriezer gevuld met stukjes laatste hoop. Lees meer: Extinction: Why scientists are freezing threatened specie…

Waarom mannetjesmuizen bang zijn voor bananen

Waarom zijn mannetjes muizen bang voor bananen? Op die vraag hebben onderzoekers nu een antwoord gevonden. Ze kwamen er per ongeluk achter toen ze in het lab een onderzoek naar hoogzwangere vrouwtjesmuizen deden. Het viel ze op dat mannetjes in de buurt zich vreemd gedroegen. Dit gebeurde ook als ze alleen maar de geur van de zwangere vrouwtjes roken. En dus gingen de onderzoekers op zoek naar de geurmoleculen die dit veroorzaakten. Eén stofje had het sterkste effect: n-pentyl acetate. En laat dat nou net ook het stofje zijn dat bananen hun unieke geur geeft!  Voor de zekerheid deden ze nog een extra testje: ze haalden bananenolie in de supermarkt en keken of dat hetzelfde effect had. En inderdaad: de mannetjesmuizen raakten even gestrest van bananen als van zwangere vrouwtjes. Dit vertelt iets belangrijks over de werking van chemische communicatie, maar het heeft nog andere implicaties. Als het namelijk (helaas) nodig is om experimenten met muizen te doen, dan kan het dus zijn dat de uitkomst beïnvloed wordt als de mannetjes op deze manier extra gestrest raken. Iets waar onderzoekers rekening mee kunnen houden. Chemische communicatie en klimaatverandering Nou is er recent nóg…

Stapje dichterbij menselijke eicellen namaken in het lab

Het namaken van menselijke eicellen in een lab is om heel veel redenen gigantisch moeilijk. Toch hebben wetenschappers nu een belangrijk stap in het mechanisme doorgrond waarmee het iets dichterbij is gekomen. Ze hebben in dit onderzoek naar de cellen gekeken waaruit onze eicellen en spermacellen ontstaan: germ cells. Voordat deze cellen succesvol een voortplantingscel worden, moet er een heleboel goed gaan. In het geval van de vrouwelijke cellen moet er bijvoorbeeld een soort jojo-trucje plaatsvinden met X-chromosomen. Van dit trucje - waarbij één van de X-chromosomen even uit en dan weer aan wordt gezet - weten de onderzoekers nu hoe belangrijk het is: germ cells waarbij dit proces met succes wordt doorlopen zijn vier keer meer succesvol in de volgende stap van hun ontwikkeling.  Waarom is dit belangrijk om te weten: omdat de kans op het maken van een gezonde eicel daarmee beter wordt. Maar hoe kom je dan aan die germ cells voor in het lab? Die kunnen ze tegenwoordig maken van iemands huid- of bloedcellen. Die worden eerst teruggezet naar stamcel en vervolgens worden daar weer germ cells van gemaakt (kort door de bocht uitleg van een Nobelprijswinnende techniek). Eén van de st…

Honden en grote gezinnen beter voor de darmen

Kinderen die opgroeien met honden, of veel familieleden, zouden wel eens beter beschermd kunnen zijn tegen het krijgen van de ziekte van Crohn.  De ziekte van Crohn is een chronische ontstekingsziekte van de darm. Nou waren wetenschappers benieuwd wat de rol van omgevingsfactoren is bij het krijgen van deze ziekte. Ze spraken met meer dan 4000 eerstegraads familieleden van mensen met de ziekte van Crohn. Dat wil dus zeggen: ouders, broers, zussen of kinderen van patiënten. Ze vroegen vooral naar leefomstandigheden zoals gezinsgrootte, type woning, huisdieren, het soort drinkwater en hoeveel wc's er aanwezig waren.  Uit de data die ze verzamelden blijkt volgens de onderzoekers dat leven met honden - zeker tussen de leeftijd van 5 en 15 - zorgt voor een gezondere darmflora en een beter immuunsysteem. Bij katten zagen ze niet hetzelfde effect, vermoedelijk ook omdat hondeneigenaren meer buiten komen voor wandelingetjes en vaker in en groene omgeving leven. Iets waarvan we al wisten dat het deze positieve gezondheidseffecten kan hebben.  Ook opgroeien in een groter gezin met drie of meer familieleden lijkt eenzelfde effect te hebben. Hoe dit precies werkt moeten ze nog onderzoeken,…

Groeit de oudste boom ter wereld in een ravijn in Chili?

Een Chileense wetenschapper denkt een boom te hebben gevonden die ouder is dan alle andere bomen op aarde. Meer dan 5400 jaar zou hij zijn.  Omdat de boom uit de orde van coniferen met een diameter van 4 meter gigantisch is, lukte het niet om een sample te boren waarmee de jaarringen allemaal geteld konden worden. Voor de rest van de berekening gebruikte de onderzoeker modellen. En die modellen zijn nog niet gepubliceerd. Dat maakt sommige andere wetenschappers wat sceptisch over de schatting, maar klopt het dan verliest een boom in Californië de kroon. Op een geheime plek in een natuurpark staat er daar namelijk eentje van meer dan 4800 jaar oud.  Hans ter Steege van Naturalis vertelt meer over het belang van dit soort onderzoek en over de oudste bomen die we hier in Nederland hebben. Ter Steege doet zelf vooral onderzoek naar de bomen van de Amazone. Eind dit jaar gaat hij weer op excursie. Past het in je studierichting dan kun je misschoen nog wel mee (doen!).  Lees meer: Is the world’s oldest tree growing in a ravine in Chile? See omnystudio.com/listener for privacy information.

Slechthorendheid heeft grotendeels andere oorzaak dan gedacht

Vooral de trilhaartjes in het slakkenhuis in ons oor kregen de schuld van doofheid of slechthorendheid. Dat is terecht, ze spelen een rol, maar een vijftig jaar oude theorie dwingt wetenschappers nu ook naar andere oorzaken te kijken. Het betreft de theorie van de Stria Vascularis, een klein orgaan, in de zijkant van het slakkenhuis, dat fungeert als een batterij die stroom levert voor de signaaldoorgifte. Uit genetisch onderzoek is nu het bewijs naar voren gekomen dat deze batterij ook een belangrijke rol speelt bij slechthorendheid.  Het is niet zo dat deze ontdekking meteen tot concrete nieuwe mogelijkheden leidt om doofheid aan te pakken, daarvoor is nog veel meer onderzoek nodig. Paul Nagtegaal, verbonden aan het Erasmus MC, publiceerde samen met collega's van onder andere King's College London en het Karolinska Instituut Stockhol de resultaten van het onderzoek in The American Journal of Human Genetics.     See omnystudio.com/listener for privacy information.

Oorlogsgeweld raakt genenbank in Oekraine, geen grote schade

In Kharkov, Oekraïne, staat een meer dan honderd jaar oude genenbank. In deze genenbank wordt, net als in andere genenbanken op de wereld, plantaardig genetisch materiaal bewaard. Plantveredelaars hebben dat materiaal nodig voor het maken van nieuwe gewassen, en de bank kan ook van pas komen als er grote rampen zijn gebeurd. Landbouwers kunnen met de zaden die zijn bewaard opnieuw beginnen.  Er zijn momenteel berichten te vinden waarin staat dat de Oekraïense genenbank is vernietigd door Russisch oorlogsgeweld, maar dr. ir. Theo van Hintum van de WUR staat in nauw contact met zijn Oekraïense collega's. Die brachten goed nieuws: Voorlopig lijkt de collectie ongeschonden uit de strijd te zijn gekomen.      See omnystudio.com/listener for privacy information.

Mysterieuze mensaap blijkt zeldzame hybride

In 2016 werd in de jungle van Borneo een 'Mystery Monkey' op de foto gezet. De aap was niet thuis te brengen, tot nu. Het blijkt een hybride, een kruising tussen een Neusaap en een Muts-langoer. Dat is heel bijzonder, de twee soorten primaten leven al meer dan 9 miljoen jaar als aparte soorten, en worden niet geacht zich samen voort te planten. Bram Langeveld van het Natuurhistorisch Museum Rotterdam legt uit hoe bijzonder deze kruising is, en wat de implicaties zijn voor de ontdekking van een Muts-Neus-Langoer-Aap.      See omnystudio.com/listener for privacy information.

Seismologen wachten met smart op data marsbeving

In de tweede week van Mei was er een beving op Mars, met een kracht van 5 op de schaal van Richter. Nooit eerder werd zo'n zware beving op Mars gemeten. De data die uit de recente meting afkomstig is zal ons veel leren over het binnenste van onze rode buurplaneet. Vooraanstaand seismoloog Arwen Deuss is vooral benieuwd naar de geschiedenis van het magneetveld van Mars. Eerst was er wel een veld, nu niet meer. Hoe kan dat, en wat betekent dat voor ons, op aarde.    See omnystudio.com/listener for privacy information.

Groote Museum wil aanzetten tot nadenken

In het oudste Museumgebouw van Amsterdam, het Hoofdgebouw naast Artis, is sinds vandaag het Groote Museum geopend. Een totaal eigenzinnig museum dat nauwelijks te vergelijken is met andere musea. Door een reis langs lichaamsdelen leer je over planten en dieren, geuren en kleuren, en over hoe alles op onze aarde met elkaar samenhangt.  Er is moderne kunst, interactieve gaminginstallaties, meestertaxonomie, een geurtunnel en je kan je eigen sapstroom vergelijken met die van een plataan voor de deur.  Het is een museum dat gaat over ons, over alles, en je moet het meemaken om het te kunnen vatten.      See omnystudio.com/listener for privacy information.

Robotchef leert proeven wat wij proeven

Tijdens het nuttigen van een hap eten zijn er verschillende smaakfases. En dat is belangrijke informatie voor een robot die een carrière als chef ambieert.  De robot in dit onderzoek had al geleerd om smakelijke omeletten te maken op basis van feedback van een testpanel van hongerige mensen. Vervolgens hebben ze de robot ook geleerd om een simpel gerecht van roerei met tomaat in verschillende fases van het kauwproces te ‘proeven’. Een beetje net als een chef tijdens het koken proeft wat hij of zij maakt. En ook rekening houdend met het feit dat een hap eten tijdens het kauwen verschillende smaakfases door kan gaan.   In dit geval gebruikte de robot een simpele sensor om nu nog alleen het zoutgehalte te meten. En dat dan in verschillende fases van het kauwproces, dat vrij simpel was geïmiteerd door het hele zootje in een blender te gooien. Het zorgde uiteindelijk voor gerechten die beter werden gewaardeerd door de restaurantgasten.   Het doel van de onderzoekers was het maken van een zo goed mogelijk smaakmodel - nu nog van één gerecht, maar uiteindelijk van zoveel mogelijk – om zo te zorgen dat, mocht het maken van eten ooit een automatisch tintje krijgen, de robotchef niet ond…

Wat er de laatste tijd allemaal gebeurde aan boord van de James Webb Telescoop

De afgelopen drie maanden waren ontzettend spannend voor het technisch team van de James Webb Telescoop. Hoog tijd voor een update.  We bespreken met systems engineer Maurice te Plate van ESA hoe het er nu voorstaat, waarom één instrument extra koud moest worden en een ander niet alleen gebruikt gaat worden om de ruimte mee te bestuderen, maar ook is ingezet om de enorme spiegels uit te lijnen. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Hoe lang leeft mijn hond?

Het is niet voor het eerst dat op een rijtje is gezet welke hondenrassen het langst leven, maar niet eerder is zo'n grote en betrouwbare dataset gebruikt.   Het gaat om een dataset van Britse dierenartsen. Bovenaan de lijst eindigt de jack russell, die met gemiddeld 12.7 jaar het oudst wordt. Ook border collies (12.1 jaar) en de springerspaniël (11.9 jaar) doen het goed. Hippe kleine Insta-hondjes en de meeste bulldog’s eindigen bedroevend laag op de lijst. De franse bulldog staat met 4.5 jaar helemaal onderaan. Gevolgd door de Engelse bulldog met 7.4 jaar, de mopshond met 7.7 jaar en de Amerikaanse bulldog met 7.8 jaar.   Nou is zo'n lijstje mooi, maar het gaat om gemiddelden. Ben je van plan een hond uit het asiel te halen of probeer je te bepalen of een operatie op late leeftijd nog zin heeft, bedenk dan dat er altijd uitzonderingen zijn. Een chihuahua kan volgens dit lijstje bijvoorbeeld rond de 8 jaar worden, maar de meeste chihuahua’s overlijden op jonge leeftijd. De kans dat een chihuahua die de 6 al heeft gehaald een stuk ouder dan 8 wordt is dus best groot. Lees meer: Dog longevity: How long will my pet dog live? See omnystudio.com/listener for privacy information.

Veroudering tegengaan met poeptransplantaties

Ja, dat klinkt nogal vies. Maar dat is precies waar onderzoekers naar gekeken hebben: kan het transplanteren van poepmicroben veroudering tegengaan?  Het transplanteren van deze microben van de ene persoon naar de andere heeft al langer de aandacht van onderzoekers. Zo is al gekeken of op die manier problemen met darmflora opgelost kunnen worden. Dan worden de goedwerkende microben van een donor, geplaatst bij iemand waarbij het darm-microbioom verstoord is.   Nu hebben onderzoekers bij muizen gekeken: wat gebeurt er als we de microben van jong naar oud transplanteren? Ze zagen dat door dit te doen, veroudering in de darm, ogen en hersenen deels teruggedraaid kon worden. Draaiden ze het experiment om en plaatsten ze microben van oude muizen in jonge muizen, dan kregen deze muizen allemaal vervelende klachten.   Het team van onderzoekers wil nu nog kijken hoe de microben nou precies deze veranderingen ingang zetten en hoe lang het effect aanhoudt. Lees meer: Faecal transplants reverse hallmarks of ageing.  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Lichaamsgassen meten met wearables

We kunnen al een heleboel lichaamssignalen meten met vrij simpele draagbare apparaatjes. Onderzoekers hopen daar nu ook de gassen die door onze huid naar buiten komen aan toe te voegen.  Net als uit bloed en zweet, kan uit lichaamsgassen belangrijke informatie over onze gezondheid worden gehaald. Sommige gassen kunnen gemeten worden met behulp van een ademtest, maar dat vraagt om een actieve handeling en levert alleen een momentopname op. Om die reden hebben onderzoekers een nieuw soort sensor ontwikkeld die gassen kan detecteren terwijl ze via onze huid het lichaam verlaten.   Hiermee zouden biomarkers gemeten kunnen worden die gerelateerd zijn aan hartziektes en diabetes. Het apparaatje moet uiteindelijk klein genoeg zijn om achter het oor te dragen, of zelfs op één van je nagels. Over een jaar hopen de onderzoekers het ontwerp zover af te hebben dat ze het kunnen gaan testen in het echt. Lees meer: Future wearable health tech could measure gases released from skin. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een lesje ruzie en verliefdheid

Morgen vindt in Franeker het Expeditie Next festival plaats. Er zijn maar liefst 100 wetenschapsactiviteiten te bezoeken en kinderen kunnen er terecht met vragen over van alles. Bijvoorbeeld: hoe werkt verliefdheid? Of ruzie? We spraken alvast met twee onderzoekers die er morgen bij zijn: sociaal wetenschapper Linda Duits - zij weet veel over verliefdheid - en Thirza Lagewaard van de VU - zij kijkt naar hoe we conflicten zo goed mogelijk kunnen aanpakken.  Er komt een heleboel aan bod: hoe serieus moet je verliefdheid bij kinderen nemen? Moeten wij niet ook wat vaker gewoon lekker onrealistische crushes hebben? En hoe zit het met iets als consensus? Leren we onze kinderen de juiste dingen?  Ook bespreken we hoe we wat beter ruzie zouden kunnen maken. Wees je bijvoorbeeld bewust van de neiging om niet meer voorbij een mening te kunnen kijken. Dat je dat wat iemand denkt stom vindt, betekent niet dat je de hele persoon stom hoeft te vinden, vertelt Lagewaard. En moet een conflict eigenlijk wel altijd worden opgelost? Dat en veel meer dus tijdens Expeditie Next, het nationale wetenschapsfestival. Het is inmiddels uitverkocht, maar er bestaat een kans dat er op de dag zelf nog wat…

Een behandeling voor koolmonoxidevergiftiging

Koolmonoxidevergiftiging is wereldwijd nog altijd een groot probleem. Nu denkt een onderzoeker uit de VS een mogelijke behandeling op het spoor te zijn.   Koolmonoxide (CO) ruik en proef je niet maar het gas is in grote concentraties gevaarlijk en soms zelfs dodelijk voor mensen en dieren. Die grote concentraties kunnen bijvoorbeeld ontstaan als een gastoestel niet goed werkt in een ruimte met weinig ventilatie en zuurstof.   Is er sprake van koolmonoxidevergiftiging, dan is de belangrijkste behandeling nu: frisse lucht. Bij voorkeur 100 procent zuurstof, wat ervoor zorgt dat de hoeveelheid CO in het bloed snel afneemt. Maar gaat dat niet snel genoeg, dan kan het lichaam alsnog ernstig beschadigen.  Een onderzoeker in de VS denkt de basis voor een betere oplossing te hebben gevonden. In ons lichaam is het eiwit hemoglobine onder andere verantwoordelijk voor het wegvoeren van koolstofmonoxide. Een nieuw type molecuul kan deze taak nabootsen, maar bindt nog beter aan CO. Ook kan het koolstofmonoxide overnemen van hemoglobine en vergiftigde rode bloedcellen redden.  Er ligt hiermee nog niet meteen een tegengif op de plank, maar het is een veelbelovende stap in die richting. Lees…

Hoe meer goede vrienden, hoe meer kinderen

Mannetjesdolfijnen met de sterkste en meeste sociale contacten blijken ook de meeste kinderen te hebben. En het sociale contact met kennissen onderhouden ze vooral door naar elkaar te fluiten.  Het gaat hier om de bottlenose dolfijnen van Shark Bay in Australië. Zij staan bekend om hun grote sociale groepen met daarin allemaal mannen die geen familie van elkaar zijn. Het is een samenstelling die niet veel voorkomt in het dierenrijk. Wetenschappers bekeken 30 jaar aan data van het gedrag van verschillende 'teams' met mannetjes uit deze omgeving. Toen ze ook de genetische data van de mannetjes en jongen uit het leefgebied bekeken zagen ze: de mannetjes met de sterkste vriendschappen en de meeste contacten in de groep hadden ook de meeste kinderen. Maar hoe onderhouden die mannetjes hun vriendschappen eigenlijk? Dat doen ze door elkaar aan te raken en te spelen, maar ook, blijkt uit een ander onderzoek: door te fluiten naar elkaar. Vooral als een ander mannetje in de groep net iets te ver weg is en het om een kennis gaat (en geen dikke vriend) kiezen ze ervoor om te fluiten. Dat fluitje - wat dolfijnen al jong leren gebruiken om elkaar te herkennen - zegt zoveel als: hier Henk, hi…

Hoe een bodembacterie sneller CO2 opslaat dan alle planten

Als het aankomt op het opslaan van CO2 kan niemand het winnen van de bodembacterie. Onderzoekers zijn er nu achter, hoe het kan dat sommige bacteriën hier zo ontzettend goed in zijn. Nico Claassens van Wageningen University & Research is ook werkzaam in dit onderzoeksveld. Hij legt uit wat de onderzoekers precies hebben ontdekt (een nogal indrukwekkend moleculair fabriekje), wat we eraan hebben (dit fabriekje in ons voordeel gebruiken) en waar hij in zijn eigen onderzoek naar kijkt. Claassens heeft zijn pijlen zelf onder andere gericht op voeding als eindproduct. Eten we straks allemaal een broodje bacterie? Lees hier meer over het onderzoek naar de CO2-fabriek van de bodembacterie: How a soil microbe could rev up artificial photosynthesis.  Of hier over het werk van Claassens: Microbiologen bouwen bacterie die CO2 omzet in voedsel. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Ras bepaalt hondengedrag helemaal niet sterk

Labradors zijn lief en pitbulls agressief, toch? Nou, volgens onderzoek hebben deze eigenschappen een stuk minder gemeen met een bepaald type ras dan we dachten.   Onderzoekers kwamen hierachter toen ze meer dan 18.000 honden bestudeerden. De helft daarvan was rashond en van meer dan 2000 honden hadden ze ook genetische informatie.   Ondanks dat sommige eigenschappen sterker voorkwamen bij bepaalde rassen - retrievers en pitbulls waren wat socialer, beagles waren vocaler en herders luisterden wat beter - bleken de verschillen tussen individuen binnen een ras zo groot dat het ras geen goede voorspeller bleek voor hondengedrag.   Bij de rashonden zou maar 9 procent van variaties in gedrag verklaard kunnen worden door het type ras. Ook toen ze bij de niet-rashonden naar de genetische informatie gingen kijken om te zien of het aandeel van bepaalde rassen in hun genen gedrag kon verklaren, vonden ze weinig samenhang. Behalve dat vuilnisbakkenrassen met veel labradorbloed niet bang waren voor een plasje water dan misschien.   Wat deze bevindingen volgens de onderzoekers ook suggereren is dat agressie in honden niet genetisch te verklaren is. En dat regels opstellen voor specifieke r…

Schelpdierriffen herstellen met biologisch afbreekbaar plastic uit de 3D-printer

Volgende maand gaat een bijzonder project van start met als doel: het herstellen van mossel- en oesterriffen in de Waddenzee. Ecologen gaan hiervoor aan de slag met biologisch afbreekbaar plastic uit de 3D-printer. Onderzoeker Ralph Temmink van de Universiteit Utrecht vertelt waarom ze voor deze aanpak kiezen, waar je rekening mee moet houden als je de perfecte leefomgeving voor dit soort dieren uit de printer wilt laten komen en of dit misschien ook nog voor andere ecosystemen interessant kan zijn.  Lees hier meer over het project dat in samenwerking met het NIOZ en industriële productontwikkelaars wordt uitgevoerd: Onderzoekers herstellen schelpdierriffen met 3D-geprinte kunstriffen. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Harder rennen tegen je natuur in

Overal in het wild zie je het terug: het optimaliseren van energieverbruik. Hoe zit dat eigenlijk als we een rondje hardlopen? Vroegen onderzoekers van Stanford zich af.  Ze bekeken data van 2600 hardlopers, die gezamenlijk zo'n 28.000 uur bij elkaar renden in hun vrije tijd. Ook werd een vergelijking gemaakt tussen geconditioneerde omstandigheden op een loopband in het lab, waarbij onder andere zuurstofverbruik werd gemeten, en het geren van de renners in het wild.  De onderzoekers zagen dat de deelnemers – ongeacht de afstand die ze aflegden – vrijwel altijd terugvielen op dezelfde snelheid. Eentje waarmee het lichaam de minste energie gebruikte per afgelegde kilometer. Dat is vergelijkbaar met hoe veel dieren het doen, maar ja, die hebben over het algemeen geen sportdoelen die ze willen halen.   Het zou dus best kunnen dat onze natuur ons soms een beetje in de weg zit als we hardlooptijden proberen te verbeteren, aangezien ons lichaam automatisch zo min mogelijk energie wil verbruiken. Iets wat in elk individueel lichaam natuurlijk ook weer een andere rekensom is. Lees meer: Runners prefer the same pace, regardless of distance. See omnystudio.com/listener for privacy infor…

Laag gekwaak doet het beter in de kikkervijver

Onderzoekers hebben high tech opnameapparatuur gebruikt om te achterhalen hoe individuele zanglijnen in de zangkoren van mannelijke kikkers de kans op een partner beïnvloedden.   De boskikker paart vroeg in de lente als de vijvers beginnen te ontdooien. De mannetjes verzamelen zich in een geschikte plas en zingen daar in koor tot de vrouwtjes komen.  Nou denken onderzoekers dat er een hoop verscholen zit in de harmonieën van de kikkers. Zo zouden de verschillen in toonhoogte tussen de zangstemmen iets zeggen over lichaamsbouw, wat mee kan spelen bij het kiezen van zowel de zangpartners voor de mannen, als liefdespartners voor de vrouwen.  Voor het eerst is het nu gelukt om dit eens goed te bestuderen, zowel in het lab als in de natuur, waar – terwijl honderden kikkers in koor zongen – succesvol de locatie en klank van elke individu in kaart is gebracht.  Wat bleek: vrouwtjes hebben een voorkeur voor lagere frequenties, terwijl de mannetjes vooral hun timing proberen te matchen met de rest van het koor. Lukt het om vrouwelijke kikkers naar de vijver te krijgen, dan valt het koor vrij snel uit elkaar en is het ieder voor zich.  Lees meer: Research reveals the sex secrets of amp…

Het geheim van de kopertanden van de bloedworm

De meeste mensen zullen wormen niet direct voor zich zien met een paar flinke tanden, maar bloedwormen hebben ze niet alleen, ze zijn ook nog eens voor een deel gemaakt van koper.  Een bloedworm – een zeediertje dat zo'n 35 centimeter kan worden - laat in één keer een kaakstructuur met meerdere slachttandjes groeien die een heel leven lang - zo'n vijf jaar - mee moeten meegaan. Die structuur moet dus sterk zijn. Sterk genoeg om door schild en bot te bijten. Dat lukt ze met een kaak en tanden van eiwit, melanine en koper. Maar hoe die samenstelling – en met name die portie koper – gevormd wordt, dat was lange tijd onbekend.  Inmiddels zijn onderzoekers erachter. Het is een proces waarvoor in de industrie een groot aantal stappen en apparaten nodig zouden zijn. Maar bij de worm wordt het allemaal gestuurd door eiwit. Een eiwit dat koper uit afzettingen op de zeebodem trekt, om vervolgens een chemisch proces in gang te zetten waar melanine uitkomt, dat - gecombineerd met eiwit - de structuur vormt voor de indrukwekkende tandpartij.   De onderzoekers hopen nog meer te weten te komen over dit proces, zodat het mogelijk nieuwe materialen voor ons mensen kan opleveren.   Lees meer: S…

Is hoog in de Alpen één van de grootste dieren ooit gevonden?

Er is - hoog in de Alpen - een enorme tand van een uitgestorven zeedier ontdekt. En dat zeedier was zelf waarschijnlijk zo lang als een bowlingbaan.  De gevonden overblijfselen, waaronder dus een enorme tand, maar ook wervels en stukken rib, zijn afkomstig van Ichthyosauriërs: gigantische zeedieren die leefden in de tijd van de dinosauriërs. We spraken paleontoloog Anne Schulp van de Universiteit Utrecht en Naturalis en vroegen hem - geïnspireerd door deze vondst: kun je in Nederland eigenlijk een beetje mooie fossielen vinden? Waarom is hij zelf niet alleen geïnteresseerd in botjes, maar vooral ook in pootafdrukken? En wat zijn de spannendste dingen die we met de nieuwste technieken kunnen zien aan een fossiel? Morgen vindt de oratie van Anne Schulp plaats, waarin hij als hoogleraar Vertebratenpaleontologie vertelt wat er zo mooi is aan dit onderzoeksgebied en waar de kansen in de komende jaren liggen. De oratie is online te volgen: Het spoor van de dinosaurus. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Spin ontsnapt na seks met supersprong

Bij sommige spinnensoorten is een one night stand voor het mannetje meteen ook een last night stand. Maar niet alle mannenspinnen laten zich na de seks gewillig verorberen door het vrouwtje.  Dat sommige mannetjes zo'n beetje zelf naar binnen springen na de daad, heeft zo z'n redenen. Dat opofferen zou – zo laat onderzoek zien – de kans op nageslacht vergroten.  Maar er zijn ook spinnensoorten waarbij de mannen het toch net iets belangrijker vinden om in leven te kunnen blijven.   Het gaat om een soort uit de familie van wielwebkaardespinnen. Een soort waarbij wel 300 spinnen in één kolonie leven, maar wel elk met hun eigen web. Het mannetje van deze soort – zo zagen Chinese onderzoekers – katapulteert zichzelf na de daad met meer dan 3 kilometer per uur van het vrouwtje af.   Toen ze in het lab beter bestudeerden wat er precies gebeurde zagen ze dat het diertje van niet meer dan een centimeter dit doet door zijn voorpootjes op te vouwen tijdens het voortplanten, om ze als het achter de rug is meteen supersnel te strekken. Lukte dit ze niet, dan was het einde verhaal voor de mannetjes.   En dat wisten ze ook. Want hadden ze een kapot of ontbrekend pootje dan flirten ze alleen …

De geheimen van het zeewierzaadje ontrafeld

Langzaamaan wordt er in Nederland steeds meer zeewier geteeld, maar we benutten nog lang niet alle potentie. Zo is er één trucje van kelpzaad waar we veel meer mee zouden kunnen.  Er is een behoorlijke kans dat ons land - vanwege de kennis die we in huis hebben over veredelen en werken met (en in het) water - een belangrijke speler kan worden in de zeewiermarkt. Maar voor het zover is hebben we nog wel het één en ander te leren over hoe zeewier nou precies groeit en hoe we dat kunnen optimaliseren.  Alexander Ebbing, onderzoeker aan het Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee, heeft de zaadjes van kelp eens goed bestudeerd. Met wat hij zag in het lab denkt hij iets te hebben gevonden waar de zeewierteelt welig van zou kunnen tieren. Lees meer: Volwassen zeewierteelt vergt kennis van voortplanting.  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Adem je naar een gezonder lichaam

Ja ja, sporten is gezond. Maar het aanpassen van je levensstijl is – zeker op latere leeftijd – gewoon moeilijk. Nou blijkt je ademhaling je hier mogelijk bij te kunnen helpen.  Een onderzoek uit 2016 liet al eens zien dat in de VS 30 procent van de volwassenen boven de 50 niet actief beweegt. Ondanks dat de meeste mensen weten dat bewegen de kans op het krijgen van chronische ziektes vermindert. Uit een nieuw onderzoek zou blijken dat vijf minuten ademhalingstraining per dag ervoor kan zorgen dat de overstap naar een actievere levensstijl minder moeite kost. De helft van de proefpersonen gebruikte tijdens ademhalingsoefeningen een speciaal apparaatje waardoor de ademhaling wat meer moeite kost. De andere helft deed ademhalingsoefeningen zonder apparaatje. Voorafgaand aan het experiment van zes weken en erna werd het uithoudingsvermogen van alle proefpersonen getest. Na zes weken liet de groep die oefende met apparaatje een verbetering van 12 procent zien. Bij de groep die de ademhalingsoefeningen zonder apparaatje deed was geen verbetering te zien. De onderzoekers zagen bij de groep waarvan de conditie verbeterde ook positieve veranderingen in hun metabolisme. Natuurlijk is he…

Gaatjes vullen met biologisch tandglazuur gemaakt door eigen cellen

Schade aan tandglazuur en gaatjes worden nu nog hersteld met behulp van een synthetische vulpasta, maar er wordt gewerkt aan een biologisch alternatief op basis van ons eigen stamcellen. We praten erover met KU Leuven-onderzoeker Hugo Vankelecom. Hij vertelt hoe eerst moest worden uitgezocht hoe ze aan stemcellen van de tand konden komen en of ze die ook konden laten groeien in het lab. Vervolgens moesten van deze stamcellen weer tandcellen worden gemaakt die glazuur konden produceren.  In de toekomst zou het wel eens zo kunnen zijn dat van iedereen deze stamcellen worden ingevroren op het moment dat verstandskiezen worden getrokken, zodat daarmee op een later moment de tandcellen geproduceerd kunnen worden die kunnen helpen tegen tandschade. Ook zouden voedingsmiddelen en tandverzorgingsproducten getest kunnen worden op dit biologische tandglazuur. Lees hier meer: Onderzoekers KU Leuven en UHasselt zetten belangrijke stap naar ontwikkeling biologisch tandglazuur. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Extra hygiënische honingbij gekweekt in strijd tegen parasiet

De Varroamijt - een blinde, achtpotige parasiet - is kleiner dan een speldenknop, maar kan een hele bijenkolonie om zeep helpen. Een nieuwe bijensoort moet dapper tegenstand bieden.  Zowel de bijenpopulaties in het wild, als de grote en kleine populaties die door mensen gehouden worden hebben het zwaar. Door pesticiden, slechte voedselvoorzieningen en ziektes overleeft zo'n 30 procent van de kolonies het niet. En één van de grootste zorgen voor imkers is een piepklein rood parasietje.   Tegen dit diertje worden nu vaak chemicaliën ingezet. Niet ideaal en ook niet functioneel, want de meeste parasieten raken immuun voor deze middelen. Wat ook kan: bijen kweken die zich wel raad weten met zo'n parasiet.  Dat is wat onderzoekers hebben gedaan: ze hebben bijen zo gekruist dat ze een soort kregen die extra goed is in bestuiven, honing maken en parasieten pesten. Deze bij is extra goed in zichzelf en medebewoners checken op de aanwezigheid van de parasiet en de eitjes ervan. Om die vervolgens uit de weg te ruimen.  De nieuwe bijensoort is nog niet beschikbaar voor imkers, eerst is - terecht - meer onderzoek nodig, om zeker te weten dat dit niet stiekem ook nadelige gevolgen heeft. …

Bacterie laat plant z'n eigen laatste avondmaal maken

Een bacterie die het leven van mais- en rijstplanten zuur maakt, blijkt het wel heel erg goed te regelen voor zichzelf. Maar met die kennis kan hij ook worden tegengewerkt.   De bacterie in kwestie wordt door kevers achtergelaten in wonden in de plant die ontstaan als de kevers aan de plant knagen. Vanuit daar verspreidt de infectie zich en uiteindelijk gaat de plant eraan dood. Maar de lijdensweg van deze specifieke infectie is behoorlijk cru, blijkt uit onderzoek in het lab.  De bacterie gaat namelijk niet meteen aan de slag met het doodmaken van de plantcellen. Hij leeft eerst een tijdje als parasiet, om lekker te kunnen vermenigvuldigen. Dat wisten ze al, maar nu blijkt dat hij zich in die periode volkomen in de watten laat leggen. Hij laat de plant een overvloed aan voedingsstoffen en water regelen, veel meer dan een gezonde plant bevat, die allemaal naar de bacterie gaan.  Om dit feestmaal voor elkaar te krijgen gebruikt hij hetzelfde eiwit waarmee hij het immuunsysteem van de plant onderdrukt. En daarmee hebben de onderzoekers ook meteen een ingang gevonden om de bacterie te dwarsbomen. Wie weet kunnen er nu planten worden gekweekt die dit proces kunnen tegenwerken. Lee…

Kwantumdot ledlampjes van rijstafval

Het kaf of de dop van rijstkorrels gaat nu nog met 100 miljoen ton per jaar de afvalbak in, maar onderzoekers hebben er een nieuwe toepassing voor: ze maken er kwantumdot ledlampjes van.  Een kwamtumstip of kwantumdot is een halfgeleiderkristal van enkele nanometers. Piep piep klein dus en in het bezit van een aantal indrukwekkende optische en elektronische eigenschappen. Je vindt ze onder andere in lichtbronnen en flatscreens. Ze worden alleen niet van de meest duurzame materialen gemaakt en daar wilden deze onderzoekers wat aan doen.  Ze lieten zich inspireren door poreus silicium, een niet-giftig materiaal dat in de jaren vijftig werd ontdekt. En laat het kaf van rijstkorrels nou vol siliciumdioxide zitten: de meest voorkomende siliciumverbinding. Ja oké, het kaf moet wel een flink aantal processen door en het levert (nu nog) alleen een rood-oranje lichtkleur op, die ook nog wat efficiënter zou kunnen, maar het is ze gelukt: de eerste kwantumdot ledlampjes van rijstafval.   Nu willen ze hetzelfde proberen te doen met afval van onder andere gerst en tarwe en natuurlijk: het proces zo inrichten dat het ook echt opschaalbaar en betaalbaar is.  Lees meer: World’s first LED ligh…

Wat is kennis? En welke rol speelt toeval hierbij?

Het is één van de meest fundamentele vragen van de filosofie: wat is kennis? En omdat het nog altijd 'de maand van de filosofie' is: eens kijken of we het antwoord eigenlijk al weten.  We krijgen hulp van Job de Grefte van de Rijksuniversiteit Groningen. Hij sprak tijdens De Utrechtse dag van de Filosofie over dit onderwerp.  Duizenden jaren werd een klassieke definitie voor kennis of 'weten' gehanteerd, pas later begonnen mensen te vermoeden dat er nog iets ontbrak aan die definitie.  De oude definitie zegt: wil iets kennis zijn, dan is het noodzakelijk dat... iemand overtuigd is dat het zo is, het ook echt zo is, en de overtuiging gerechtvaardigd kan worden. Wat hier volgens Grefte aan ontbreekt: toeval. Lees meer: Maand van de filosofie.  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Simulatie laat zien hoe water mogelijk op Mercurius is beland

Mercurius staat het dichtst bij de zon van alle planeten in ons zonnestelsel. Het is er nogal heet en toch moet er water te vinden zijn. Maar hoe zijn die watermoleculen daar beland? Eén theorie zegt: dat water is lokaal ontstaan. Of het zat al in de rotsen bij het ontstaan van de planeet, of het is ontstaan door reacties van deeltjes aan het oppervlak op bijvoorbeeld zonnestraling. Maar een andere theorie zegt: nee, dat water is waarschijnlijk naar de planeet gebracht. Met die laatste theorie zijn ze in dit onderzoek aan de slag gegaan. Mogelijke bronnen van water zijn asteroïden, kometen en ruimtestof. Om uit te zoeken of het inderdaad mogelijk is dat al het water via deze weg op Mercurius terecht is gekomen, hebben onderzoekers een simulatie gemaakt. Daarin werd berekend: hoe bewegen deze hemellichamen zich door het zonnestelsel? Hoe vaak raken ze Mercurius? En hoeveel water zouden ze met zich mee kunnen brengen?  Uit de simulatie bleek dat het inderdaad mogelijk moet zijn dat al het water op deze manier naar de planeet is gebracht. Al is daarmee niet uitgesloten dat een deel lokaal ontstaan is. Weten hoe water zich verplaatst in ons eigen zonnestelsel en op welke gekke ple…

Met een drumvel van grafeen bacteriën afluisteren

Het is onderzoekers gelukt om bacteriën af te luisteren. Dat is al bijzonder op zich, maar we hebben er mogelijk ook nog enorm veel aan.  Het begon allemaal bij onderzoek naar grafeen - inmiddels bij de meeste mensen wel bekend. Een enorm sterk materiaal, 100 keer sterker dan staal, maar dan superdun. Een enkele laag koolstofatomen en daarmee honderdduizend keer dunner dan een haar. Grafeen heeft ook allemaal bijzondere eigenschappen. Het geleidt bijvoorbeeld enorm goed en is heel gevoelig. Je kunt het bijvoorbeeld over een gat spannen, een beetje als een trommel, en dan kun je er trillingen mee opvangen. Daar was onderzoeker Farbod Alijani van de TU Delft mee bezig toen hij ineens tijdens een congres iets opving over de trillingen die bacteriën veroorzaken. Hij zocht collega Cees Dekker op - een bekende naam in de wereld van de nanobiologie - en ze gingen aan de slag. Het lukte ze om de trillingen die werden veroorzaakt door de bacterie op te vangen met dat supergevoelige grafeen. Zo konden ze de bacterie horen bewegen. Vervolgens stopten ze er antibiotica bij. Ging de bacterie dood, dan stopte het geluid. Maar was de bacterie resistent, dan ging het geluid onverstoord door. Z…

Hydrogel moet afweercellen helpen door verdedigingslinie tumoren te breken

In de strijd tegen tumoren hebben onderzoekers nu een gel ontwikkeld die afweercellen in het lichaam moet helpen om voorbij de verdedigingslinie van kankercellen te komen. Bij celtherapie worden de afweercellen van een patiënt aangepast en teruggeplaatst om zo met betere munitie het gevecht met kankercellen aan te gaan. Dit werkt goed in het geval van ziektes als leukemie, maar gaat het om een tumor die ergens tussen organen en weefsel op een vaste plek in het lichaam groeit, dan is het veel moeilijker om deze techniek te gebruiken.  Daarom wordt er aan verschillende toevoegingen gewerkt. Bijvoorbeeld een speciale hydrogel die je in kunt spuiten vlakbij de tumor. Met daarin niet alleen aangepaste afweercellen, maar ook nog eens een voorraad voedsel en gespecialiseerde wapens. Zo heb je niet alleen je leger afweercellen op de juiste plek, ze zijn ook extra goed uitgerust voor het binnendringen van deze tumoren.  Veelbelovend, maar voor patiënten met meerdere tumoren en uitzaaiingen waarschijnlijk geen oplossing, zegt Inge Jedema. Zij is hoofd Translationele Celtherapie bij het Antoni van Leeuwenhoek. Daar kijken ze naar weer een andere aanpak: het zo aanpassen van de afweercelle…

Geestelijke gezondheid en het kunnen waarnemen van je eigen lichaamssensaties

Steeds meer wordt er in onderzoek gekeken naar de link tussen geestelijke gezondheid en interoceptie: het vermogen om je eigen lichaamssensaties zoals ademhaling en hartslag te kunnen waarnemen.  Niet bij iedereen werkt dit mechanisme even goed en problemen ermee zijn gelinkt aan angststoornissen, depressie, autisme en zelfs Alzheimer. Belangrijk dus dat we meer over leren. En we weten nog lang niet alles. We bespreken een onderzoek waarbij is gekeken naar interoceptie bij apen (ze blijken dit gewoon ook te kunnen!) en we praten met onderzoeker Julia Folz. Zij kijkt bijvoorbeeld: hoe bewust zijn mensen zich van hun hartslag? En hoe accuraat in het inschatten ervan? Komt dat overeen met de meting van die hartslag? En denken ze zelf dat ze het goed kunnen inschatten? Ze is ook benieuwd naar andere sensaties dan hartslag en in hoe het mechanisme werkt binnen een interactie tussen twee mensen.  Meedoen aan haar onderzoek kan: Hoe goed ken jij je lichaam? Doe mee met onderzoek naar lichaamssensaties.  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Bacterie zet methaan om naar elektriciteit

Elektriciteit opwekken en tegelijk de omgeving zuiveren van broeikasgassen: het zou met bacteriën moeten kunnen, denken microbiologen van de Radboud Universiteit. Het is de onderzoekers gelukt om een bacterie die methaan eet stroom te laten opwekken in het lab. Deze bacterie, de Methanoperedens, komt gewoon in de natuur voor. In zoetwater, zoals sloten en meertjes. Ze zijn hem al een paar jaar aan het bestuderen omdat hij hele interessante omzettingsprocessen gebruikt. Nu waren ze benieuwd: wat kunnen we nog meer met deze bacterie?  Ze maakten een soort biologische batterij waarin de bacterie methaan te eten krijgt. Daarbij produceert het beestje elektronen, die kunnen worden opgevangen, om ze vervolgens om te zetten naar stroom. Het uiteindelijke idee is dat dit systeem een onderdeel van het afvalwaterzuiveringsproces kan vervangen. Nu worden gassen zoals methaan - die vrijkomen bij het zuiveren - verbrand om er elektriciteit mee te maken. Dit lukt maar het minder dan de helft van het gas. Hopelijk kan de Methanoperedens dat straks beter.  In deze audio hoor je microbiologen Cornelia Welte en Heleen Ouboter van de Radboud Universiteit. Lees hier meer: Bacterie kan elektricitei…

Er is iets vreemds aan de hand met het weer op Neptunus

Eindelijk is er genoeg data beschikbaar om iets te kunnen zeggen over het weer op Neptunus. Alleen zagen onderzoekers daarin iets heel anders dan ze hadden verwacht.  Een zomer op Neptunus kan wel 40 jaar duren. Erg warm wordt het overigens niet, want we hebben het over een ijsreus waar het gemiddeld meer dan 200 graden in de min is. Toch hadden onderzoekers verwacht een stijgende temperatuur te zien toen ze naar data van een stukje zomer van 20 jaar keken.  Geheel onverwacht zagen ze dat de temperatuur van de gehele planeet gemiddeld 8 graden was gezakt (vergelijk het even met de 2 graden opwarming van de aarde, dat is dus een gigantische afname). Gek genoeg was de temperatuur op de zuidpool van de planeet in een paar jaar dan weer 11 graden toegenomen.  Onderzoeker Michael Roman van de Universiteit van Leicester vertelt meer over deze verwarrende ontdekking en legt uit dat het ons ook wat kan leren over de aarde. Lees meer: Neptune is cooler than we thought: Study reveals unexpected changes in atmospheric temperatures.  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Aha, daarom houden we van een drankje

De mens heeft een ver teruggaande relatie met het nuttigen van alcohol. Onderzoekers hebben apen bestudeerd om erachter te komen waarom een bedwelmend drankje ons zo aantrekt. Ze bekeken het eetgedrag van zwarthandslingerapen. Specifiek het fruit dat ze uitkozen. Zo kwamen ze erachter dat de vruchten waar de voorkeur naar uitging gemiddeld zo'n 1 tot 2 procent alcohol bevatten. Alcohol die was ontstaan als bijproduct van de fermentatie van de rijpe vruchten.   Om te kijken of de alcohol niet gewoon weer uitgeplast werd door de apen, werd ook hun urine bestudeerd. Zo konden ze zien dat de alcohol ook daadwerkelijk door de apen werd omgezet en gebruikt in het lichaam. De onderzoekers denken dat het fermenterende fruit de apen meer energie oplevert dan fruit dat dit (nog) niet doet.   Het is voor het eerst dat de bestaande ‘drunken monkey’-theorie bewezen lijkt te zijn. Die stelt namelijk dat onze hang naar drank iets te maken heeft met het feit dat alcohol onze voorouders de weg leidde naar rijp fruit. Onderzoeken bij andere aapsoorten staan nu in de planning om meer bewijs voor de theorie te verzamelen. Lees meer: Monkeys routinely consume fruit containing alcohol, shedding lig…

Microben van jou, microben van mij

Er wordt wel eens gezegd dat twee mensen in een relatie steeds meer op elkaar gaan lijken. Dat blijkt een beetje te liggen aan hoe ver je inzoomt.  In BBC Science Focus zocht iemand deze vraag eens wat beter uit. Want gaan twee mensen nou echt qua uiterlijk meer op elkaar lijken in een relatie? En dan bedoel ik niet dat ze dezelfde ANWB-jas aantrekken, maar dat ze echt fysiek meer overeenkomsten hebben. Onderzoekers van Stanford University bekeken 517 stellen. Toen ze elkaar net leerde kennen en tientallen jaren later. Ze zagen dat lange termijn stellen inderdaad behoorlijk op elkaar leken, maar dat dit niet door de tijd heen veranderde. Dat suggereert dus eerder dat we iemand erop uitzoeken.  Toch is het ook echt zo dat we in een relatie steeds meer op elkaar gaan lijken. Alleen dat kun je pas zien als je echt goed inzoomt. Een eerder onderzoek naar de microben op onze huid liet namelijk zien dat die zich wel degelijk aanpassen aan de microben van de partner. Dit geldt vooral voor de microben op onze voeten. Het lukte een algoritme zelfs om met 86 procent accuraatheid mensen aan elkaar te linken als partners alleen op basis van de microben op hun huid. Lees meer: You share eve…

Hoezo stikt een wurgslang niet tijdens het eten?

Een volwassen boa constrictor kan dieren zo groot als een aap opeten, maar hoe kan het dier terwijl het bezig is met het wurgen en daarna doorslikken van zulke grote prooien zelf nog ademhalen?   Deze slangen hebben geen diafragma: de spier die ons mensen helpt ademen. Om adem te kunnen halen zijn ze volledig afhankelijk van de beweging van hun ribben. Als een wurgslang een prooi aan het wurgen is of deze in z'n geheel doorslikt, dan kunnen die ribben vrij weinig op de plek waar de prooi zit.  Onderzoekers van Brown University wilden weten hoe de slang toch kan blijven ademhalen. Ze testten daarom een bestaande theorie in het lab.  Een boa constrictor kreeg steeds op een andere plek een bloeddrukmeter om z'n ribbenkast. Vervolgens werd gekeken hoe de slang omging met de druk die op de verschillende plekken werd uitgeoefend.   De theorie bleek inderdaad te kloppen: ze zagen hoe de slang op een andere plek kon doorademen. Dat wil zeggen: als een deel van de ribbenkast onder druk staat, verplaatst de ademhaling naar een ander deel van de ribbenkast. De slang kan de verschillende secties dus los van elkaar in beweging zetten om zo ongehinderd te kunnen slokken. Lees meer: How boas…

De wetenschap achter puppy dog eyes

Honden lijken precies te weten wanneer ze hun onweerstaanbare puppy dog eyes moeten inzetten. Nu weten we ook meer over de wetenschap achter deze schattige gezichtsuitdrukkingen. Van al onze gezelschapsdieren kan een hond het best ons eigen gezichtsuitdrukkingen nabootsen. Dat ze dat kunnen heeft veel te maken met het type spieren in hun gezicht. Om te zien hoe die zich hebben ontwikkeld hebben onderzoekers samples van de gezichtsspiervezels van moderne honden vergeleken met samples van dezelfde spiervezels bij de wolf. Zo zagen ze dat honden - net als wij mensen - veel meer fast-twitch spiervezels hebben.  Nou is het heel leuk dat honden schattig kunnen kijken, maar dit kunnen ze hoogstwaarschijnlijk alleen omdat wij ze zo hebben gefokt. En dat fokken hebben we niet altijd op de goede manier gedaan, getuigen de vele problemen met erfelijke ziektes en schadelijke uiterlijke kenmerken. Hille Fieten, zij coördineert het Expertisecentrum genetica van de faculteit Diergeneeskunde aan de Universiteit Utrecht, vertelt hoe wetenschappers daar wat aan proberen te doen. Lees meer over het onderzoek naar gezichtsspieren: Study reveals the science behind those irresistible puppy-dog eyes.…

Genen gelinkt aan veranderingen in hersenstructuur

Zijn er genen die invloed hebben op hoe ons brein zich in de loop der tijd ontwikkelt? Utrechtse wetenschappers zochten het uit in een enorm groot internationaal onderzoek. Maar liefst 40 instituten, 200 onderzoekers en meer dan 15000 deelnemers deden mee aan het onderzoek waarbij gezocht werd naar een link tussen genen en veranderingen in de hersenen. En die link werd ook gevonden.  Onderzoeker Rachel Brouwer van het UMC Utrecht en neurowetenschapper aan de Universiteit Utrecht Hilleke Hulshoff Pol vertellen meer over de opzet en de interessante uitkomsten.  Lees hier meer: Groot onderzoek linkt genen aan hersenveranderingen.  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Astronomen zien gigantische planeet die nog geboren moet worden

Astronomen hebben het begin van de geboorte van een gigantische gasplaneet gezien. En die geboorte verliep anders dan ze hadden verwacht. Deze nieuwe planeet zit op 508 lichtjaren van de aarde. Ter vergelijking: onze zon zit op zo'n 8,3 lichtminuten van de aarde. Het gaat om een gasreus die negen keer zo zwaar is als Jupiter. De ster waar de planeet omheen draait werd in 2016 voor het eerst gespot met de Subaru-telescoop.  Onderzoeker Nienke van der Marel van de Leidse Sterrenwacht, onderdeel van de Universiteit Leiden, was betrokken bij dit onderzoek en vertelt hoe de planeet precies is ontdekt en waarom de geboorte ervan (hij is gezien terwijl hij eigenlijk nog in de baarmoeder zat) zo bijzonder is.  Lees meer: Images of embedded Jovian planet formation at a wide separation around AB Aurigae.  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het mysterieuze middelpunt van de aarde

Onderzoekers zijn druk bezig met het beantwoorden van grote vragen over de binnenkern van onze planeet. Mogelijk hebben we meer te danken aan deze kern dan we eerder dachten. Onderzoeker Arwen Deuss van de Universiteit Utrecht vertelt meer over waar het binnenste van de aarde nou precies uit bestaat en hoe je daar onderzoek naar kunt doen.  Ook hebben we het over de link tussen de kern en het magneetveld van de aarde. 565 miljoen jaar geleden was daar een enorme dip in te zien, het herstel van de kracht van het magneetveld werd recent gelinkt aan het ontstaan van de binnenkern. Hoe beïnvloeden die twee elkaar dan precies? Lees meer: Scientists are probing the secrets of the inner core - and learning how it might have saved life on Earth. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Merkwaardig diertje helpt merkwaardige plant

Wetenschappers hebben iets ontdekt over waarom de wortels van een merkwaardige plant die maar op één plek in de wereld groeit nooit de grond raken.  Zamia pseudoparasitica is een plant die alleen voorkomt in het westen van Panama. Hij behoort tot een oeroude plantenfamilielijn waarin soorten zitten die wel 1000 jaar oud kunnen worden. De planten in deze familie hebben iets weg van palmbomen en varens, maar zijn het niet. Deze specifieke plant wijkt af van zijn soortgenoten. Als enige groeit hij namelijk niet uit de bodem, maar hangt ie – vastklampend met z'n wortels – in andere planten en bomen, zo'n 7 tot 20 meter boven de grond.  Hoe overleeft deze plant daarboven in die boomtoppen? Hoe verspreidt het z'n zaden? Om die vragen te beantwoorden gingen wetenschappers op pad om samples te verzamelen in het regenwoud. Ze plaatsen ook wild camera's om te zien welke dieren de plant bezochten en zagen dat maar één bezoeker ook daadwerkelijk de zaden meenam: de Gabbi's slankbeer, een klein, maki-achtig nachtdiertje met een lange borstelige staart. De onderzoekers vermoeden dat de slankbeer de zaden meeneemt naar holletjes in bomen of zogeheten zaadbanken en dat daarom de plant in de bo…

Wanneer je het licht liever niet ziet

Prachtig, zo'n verlichte boulevard. En met ledlampen ook nog eens duurzaam. Maar nu blijkt modern kunstmatig licht de camouflage tactiek van zeedieren te hinderen.  Als je een klein zeediertje bent, een slakje bijvoorbeeld, dan bestaat een groot deel van je leven uit het ontwijken van roofdieren die je als lunchgerecht willen nuttigen. Ben je niet snel of sterk, dan moet je slim zijn. Veel zeedieren gebruiken daarom camouflage om uit de bek van hun vijanden te blijven. Maar ja, dan moet er niet ineens een spotlight op je verstopplek worden gezet.   Onderzoekers waren benieuwd of in de avond en nacht verlichte kustlijnen een effect hebben op zeedieren die juist profijt hebben van donkere omstandigheden. Ze testten allerlei soorten licht, waaronder ook ledlicht, en zagen dat moderne lampen, veel meer dan ouderwetse lampen, dieren zichtbaar maakten die eigenlijk onzichtbaar willen zijn. Dat heeft te maken met de golflengten van deze typen verlichting.  Volgens de onderzoekers is het belangrijk om deze kennis over de impact van modern kunstmatig licht op ecosystemen mee te nemen bij het maken van een lichtplan, zeker aan de kust. Lees meer: Losing the cover of darkness.  See omny…

Het opmerkelijke (seks)leven van schelpdieren

Er bestaan zo'n honderdduizend soorten schelpdieren. En sommigen houden er een nogal merkwaardige levensstijl op na.   Koos Dijksterhuis schreef er een boek over. We praten met hem over zoeken naar de heilige graal (de Noordkromp) en over orgies van oesters en slakken met twee geslachten. Nog veel meer van dit soort verhalen vind je in zijn boek: Noordkrompen, zeeengelen en koffieboontjes.   See omnystudio.com/listener for privacy information.

Hoe verantwoordelijk zijn we voor onze vooroordelen?

Komende zondag is het de Utrechtse Dag van de Filosofie van Studium Generale. Waarop onder andere wordt besproken hoe het ervoor staat met onze vooroordelen. Want hoe verantwoordelijk zijn we voor iets waarvan wordt gedacht dat het vooral onbewust gebeurt? Bestaat er zoiets als onbevooroordeeld zijn? En hoe kun je hier zelf in verbeteren? Daarover hebben we het met filosoof Jeroen Rijnders van de Universiteit Utrecht, één van de sprekers op de Utrechtse Dag van de Filosofie.    See omnystudio.com/listener for privacy information.

Worm-op-een-chip spoort ziektes op

Het 1 millimeter lange rondwormpje C. elegans is als modelorganisme sinds jaar en dag hoofdrolspeler in menig biologisch onderzoek. Nu blijkt het zelf ook een instrument te zijn.  Het zo vroeg mogelijk detecteren van ziektes als kanker kan voor een patiënt van levensbelang zijn. Alleen zijn beginnende tumoren met de meeste methodes nog niet goed op te sporen. Nou is al bekend dat honden met hun geweldige reukvermogen kanker kunnen detecteren bij mensen, een klein wormpje blijkt hier ook een neusje voor te hebben.  Onderzoekers hebben gekeken of het wormpje C. elegans – waarvan bekend is dat het sterk reageert op geuren – longkanker kon opsporen. Ze plaatsen de beestjes op een chip met twee tunnels, eentje leidde naar gezonde cellen uit de longen en eentje naar zieke cellen en zagen dat de meeste wormpjes richting de kankercellen kropen.   Nou is deze methode nog niet zo accuraat dat hij zo in gebruik genomen kan worden, maar de wetenschappers denken wel iets op het spoor te zijn. Ze hopen de wormpjes nog verder te kunnen trainen en zijn aan het uitzoeken op welke geurmoleculen ze nou precies afkomen. Lees meer: ‘Worm-on-a-chip’ device could someday help diagnose lung cancer.  …

Eerder weten of chirurgie zin heeft bij epilepsie

Bij 30 procent van de patiënten met epilepsie werken medicijnen niet goed genoeg. Met een nieuwe check kan voor deze groep veel eerder en beter dan voorheen bepaald worden of chirurgie wél kan helpen. In deze audio hoor je Kempenhaeghe-neurologen Guido Widman en Louis Wagner. Lees hier meer over hun werk: Binnen vier weken zicht of chirurgie kansrijk kan zijn.    See omnystudio.com/listener for privacy information.

Van koffieprut naar hersengolven

Met de pulp die overblijft na het maken van een kopje koffie wordt al aardig wat geëxperimenteerd, maar nu denken onderzoekers dat het ook gerecycled kan worden in hersenonderzoek.  Er wordt al een tijdje gekeken hoe koffieprut uit de prullenbak gehouden kan worden. Zo ontstonden al ideeën voor methaanfilters van koffiedik en materialen voor energieopslag van koffiedik. Nu hebben wetenschappers daar nog een idee aan toegevoegd: een nieuw type elektrode waarmee processen in de hersenen nog beter gemeten kunnen worden.  De gebruikelijke micro-elektroden die worden ingezet om signalen in de hersenen te meten worden gemaakt van koolstofvezel. Het maken van die vezels is duur en niet bepaald milieuvriendelijk. Het lukte onderzoekers om een coating te maken van koolstof uit koffiedik. In eerste experimenten zagen ze dat elektroden die waren gedipt in deze coating nog gevoeliger waren voor het detecteren van de neurotransmitter dopamine.   Uiteindelijk hopen ze koolstofvezels helemaal te vervangen met dit nieuwe materiaal. Aan koffiedik heeft het team geen tekort: iedereen draagt keurig zijn kopjes koffie bij aan het project. En wie weet vindt ook jouw bakkie pleur z'n weg naar een he…

Spinnen die samenwerken om gigantische prooien te vangen

Als je denkt aan dieren die in groepen jagen, dan kom je waarschijnlijk uit bij de leeuw, of hyena. Maar nou blijken spinnen het ook te doen.    Ben je bang voor spinnen, dan moet je deze even overslaan. Want terwijl je in het gemiddelde web één spin vindt, zijn er spinnensoorten die in sociale groepen leven. Dit geldt maar voor enkelen van de 50.000 soorten die bekend zijn. En die groepen gaan dus ook gezellig met elkaar op jacht. Onderzoekers hebben bij een Zuid-Amerikaanse soort eens even goed bekeken hoe ze dat nou precies doen.   Ze deden een testje met een nepprooi in een bestaand web waarvan ze ook de draden lieten vibreren. Bij deze soort heeft het web de vorm van een net. Even voor het beeld. Ze plakken niet zo goed. En, oh ja, ze kunnen meerdere kubieke meters groot zijn. Enorme netten dus, met daarin duizenden spinnen.    Terug naar het experiment: als de prooi zogenaamd in het web viel, kwamen alle spinnen in beweging. Dan stopten ze weer even. De spinnen blijken enorm goed de vibraties van de prooi, maar ook die van alle andere spinnen in de gaten te houden. Dit stelt ze in staat enorm efficiënt te jagen en prooien te vangen die honderden keren zo groot zijn als zi…

De steppewoelmuis houdt van een strak gazonnetje

Wij maaien ons gras vooral omdat we vinden dat het er dan netjes uitziet. De steppewoelmuis houdt ook van een strak gazon, maar heeft daar hele andere redenen voor.   Dit zandkleurige kleine knaagdier komt voor in China, waar het in kolonies in gangen en holen onder de grond leeft. Vaak in steppengebied. Met veel gras dus. Een dier dat door ook te vinden is, maar dan hoog in de lucht, is de klauwier. Een vleesetende zangvogel met de bijnaam de slagersvogel. Waarom? Omdat het de gewoonte heeft prooien (waaronder kleine knaagdieren) op takjes te spietsen om er vervolgens af en toe een hapje vanaf te bijten.   Begrijpelijk dus dat de gemiddelde steppewoelmuis maakt dat ie wegkomt als er een klauwier overvliegt. Nou viel het onderzoekers op dat het knaagdiertje het gras in de omgeving van het hol flink te grazen neemt. Alleen dat bleken ze niet te doen omdat ze honger hadden. Ze deden het alleen – en vrij panisch - als er een klauwier overvloog. Andersom lieten de vogels stukken steppe met kort gras vaak links liggen. En waren er geen vogels, dan werden de sprietjes met rust gelaten.   Deze vondst laat volgens de onderzoekers zien hoe knap dieren zich kunnen aanpassen, maar ook hoe…

Bij deze vis gaat het mannetje tijdens seks letterlijk op in het vrouwtje

Sommige vissen in de diepzee houden er bijzondere voortplantingstechnieken op na. Zo is er één soort waarbij het mannetje volledig opgenomen wordt door het vrouwtje. En dat is interessant voor immunologen. Lees meer: For Mates to Fuse Bodies, Some Anglerfish Have Lost Immune Genes.    See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een seksval voor invasieve reuzeninsecten

Wetenschappers hebben iets bedacht dat moet helpen in de strijd tegen een vliegende indringer die je liever niet in je nek wilt hebben.    De giant hornet, of: Aziatische reuzenhoornaar, is een vrij heftig beestje. Hij ziet er wespig uit, maar is een stuk donkerder met een gelige kop, en het insect kan wel 6 centimeter lang worden. Groot dus. Gigantisch. Wil je niet in je nek. Een steek doet niet alleen pijn, het kan – zeker als het er meer dan één is – zelfs flink gevaarlijk worden.     Dit reuzeninsect hoort eigenlijk thuis in Azië, maar is inmiddels ook in de VS en Canada gespot. Daar zorgt het als invasieve soort al voor behoorlijk wat problemen. Zo eet hij bijen. En daar hebben we er al niet genoeg van. In Azië hebben sommige bijen een verdedigingstactiek ontwikkeld: komt er een reuzenhoornaar het nest in dan doden ze hem door er met z'n allen bovenop te gaan liggen en hem te koken in lichaamswarmte. Maar dat trucje kunnen de bijen in de VS en Canada nog niet.    Wetenschappers denken nu iets te hebben gevonden. Na twee jaar experimenteren lukte het ze om de belangrijkste componenten van het seksferomoon van het vrouwtje na te maken. Ze testten het ook meteen met vallen en…

Huidziektes eindelijk tot op de molecuul uitgezocht

Meer dan 2.5 miljoen Nederlanders lijden aan een chronische ontstekingsziekte van de huid, maar het duurt vaak enorm lang voor de juiste behandeling gevonden is. Daar moet nu verandering in komen.  Dat is het doel van het nieuwe onderzoeksproject Next Generation ImmunoDermatology (NGID). Hierin zal op nanoschaal gekeken worden naar de biomarkers van zes veelvoorkomende chronische huidziektes. Dat is nodig om de verschillende vormen van de ziektes beter te begrijpen, maar ook om vervolgens te kunnen testen wat bestaande middelen doen met die biomarkers. Zo kan uiteindelijk allerlei data verzameld worden over wat in welke situatie het beste werkt. Moet dan straks iedere patiënt een plakje huid inleveren dat door dit hele traject gaat? Nee. Het is juist ook de bedoeling om met die data voorspellingen te kunnen doen. Dan zou het er zo uit kunnen zien: iemand meldt zich met huidproblemen, de dermatoloog heeft een instrument waarmee stofjes in die huid gemeten kunnen worden en aan de hand van de modellen die zijn gemaakt met de data uit het project kan worden gekeken wat er voor die individuele patiënt het best werkt.  Naast een groot aantal onderzoekers zijn ook de patiënten zelf na…

Op zoek naar de gigantische visuil van het eeuwige ijs

Een dier met een spanwijdte van twee meter, dat bijna niet te vinden is tussen de diepe sneeuw en het krakende ijs van Oost-Rusland. Dat leek deze bioloog een uitstekend onderzoeksobject.  Bij uitgeverij Atlas Contact is de Nederlandse vertaling van het boek Owls of the Eastern Ice van de Amerikaanse bioloog Jonathan Slaght uitgekomen. 'Uilen van het eeuwige ijs', heet het boek hier en het leest als één grote avontuurlijke zoektocht. Een zoektocht naar de zeldzame en bedreigde Blakistons visuil zelf, naar de beste manier om ze te beschermen en naar samenwerking met de lokale bevolking. Slaght geeft alvast een klein voorproefje.  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Eiwit met cruciale rol bij reparatie DNA-schade lange tijd over het hoofd gezien

Het herstel van DNA-schade in onze cellen is enorm belangrijk voor onze gezondheid. Nou blijken we een essentieel eiwit in dit proces lange tijd over het hoofd te hebben gezien. DNA-schade is iets waar we allemaal dagelijks mee te maken krijgen. Een gemiddeld mens heeft naar schatting zo'n 30 tot 40 biljoen cellen in het lichaam en elk van die cellen krijgt per dag zo'n 10.000 tot 100.000 DNA-schades voor de kiezen. Die schades ontstaan bijvoorbeeld door de zon, dat zijn vooral de cellen in onze huid. Maar het kan ook komen door roken, of alcohol, of vlees dat te lang is gebakken. En zelfs als je super gezond leeft is er nog steeds schade. Die ontstaat door de processen in cellen zelf. Door stofjes die vrijkomen bij de energiehuishouding bijvoorbeeld.  Die schades worden gelukkig grotendeels door het lichaam gerepareerd. Daar hebben we verschillende  DNA-reparatiesystemen voor. Elk met een eigen expertise. In eentje hebben onderzoekers nu ontdekt dat een eiwit met een cruciale rol lange tijd over het hoofd is gezien. In deze audio hoor je onderzoeker Jurgen Marteijn van het Erasmus MC en het Oncode Institute. Lees hier meer over het onderzoek: Eiwit vervult voorheen onbekende …

Galopperende voorouders voor iedereen!

Op kinderen en een paar mensen die aan stokpaardrijden doen na – dat is echt een ding – zijn het vooral dieren die galopperen. Nou blijken ze dit 472 miljoen jaar geleden al te hebben gekund.  De meesten zullen bij galopperen meteen moeten denken aan een paard, maar ook kamelen, leeuwen en giraffen kunnen er wat van. Het is een vorm van bewegen die valt onder de asymmetrische gangen, waarbij de voeten van het dier in een onregelmatig patroon de grond raken. Ook konijnen, reptielen en sommige over de bodem kruipende vissen hebben zo'n gang.   Het idee was lange tijd dat galopperen tegelijk is ontstaan met de komst van de eerste zoogdieren: zo'n 210 miljoen jaar geleden. Maar dat wordt nu door onderzoekers tegengesproken.   Toen ze nog eens goed naar de familieboom van diersoorten keken die zo'n soort gang kennen, en met wat hulp van slimme computermodellen, kwamen ze uit op een ander getal. Het is logischer dat de voorgangers van deze dieren - die nog in het water leefden - zo'n 472 miljoen jaar geleden al een vorm van deze gang gebruikten terwijl ze zich voortbewogen over de bodem.   Sterker nog: bijna alle dieren die nu leven hebben galopperende voorouders gehad. Alleen sommi…

De grootste prehistorische reuzenhaaien kept it cool

De megalodon: een enorme prehistorische haai, werd het gelukkigst – of in ieder geval het grootst – van lekker koud water.  Het enorme dier leefde 15 tot 3.6 miljoen jaar geleden op verschillende plekken ter wereld en speelde - niet verrassend – met zijn indrukwekkende voorkomen de hoofdrol in boeken en films. Ondanks dat niet veel meer is gevonden dan wat fossielen van tanden en ruggenwervels, is men het over z'n enorme grootte – van zo'n 15 tot 20 meter - over het algemeen wel eens.   In een nieuw onderzoek zijn wetenschappers een link op het spoor gekomen tussen leefgebied en geschatte lichaamsgrootte. De grootste exemplaren zouden namelijk in de koelste gebieden hebben geleefd, waarmee de megalodon net als vele andere diersoorten de regel van Bergmann volgt: grote dieren doen het goed in koude gebieden, omdat ze efficiënter warmte vast kunnen houden.   De nieuwe theorie is gebaseerd op waar welke maat tanden zijn gevonden. Het was al bekend dat kleinere dieren in hetzelfde gebied werden gevonden, alleen toen werd gedacht dat het om een soort kraamkamer ging waar veel jonge dieren werden geboden. De nieuwe theorie zou volgens de onderzoekers ook kunnen helpen bij het beter …

Het terugbrengen van uitgestorven dieren: kan het ooit echt? Onwaarschijnlijk.

Vergeet de mammoet: onderzoekers waren benieuwd of het mogelijk zou zijn om de uitgestorven Christmas Island rat uit de dood te doen herrijzen. Het leerde ze meer over belangrijke beperkingen.  Voordat je denkt: waarom wil je per se dat die ene rat weer bestaat? Het ging ze vooral om het bekijken van de mogelijkheid. Kan het überhaupt? Want als je dat wilt weten kun je toch echt beter beginnen bij een rat dan bij een mammoet, sabeltandtijger of dodo, meenden deze onderzoekers. Het antwoord is wellicht ietwat teleurstellend als je dacht dat er ooit weer dino's over de aarde zouden lopen. Het lijkt er namelijk op dat het nooit helemaal gaat lukken (en zeker niet met dino's).  Als je een dier terug wilt brengen heb je eerst goed bewaard gebleven DNA-materiaal nodig. Dat is al lastig op zichzelf. Daarna leg je de DNA-code naast die van een verwant nog levend dier. Eentje die genetisch zoveel mogelijk overeenkomt. Dit hebben ze ook gedaan met Christmas Island-rat en een bestaande bruine rat. In theorie zou je dan het DNA van een embryo van het bestaande dier zo aan kunnen passen dat er dus een versie van het uitgestorven dier kan groeien in het bestaande dier.  Nog even los van de …

Nieuw ontdekte stegosaurus mogelijk oudste ooit gevonden

Zelfs als je niet veel weet over dino's, dan moet de stegosaurus bekend klinken. Misschien kun je zelfs nog bedenken hoe hij eruitziet. Onderzoekers hebben nu één van de oudste ooit gevonden.   168 miljoen jaar geleden moet dit 2.8 meter lange dier hebben geleefd: een planteneter die stevig op vier rechte poten staat en van kop tot staart een herkenbare rij puntige platen heeft. Met aan het puntje van die staart een paar gemene grote stekels.   Over hoe deze dino evolueerde is nog maar weinig bekend, dus toen de botten – van de rug, schouder, dij, voeten en ribben – werden gevonden en ze bleken ook nog eens veel ouder te zijn dan andere botten die van deze soort zijn gevonden, was de stemming – ongetwijfeld, ik was er niet bij – euforisch.  Met de vondst van deze stegosaurus kunnen de onderzoekers een belangrijk stukje van de familieboom-puzzel oplossen. De nieuw ontdekte dino past namelijk precies tussen eerder ontdekte soorten in en moet oorspronkelijk uit Azië zijn gekomen. Waar het – zo weten we inmiddels – wemelde van de stegosaurussen. Of het om een jonkie of een volwassen versie van de nieuwe soort gaat, dat konden ze uit de botten helaas niet opmaken.  Lees hier meer: …

Ontdekkingsschip The Endurance na 107 jaar eindelijk gevonden

Ontdekkingsschip The Endurance zonk 107 jaar geleden na een gevecht met zee-ijs ten noordwesten van Antarctica. Afgelopen weekend werd het scheepswrak eindelijk gevonden The Endurance was het schip van ontdekkingsreiziger Sir Ernest Shackleton. Meer dan 100 jaar ligt het al meer dan 3000 meter diep onder het water en ijs van de Waddle Sea, ten noordwesten van Antarctica.  De route die het schip destijds in 1915 had gevaren was bekend, ook waar het ongeveer was gezonken, maar die plek is vrij meedogenloos. Doorgewinterd pool-geoloog John Shears leidde de missie om het wrak te vinden en hij vertelde de BBC dat ze constant schuivende ijsplaten, stormen en temperaturen zo laag als -18 graden voor de kiezen kregen. Niet zo gek dus dat het niet eerder lukte om het schip te vinden.  In de audio hoor je meer over de staat waarin The Endurance nu verkeerd, de blijdschap onder de expeditieleden toen het eindelijk werd gevonden en over hoe het destijds met de bemanning is afgelopen. De BBC heeft een heel mooi verslag gemaakt, inclusief interviews met de expeditieleden: Endurance: Shackleton's lost ship is found in Antarctic. Of lees hier meer op de site van de expeditie zelf: The Enduran…

Een test die 50 verschillende genetische ziektes kan detecteren

Australische onderzoekers hebben een nieuwe DNA-test ontwikkeld waarmee sneller en nauwkeuriger een groot aantal genetische ziektes in één keer kan worden gedetecteerd. Het gaat om degeneratieve ziektes, zoals spierziektes, maar ook aandoeningen die iets als balans beïnvloeden en sommige vormen van epilepsie. De ziekte van Huntington is één van de bekendere uit het lijstje. Sommige ziektes zijn zeldzaam, sommige komen wat vaker voor, maar ze hebben met elkaar gemeen dat ze worden veroorzaakt door ongewoon  lange DNA-sequenties in iemands genen. Een soort stotter in het DNA. Nu is het zo dat - omdat de symptomen vaak niet direct naar één duidelijke ziekte wijzen - het heel lang kan duren voor wordt ontdekt om welke van deze ziektes het bij iemand gaat. Dat kan een proces van jaren, soms zelfs tientallen jaren zijn. In die periode leeft iemand in grote onzekerheid en krijgt diegene niet de juiste medicijnen. Met de nieuwe test is het een kwestie van dagen en kan dus op 50 ziektes in één keer worden getest.  In deze audio hoor je Neuroloog Kishore Kumar van het Concord Hospital in Australië. Lees hier meer: Single test for over 50 genetic diseases will cut diagnosis from decades t…

Afkijken bij plakkerige mossels

Als je weleens een mossel van een onderwaterrots af hebt proberen te peuteren, dan weet je: dat gaat zo maar niet. Niet zo gek dus dat wetenschappers dolgraag willen weten hoe het kan dat die mossel zo goed plakt.  Natuurlijk: zodat we dat vervolgens lekker van ze af kunnen kijken. Jaren wordt er al geprobeerd om de plakkerige substantie die de mosselen produceren in het lab na te maken. In de hoofdrol: acht eiwitten die in deze mossellijm te vinden zijn. Nu is het onderzoekers van Northwestern University niet alleen gelukt om het na te maken, ze wisten het ook nog te verbeteren.  Het soort eiwitten dat de mossel zelf gebruikt komt op veel plekken in de natuur voor. Ze worden vaak gekenmerkt door lange kettingen van aminozuren waarin de schakels zich herhalen. Ondanks dat zelfs de volgorde van die schakels bekend is, bleef namaken lastig. In dit nieuwe onderzoek stopten ze een bouwblokje van één van de eiwitten in een synthetisch polymeer op zo'n manier dat het niet alleen de kwaliteiten van de mossellijm had, maar die zelfs werden versterkt.   Deze nieuwe krachtige lijm kan gebruikt worden om in het lichaam weefsels aan elkaar te plakken. Dat is interessant voor iets als wondh…

Een algoritme dat het geknor van varkens vertaalt

Een team van internationale onderzoekers heeft met behulp van meer dan 7000 opnames van varkensgeluiden een algoritme ontwikkeld dat de geluiden kan onderscheiden op basis van emotie. Het idee achter dit uitgebreide onderzoek: een instrument en app ontwikkelen dat in varkensstallen kan hangen. De boer zou zo een seintje kunnen krijgen als er iets aan de hand is, of kunnen meten of verbeteringen aan de stal ook een effect hebben op het welzijn van de dieren. Natuurlijk zou je ook kunnen denken aan een toepassing waarmee instanties in de gaten kunnen houden of er in bepaalde varkensstallen wel goed genoeg voor de dieren gezorgd wordt. Het instrument en de app moeten nog wel worden ontwikkeld, maar wat we al wel weten is dat het algoritme alvast 92 procent accuraat in het uit elkaar houden van negatieve en positieve emoties. Ook voor andere diersoorten zou dit natuurlijk interessant zijn, maar voor deze studie is uitzonderlijk veel data gebruikt. Zou je dit ook voor bijvoorbeeld koeien willen doen, dan moet er waarschijnlijk nog aardig wat worden opgenomen.  In deze audio hoor je onderzoeker Elodie Briefer van de universiteit van Kopenhagen. Lees hier meer over het onderzoek: Pig …

Onderzoekers ontrafelen beschermend jasje van superbacterie

De bacterie C. difficile is een veroorzaker van diarree en darminfecties, vooral in zorginstellingen. Een groep wetenschappers heeft nu het beschermende jasje van deze superbacterie ontrafeld. Eén van de redenen waarom de bacterie moeilijk te doden is, is een beschermende laag dat als een soort harnas de hele bacterie bedekt. Dit jasje houdt zowel immuunstoffen van ons lichaam als de moleculen in medicijnen tegen. Het maakt deze bacterie immuun voor alle medicijnen die er zijn, op drie na en dat is niet genoeg. Weten hoe dat beschermlaagje nou precies in elkaar zit kan dus helpen bij het uitschakelende van de bacterie. Na 10 jaar hebben ze nu ontdekt dat dit laagje nog het meest wegheeft van een maliënkolder. Het heeft een dichte weefstructuur en is toch flexibel. Wat ze ook zagen was welk eiwit verantwoordelijk is voor het vormen van de schakeltjes. En dan wordt het natuurlijk interessant, want als kan worden gezorgd dat het weefproces niet meer zo lekker loopt en er gaatjes ontstaan, dan biedt dat mogelijkheden voor ene medicijn dat specifiek deze bacterie aanpakt. Tijd om C. difficile in z'n hempie. Lees meer: The protective armor of superbug C.difficile revealed. See omny…

Een echo voor zeeoren

Zeeoren zijn een familie van slakken. Ze komen vooral in warme wateren voor en kunnen zo groot worden als je hand. Onderzoekers hebben nu iets bedacht om deze bedreigde diersoort te helpen. Er wordt al een tijdje geprobeerd om de populatie van deze enorme zeeslakken te laten groeien door ze te fokken. Maar dit is geen gemakkelijke klus. Het is moeilijk om te bepalen of een zeeoor klaar is om zich voort te planten. Om daarachter te komen moeten de plakkerige dieren van hun plekje worden losgepeuterd en dat is eigenlijk veel te stressvol ze. Onderzoekers uit California hebben hier iets op bedacht: een echo-instrument dat wat wegheeft van een toverstok. Ze volgden een aantal zeeoren in gevangenschap een paar weken lang om te kijken of ze met het instrument veranderingen in hun geslachtsklieren konden zien die iets zeiden over vruchtbaarheid. Het lukte ze inderdaad om kleine verandering te detecteren vlak voor en na het kuitschiettijd was. Daarbij kon het dier gewoon op z'n plek onderwater blijven zitten en wordt het instrument aan de buitenkant van de waterbak gehouden. Dit scheelt flink in het aantal keer dat de zeeoren met de hand opgepakt moeten worden. Iets wat hopelijk bijdra…

De 60 miljoen jaar oude samenwerking tussen bladsnijmier en schimmel

Zo'n 60 miljoen jaar geleden gingen mieren en schimmels onder de grond een samenwerking aan die ze tot de dag van vandaag volhouden. Waarom? Onderzoeker Pepijn Kooij vertelt vanuit Brazilië waarom de twee soorten in deze samenwerking niet zonder elkaar kunnen, hoe de mieren als transporttrucks worden ingezet en de schimmel het zelfs laat weten als hij niet blij is met de blaadjes die worden gebracht.   Er is al heel wat bekend over de samenwerking, maar nog lang niet alles. Zo is deze schimmel familie van onze champignon, maar groeien er geen paddenstoelen uit. Voor de mieren - die ervoor zorgen dat de schimmel zich verspreidt richting nieuwe takken van hun kolonie - is dat verspilde energie. Maar hoe voorkomt de mier dat de schimmel ze toch laat groeien?  Iets wat Kooij en zijn collega's onlangs nog hebben ontdekt is dat op sommige plekken nu wel van die paddenstoelen beginnen te groeien. Hij had het vermoeden dat dit wel eens iets met klimaatverandering te maken kon hebben en vond inderdaad een correlatie. Of deze verandering ook slecht is voor de samenwerking, dat moet nog worden uitgezocht. Lees hier meer over dat onderzoek: Climate Change Influences Basidiome Emergence of…

Zeeolifanten hebben een intern GPS

Zeeolifantenvrouwtjes zijn enorm goed in het bepalen van hun route. Hoe ze het ook nog voor elkaar krijgen om de timing van hun reis perfect op het paringsseizoen te laten aansluiten, is een raadsel. Een raadsel dat onderzoekers van de universiteit van California hopen op te lossen. Elk jaar leggen zwangere zeeolifanten vrouwtjes een tocht af van ongeveer 240 dagen en zo'n 10.000 kilometer door de Stille Oceaan om vervolgens op tijd aan te komen op het strand waar hun jongen geboren worden. En met op tijd bedoel ik: binnen vijf dagen van de bevalling. Tijdens dit onderzoek werden honderd vrouwtjes met satellieten gevolgd en zo konden ze zien dat de timing van de terugreis samenhangt met hoe ver ze van hun broedplaats zijn. De dieren kunnen dus inschatten wanneer ze om moeten keren om op tijd terug te zijn. Een beslissing die niet bleek af te hangen van iets als gewicht of gezondheid. Hoe hun ingebouwde GPS precies werkt en welke seintjes uit de omgeving of in het lichaam van de zeehond hiervoor worden gebruikt, dat moeten de onderzoekers nog verder bestuderen. Lees meer: Elephant seals time their long-distance migrations using a map sense.  See omnystudio.com/listener for pri…

Bestaat er nou wel of niet zoiets als een verdrongen herinnering?

Ons geheugen is niet altijd even betrouwbaar. Wat weten we inmiddels over verdrongen herinneringen? Hoe ga je daar als therapeut mee om en wat betekent dit in de rechtszaal?  Tijdens een nieuwe Studium Generale van de Universiteit Utrecht bespreekt rechtspsycholoog Henry Otgaar valse en verdrongen herinneringen. Kunnen ervaringen zo traumatisch zijn dat ze verdrongen worden? En kunnen ze dan ineens door therapie of een voorval weer terugkomen?  De lezing is hier ook online te volgen: Hoe betrouwbaar is ons geheugen? See omnystudio.com/listener for privacy information.

Klimaatrapport: dit decennium, deze 10 jaar, dat is hoe lang we hebben

Terwijl alle ogen op Rusland en Oekraïne zijn gericht, is ondertussen ook een nieuw klimaatrapport gepresenteerd. Een rapport met als boodschap: het moet echt nu gebeuren. Het is wederom een tik op de vingers wegens een gebrek aan actie. Het nieuwste IPCC-rapport benadrukt dat 40 procent van de wereldbevolking al zeer kwetsbaar is en dat de klappen het hardst gevoeld gaan worden in landen die zelf amper bijdragen aan het probleem. Die klappen gaan sneller dan gedacht zorgen voor onleefbare plekken en er ligt volgens de onderzoekers een grote verantwoordelijkheid bij de rijke landen om te investeren in klimaatadaptie en in ondersteuning van de armere kwetsbare landen en gebieden. Over de natuur zegt het rapport dat het sommige ecosystemen al niet meer lukt om te corrigeren voor de opwarming. En dat zelfs als we niet over de 1,5 graad opwarming gaan een verlies te verwachten is van 3 tot 14 procent van alle soorten. Wordt het 2 graden of zelfs 3 graden warmer, dan kan dit richting de 30 procent van alle soorten gaan. Meer dan de helft van de wetenschappelijk onderzochte soorten is al bezig zich te verplaatsen naar koelere gebieden.  De volgende klimaattop staat gepland voor dit n…

Wetenschappers bieden collega’s uit Oekraïne werkplek aan

Ook in de onderzoekswereld wordt hard gewerkt om mensen uit Oekraïne te helpen. Onder andere met de hashtag ScienceForUkraine wordt geprobeerd gevluchte wetenschappers te helpen.  Sinds een paar dagen is #ScienceForUkraine op Twitter te vinden met de oproep om in actie te komen voor alle studenten en onderzoekers die in de problemen raken in Oekraïne. Vanzelfsprekend ligt vrijwel al het onderzoek stil, mensen moeten vluchten en kunnen hun studie of hun werk niet afmaken. En dus was de vraag: elk instituut dat kan helpen, meld je. En dat gebeurt inmiddels door labs, wetenschappers en universiteiten van over heel de wereld. Er worden slaapplekken aangeboden, maar ook onderzoeksplekken in allerlei onderzoeksvelden. Er gaat onder andere een lijst rond met labs die klaarstaan om te helpen, daar staan er nu minstens 100 op.  Ook hoogleraar Marie-José van Tol deelt het initiatief online. Zij wordt binnenkort  de nieuwe voorzitter van De Jonge Akademie. 'Als Oekraïense wetenschappers hiernaartoe vluchten, vang ze dan ruimhartig op', zegt ze in een oproep. De overheid moet daar volgens van Tol ook geld voor bijleggen. 'Dat is niet alleen een vorm van humanitaire hulp', zegt ze, 'maar ui…

De richting waarin de hondenstaart kwispelt maakt uit

Lichaamstaal kent bij mensen allerlei subtiele varianten van houding en beweging. Nou blijken ook honden hier meer nuance in te hebben dan gedacht. Honden kunnen allerlei emoties laten zien. Deels misschien wat ingevuld door ons, maar er zijn zeker verschillen in gedrag die zo opgevat kunnen worden. Zo kan de houding van de staart ons allerlei dingen vertellen: hangend, of tussen de benen heeft vaak iets te maken met angst of onderdanigheid en recht overeind betekent meestal opwinding of dominantie. Een kwispelende staart betekent meestal enthousiasme of blijdschap, maar die kwispel is genuanceerder dan je misschien zou denken. Italiaanse onderzoekers ontdekten dat zowel de snelheid als de richting belangrijk is. Kijken honden naar iets waar ze graag bij in de buurt willen zijn, zoals een vriendelijk baasje, dan kwispelt de staart veelal naar rechts. Zien ze iets waar ze liever bij uit de buurt blijven, zoals een agressieve andere hond, dan kwispelt de staart veelal naar links. In het geval van de positieve kwispelreactie zagen ze ook –niet geheel onverwacht - dat de honden de staart sneller bewogen. Kan een hond ook moe raken van te veel gekwispel? Dat kan zeker. Op een hele …

Chimpansees gebruiken insecten voor hun wonden

Chimpansees stoppen insecten in hun wonden, zagen onderzoekers van de universiteit van Osnabrück. Ze denken dat het gaat om een vorm van zelfmedicatie. Het gebruiken van planten of ander niet eetbare substanties om ziektes tegen te gaan is niet ongebruikelijk in de dierenwereld. Het is eerder gezien bij insecten, reptielen, vogels en zoogdieren. Bonobo's en chimpansees slikken bijvoorbeeld bepaalde bladeren door die helpen tegen parasieten. Maar het gebruiken van andere dieren in open wonder, dat werd nooit eerder geobserveerd. Tot nu dus. De onderzoekers bestudeerden het gedrag van een groep van ongeveer 45 chimpansees in het Loango National Park in Gabon, Afrika. Ze keken onder andere naar sociale relaties en interacties, contact met andere groepen en het verzamelen en vangen van eten. De onderzoekers zagen de chimpansees met regelmaat insecten vangen om die vervolgens in open wonden te stoppen. Dit bleken ze niet alleen bij zichzelf te doen, maar ook bij andere chimpansees, zelfs als deze geen familie waren, zonder dat dit direct in hun eigen voordeel werkte. Wat het precieze effect van deze handeling is, dat hebben ze nog niet kunnen onderzoeken, maar vermoedelijk helpen de…

Hoe kwam een dino zo groot als een dubbeldekker van de grond?

De Quetzalcoatlus heeft een spanwijdte die even lang is als een dubbeldekkerbus. Het is het grootste dier dat ooit gevlogen heeft. Maar hoe hij dit deed, dat was lange tijd een raadsel.  Lange tijd lukte het experts niet om erachter te komen hoe het een gigantische dino met vleugels, eentje zo hoog als een giraf, lukte om de lucht in te komen. Een team van onderzoekers aan de universiteit van Texas denkt het antwoord nu te hebben gevonden.  Vijftig jaar geleden werd er een exemplaar van deze dinosoort gevonden in Big Bend National Park, maar veel onderzoek was er tot voor kort niet naar de botten gedaan. Nu zijn de botten alsnog grondig bestudeerd. Door deze kennis samen te voegen met andere vondsten lukte het de onderzoekers om een kleiner exemplaar van het dier - met een spanwijdte van 5 meter - bijna volledig in elkaar te zetten.  Beide dino's moeten zo'n 70 miljoen jaar geleden geleefd hebben. Waarbij de kleinere soort waarschijnlijk in zwermen leefde en jaagde en de grotere alleen, een beetje zoals een reiger, in de buurt van stroompjes en rivieren.   Maar hoe kwam het dier nou de lucht in? Een aanloopje zou niet hebben gewerkt, denken de onderzoekers. Dan zouden zijn vle…

Wat piepkleine vogelzenders vertellen over gedrag en bedreiging

Het lukt onderzoekers steeds beter om vogels en kleine dieren over de hele wereld te volgen dankzij piepkleine zendertjes. Dat maakt het ook mogelijk om veel meer uit die zendertjes te halen dan alleen maar waar ze op dat moment zijn. Wie maakt er ruzie met wie? Wat doen vogels als hun vaste zandplaat steeds vaker onder water staat? Wie zorgt ervoor dat een hele zwerm in beweging komt? En: leren ze van elkaar als ze zoeken naar de beste maaltijd?  NIOZ-bioloog Allert Bijleveld vertelt meer over de verschillende technieken die bij het zenderen worden gebruikt, over de nieuwe ontdekkingen die ze daarmee kunnen doen en over waar hij zelf het meest benieuwd naar is.  Lees hier meer over het onderzoek: Minuscule zendertjes verraden gedrag én bedreigingen van dieren.  Soms gaat zenderen ook mis. Dat gebeurde tijdens dit Australische experiment, toen de vogels iets te slim bleken: Altruism in birds? Magpies have outwitted scientists by helping each other remove tracking devices.  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Schimmels die met mieren samenwerken

In de bodem van het regenwoud van Zuid-Amerika leeft een schimmel die 50.000 blaadjes per dag eet, zonder ooit zelf de boodschappen te hoeven doen.  Dit taakje besteedt de schimmelsoort uit aan.. de bladsnijdersmier. Maar deze mieren doen dit niet voor niets. Het verteren van plantmateriaal is niet makkelijk. Dat is ook terug te zien aan de lengte van het verteringskanaal van planteneters. Heeft een vleesetende tijger ingewanden van 6 meter, bij een grasetende koe is dat 24 meter. Oja: en dan zijn er nog die meerdere magen die de koe nodig heeft voor het verwerken van al dat groen.  Al die moeite is onder andere nodig omdat planten zichzelf nogal goed kunnen beschermen. Door die verdedigingscellaag kom je gewoon niet zomaar. Er zijn gelukkig ook gespecialiseerde bacteriën – die ook te vinden zijn in de maag van een koe – die hier wel raad mee weten. De bladsnijdersmier kan het niet zelf. De schimmel wel. Of nou ja, misschien niet helemaal zelf.    De mieren brengen stukjes blad en de schimmel maakt in speciale pockets vetten en eiwitten aan waar de mieren van eten. De mieren poepen een deel van die eiwitten vervolgens weer uit op het afgeleverde plantenmateriaal en dat is preci…

We hebben zang-neuronen in ons brein

Onderzoekers uit de VS hebben neuronen in het brein ontdekt die alleen reageren op..... zang. In 2015 deden deze onderzoekers ook al een ontdekking. Ze vonden met behulp van fMRI-scans een groep neuronen die op muziek reageert. Dat lukte ze door proefpersonen naar 165 verschillende geluiden te laten luisteren zoals spraak, klopjes, blaffende honden en dus ook muziek. Door de data die uit die scans kwam op een slimme manier te analyseren kwamen ze zes groepen neuronen op het spoor die elk een ander reactie patroon hadden. Eén van die groepen had bijvoorbeeld een speciaal patroon in reactie op spraak en een andere groep een speciaal patroon in reactie op muziek. Maar daar waren ze nog niet tevreden mee. In deze nieuwe studie hoopten ze met een andere techniek veel betere, nauwkeurigere data te verzamelen. Dit keer was het een meting van elektrische activiteit binnenin de schedel. Nou klinkt dat heel heftig, maar deze onderzoeken gebeuren vaak bij mensen die al voor een andere behandeling deze elektronen geplaatst krijgen in de schedel. Bijvoorbeeld bij het lokaliseren van waar epileptische aanvallen vandaan komen bij een patiënt, voordat diegene geopereerd wordt. Deze metingen wo…

mRNA-technologie inzitten voor complexe botbreuken

We kennen de mRNA-technologie inmiddels van de corona-vaccins, maar nu hebben onderzoekers uit Maastricht laten zien hoe het ook toegepast kan worden bij het behandelen van complexe botbreuken.  Bij een gecompliceerde botbreuk kun je denken aan een breuk waarbij de stukken bot te ver van elkaar afstaan of te slecht op elkaar aansluiten om uit zichzelf goed te genezen. In sommige gevallen, afhankelijk van waar de breuk zit, is het in deze situatie uiteindelijk zelfs nodig om te amputeren. Maar er zijn wel technieken waarmee ze dat nu al proberen te voorkomen. Zo is er een eiwit dat kan worden toegediend. Een eiwit dat herstel stimuleert en dat al is goedgekeurd. Alleen deze methode kent nadelen: het is duur, want het produceren van het eiwit is lastig en de resultaten zijn niet altijd even goed. Soms heeft het zelfs vervelende bijwerkingen als gevolg en groeit er bot op plekken waar je dat niet wilt. Daarom zijn onderzoekers nu bezig met een nieuwe methode. In deze audio hoor je onderzoeker Elizabeth Rosado Balmayor van het MERLN-instituut aan de Universiteit Maastricht. Lees hier meer: Efficient healing of large osseous segmental defects using optimized chemically modified mess…

Sportieve ouderen hebben bijna dezelfde stofwisseling in spieren als jongeren

Wetenschappers van de Universiteit Maastricht en het Amsterdam UMC ontdekten in een gezamenlijk onderzoek naar veroudering in spierweefsels dat de energiehuishouding in spieren van sportende senioren en jonge mensen vrijwel gelijk is.   Ze kwamen hierachter toen ze spierbiopten van proefpersonen in verschillende leeftijdsgroepen en fysieke condities met elkaar vergeleken. Eén stofje - NAD+ - bleek in mindere mate aanwezig te zijn in oudere spieren. Dit stofje speelt een belangrijke rol in de energiefabriekjes van onze cellen. Uit proefdieronderzoek bleek eerder al dat er een link is tussen NAD+ en levensduur. Nu weten we dus ook dat het in de veroudering van menselijke spieren een rol speelt.   Maar de onderzoekers zagen nog iets: zeer sportieve ouderen bleken juist evenveel van dit stofje te hebben als jongeren. Dat suggereert dat mensen veroudering van hun spieren mogelijk kunnen terugdraaien of tegenhouden door een actieve leefstijl.  Zou je dan niet gewoon een pilletje kunnen slikken om je NAD+ niveau wat op te krikken? Daar wordt wel aan gedacht, maar tot zo'n pilletje bestaat (en zelfs als het ooit echt bestaat) geldt: met sporten houd je je spieren jong, ook als je oud b…

Een wearable die slaapapneu op kan sporen en monitoren

Onderzoekers hebben een manier ontwikkeld om slaapapneu op te sporen en te monitoren met behulp van een compact apparaatje dat om de pols te dragen is.  Wereldwijd lijdt een miljard mensen aan de meest voorkomende vorm van slaapapneu. Bij deze aandoening genaamd obstructieve slaapapneu, of OSA in het kort, blokkeert kort de luchttoevoer tijdens het slapen. Dit kan gedeeltelijk zijn of helemaal en het gebeurt een aantal keer per uur. Bij ernstige patiënten soms zelfs tientallen keren per uur. Hierdoor is er even niet genoeg zuurstof in het lichaam en dat wil je lichaam snel weer corrigeren. Waarbij het niet bewust wakker wordt, maar met micro arousels even in een meer wakkere staat verkeert.  Deze slaapaandoening kan verschillende oorzaken hebben. Bijvoorbeeld puur de anatomie van je lichaam, maar er is ook een link met obesitas bijvoorbeeld en roken en drinken hebben er ook effect op. De gevolgen kunnen behoorlijk heftig zijn: van slaperigheid overdag, tot hart- en vaatziekten op de langere termijn. Nou blijven naar schatting zo'n 80 procent van de mensen met matige of ernstige OSA ongediagnosticeerd. Daarnaast kunnen patiënten met de huidige technieken - een nachtje slapen in …

Ook honden hebben wat aan een sterke core

Sterke buik-, rug- en bekkenspieren zijn onder andere belangrijk voor je balans en ze kunnen sommige blessures voorkomen. Nou blijkt dit ook voor honden te gelden. Eén van de meest voorkomende knieblessures onder honden is te vergelijken met het scheuren van de kruisbanden bij mensen. Een onderzoek naar meer dan 1200 behendigheidshonden, je weet wel: honden die kunnen slalommen en door hoepels kunnen springen, laat zien dat vrijwel elke vorm van beweging de kans op deze blessure bij honden kleiner maakt. Ook bij honden die op het hoogste niveau meedoen. De beste bewegingen bleken balans oefeningen te zijn. Oefeningen waarvan de buik- rug- en bekkenspieren sterker worden. De core dus. De kans op de knieblessure werd juist hoger van korte stukjes rennen of lopen, vooral bij honden met ongetrainde core-spieren. De oefening die het risico het hoogst maakte was flyball: waarbij de hond over vier hekjes springt om vervolgens een bal uit een apparaatje te vangen en weer terug te gaan. Twee keer zoveel kans op de knieblessure hadden honden die deze sport beoefenen. Dan waren er nog rassen met grotere kansen, zoals de Australische herder, labrador, rottweiler en Australian cattle dog. V…

Geen oceaan te breed voor een verliefde bultrugwalvis

De bultrugwalvis heeft er nogal wat voor over om de juiste partner te vinden. Sommigen reizen er zo blijkt uit onderzoek - rustig 6000 kilometer voor.

Geen oceaan te breed voor een verliefde bultrugwalvis

De bultrugwalvis heeft er nogal wat voor over om de juiste partner te vinden. Sommigen reizen er –zo blijkt uit onderzoek - rustig 6000 kilometer voor. In alle grote oceanen vind je bultrugwalvissen. De bultruggen in de Stille Oceaan vind je in de zomer meestal rond Alaska en Canada en in de winter in de buurt van Mexico en Hawaii voor het paarseizoen. Eerst werd gedacht dat er één groep was met een voorkeur voor Mexico en eentje met een voorkeur voor Hawaii, maar er is steeds meer bewijs – bijvoorbeeld het uitwisselen van walvisliedjes – dat de twee groepen mixen. Om dat nog beter te bestuderen bestudeerden onderzoekers uit Hawaii foto's van meer dan 26.000 verschillende bultrugwalvissen. Foto's die door amateurfotografen zijn gemaakt vanaf 1977. Met behulp van slimme software ontdekten ze dat twee mannetjes een uitzonderlijke reis hadden afgelegd. Ze waren zowel in Mexico als Hawaii gespot tijdens hetzelfde paarseizoen. Eén van de mannetjes had 4545 kilometer afgelegd in 53 dagen om zich bij een andere groep te voegen. Een andere reisde 5944 kilometer in 49 dagen om hetzelfde te doen. Dat is verder dan zwemmen van Utrecht naar New York. De kans is groot dat vrouwtjes deze afs…

Een spinnenweb als trommelvlies

We weten dat spinnen een prooi in hun web kunnen voelen dankzij vibraties van het web die worden opgevangen door hun gevoelige pootjes. Nu lijken ze met dat web ook te kunnen horen.

Een spinnenweb als trommelvlies

We weten dat spinnen een prooi in hun web kunnen voelen dankzij vibraties van het web die worden opgevangen door hun gevoelige pootjes. Nu lijken ze met dat web ook te kunnen horen. Verschillende dieren op aarde hebben een trommelvlies in hun oor dat vibraties in de lucht opvangt. Vervolgens worden deze vibraties doorgegeven en versterkt via botstructuren, om uiteindelijk dieper in het oor vloeistof in beweging te zetten. Kleine trilhaartjes in de vloeistof pikken die beweging op en zetten dat weer om naar elektrische signaaltjes die richting de hersenen gaan. In recent onderzoek hebben onderzoekers gekeken wat spinnen in het lab doen als vibraties in de lucht hun web raken. Ze zagen dat de spinnen veranderden van lichaamshouding en -richting in reactie op geluiden. Zelfs als ze van ver kwam. Ze reageerden al op 68 dB, terwijl hun belangrijkste vijanden – krekels, vogels en kikkers - al snel 80 dB aan geluid produceren. Dit doet vermoeden dat spinnen hun vijanden al op 10 meter afstand kunnen horen. Als de resultaten worden bevestigd, zou dat betekenen dat spinnen hun web dus ook gebruiken als extern trommelvlies. Het zou niet de eerste slimme gehoorsoplossing zijn van het dier…

Superzwaar zwart gat ontdekt dat verstopt lag in kosmische stofwolk

Nederlandse onderzoekers hebben een superzwaar zwart gat ontdekt dat verscholen zit in een ring van stof.

Superzwaar zwart gat ontdekt dat verstopt lag in kosmische stofwolk

Nederlandse onderzoekers hebben een superzwaar zwart gat ontdekt dat verscholen zit in een ring van stof.  Er is in dit onderzoek gekeken naar een actieve galactische kern, ook wel een AGN in de Engelse afkorting. Deze extreem energetische bronnen worden aangedreven door superzware zwarte gaten. Kosmisch stof en gas uit de omgeving spiraalt naar dat zwarte gat en wordt opgeslokt, waarbij enorme hoeveelheden energie vrijkomen. Zo'n actieve kern straalt daardoor vaak feller dan alle sterren in de rest van het sterrenstelsel bij elkaar. Ze werden voor het eerst opgemerkt in de jaren 50 en inmiddels weten astronomen al aardig wat over deze AGN's. Dat er verschillende soorten zijn bijvoorbeeld. Sommigen zijn bronnen van zichtbaar licht, sommigen zijn bronnen voor radiostraling en sommigen - zoals dit sterrenstelsel dat nu bekeken is - zijn minder goed te zien. Nou is er een theorie, die nu 30 jaar oud is die het Unified Model of AGN's wordt genoemd. En volgens die theorie hebben AGN's ondanks dat ze verschillen dezelfde basisstructuur. Namelijk: een superzwaar zwart gat, omgeven door een dikke ring van stof. Onderzoekers wilden weten of dit ook klopte voor een sterrenstelsel dat zic…

Computermodel op basis van de tseetseevlieg

Onderzoekers hebben - geïnspireerd door de tseetseevlieg - een wiskundig model gemaakt voor hoe leeftijd en ervaring van invloed kunnen zijn op nageslacht.

Kosten-baten computermodel op basis van de tseetseevlieg

Onderzoekers hebben - geïnspireerd door de tseetseevlieg - een wiskundig model gemaakt voor hoe leeftijd en ervaring van invloed kunnen zijn op nageslacht. Ze bekeken de kosten-baten strategie die de beestjes hanteren bij het grootbrengen van hun jongen. Waarbij onder andere factoren als energieopname en -verbruik en leeftijd een belangrijke rol spelen. Natuurlijk kozen ze niet voor niets voor dit vliegende diermodel: er gaan nog steeds mensen dood aan de ziekte die deze vlieg kan verspreiden. Meer weten over de biologie betekent ook beter de ziekte begrijpen. Ook is de tseetseevlieg anders dan veel andere vliegen: het dier legt niet honderd eitjes, maar eentje die uitkomt in de moeder. Waarna de larve daar uit melkklieren drinkt, om vervolgens - bijna even groot als de moeder - geboren te worden. Dit maakt het makkelijker om een link te leggen met andere diersoorten.  Na een studie van drie jaar ontdekten konden ze de curve van efficiëntie die de voortplanting bij deze vliegen volgt beter verklaren. De tseetseevlieg drinkt bloed. Niet de makkelijkste maaltijd om aan te komen. Naarmate de vlieg beter wordt in het vinden van de juiste voedselbron, krijgt het meer binnen en kost …

Giftige zeeanemoon als basis voor medicijnen

In Australië vind je behoorlijk wat dieren en planten die je je leven kunnen kosten, toch blijkt één daarvan misschien juist het tegenovergestelde te kunnen doen.

Giftige zeeanemoon als basis voor medicijnen

In Australië vind je behoorlijk wat dieren en planten die je je leven kunnen kosten, toch blijkt één daarvan misschien juist het tegenovergestelde te kunnen doen.   Het gaat om een giftige zeeanemoon die zo'n 8 tot 10 centimeter groot kan worden. Anders dan een slang, waarbij gif via giftanden wordt afgeleverd, vind je het gif bij deze zeeanemoon in allerlei prikcellen verdeeld over de gehele structuur. Het gif dat daaruit komt is een indrukwekkende chemische mix van stoffen die afhankelijk van de locatie en functie - verdediging bijvoorbeeld, of het verteren van voedsel – anders is qua samenstelling.   Gifstoffen gebruiken in medicijnen gebeurt al gigantisch lang en er worden nog altijd nieuwe stoffen ontdekt. Waar de focus eerst vooral lag op de stoffen die worden gebruikt ter verdediging, stoffen die pijn veroorzaken en waarmee juist medicijnen tegen pijn kunnen worden geproduceerd, wordt nu ook steeds meer gekeken naar gifstoffen die een andere functie hebben. Zo ook in deze zeeanemoon.   Uiteindelijk werden in recent onderzoek 84 gifstoffen met medische potentie gevonden, waarvan eentje nooit eerder is ontdekt. Omdat deze stof in de zeeanemoon een rol speelt bij de spijsve…

Aardige mannen zijn bij deze hagedis in het voordeel

Bij een kleine hagedissensoort die voorkomt in Mexico en de Verenigde Staten houden mannetjes andere mannetjes op afstand terwijl hun vriend voor het nageslacht zorgt.

Aardige mannen zijn bij deze hagedis in het voordeel

Bij een kleine hagedissensoort die voorkomt in Mexico en de Verenigde Staten houden mannetjes andere mannetjes op afstand terwijl hun vriend voor het nageslacht zorgt.  Dit beestje – dat ongeveer een jaar leeft – spendeert zijn tijd, net als vele andere dieren, met het zoeken naar een partner om mee voort te planten. Je zou denken: dan is het iedereen voor zich. Dat is de beste tactiek. Maar dit hagedisje pakt het anders aan en zoekt de samenwerking op.   Een tijdje terug zagen onderzoekers dat de mannetjes van deze soort drie verschillende keelkleuren kunnen hebben. En dat elke kleur zijn eigen gedragingen heeft. Oranje, dat zijn de pestkoppen die op pad gaan om te vechten en vrouwen af te pakken. Blauw, dat zijn de kalme huisvaders die hun gezin veilig willen houden. Waarbij één blauwkeel hagedis zich opoffert om de klappen van voorbijkomende pestkoppen op te vangen, terwijl de andere blauwkeel voor het nageslacht zorgt. En dan is er nog geel: de sneaky hagedis, die het allemaal achter de rug van de blauwen voor elkaar probeert te krijgen.  Blauw verslaat geel (want ze zijn veel meer thuis) en geel verslaat oranje (omdat ze in de buurt blijven sneaken) en zo krijg je een soor…

Nature, nurture en..... willekeur?

Je hebt 'nature' en je hebt 'nurture', maar onderzoek naar het leergedrag van identieke fruitvliegjes laat zien dat er ook nog een derde factor moet zijn: willekeur.

Nature, nurture en..... willekeur?

Je hebt 'nature' en je hebt 'nurture', maar onderzoek naar het leergedrag van identieke fruitvliegjes laat zien dat er ook nog een derde factor moet zijn: willekeur. Eerder was al opgevallen dat zelfs als fruitvliegjes genetische vrijwel identiek zijn en ze in dezelfde omstandigheden zijn opgegroeid, er toch verschillen in gedrag worden gezien. Denk aan: de voorkeur voor bepaalde geuren, of de keuze om naar het licht te vliegen of het donker bijvoorbeeld. Hier gaat het om spontaan, instinctief gedrag, maar in dit onderzoek wilden ze weten: zien we die verschillen ook in aangeleerd gedrag?  In deze audio hoor je Harvard-onderzoeker Benjamin de Bivort. Meer over zijn werk vind je hier: the de Bivort Lab. De paper vind je hier: Idiosyncratic learning performance in flies.  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Belangrijke stap in kernfusie-experiment

Het is onderzoekers gelukt om een belangrijk energierecord te verbreken binnen een groot kernfusie-experiment.

Belangrijke stap in kernfusie-experiment

Het is onderzoekers gelukt om een belangrijk energierecord te verbreken binnen een groot kernfusie-experiment. Al sinds eind jaren 50 wordt er onderzoek gedaan naar kernfusie. Kernfusie is niet hetzelfde als het splitsen van atomen zoals de kernreactoren doen die we al kennen. Bij kernfusie smelten in een reactor atomen juist samen. Ooit moet het tien keer meer energie opleveren dan je erin stopt. Maar zover is het nog niet. Toch is nu wel een belangrijke stap gezet door het energierecord uit 1997 te verbreken. Toen lukte het om 22 megajoule aan energie te produceren, nu was dat 59. En dat lukte ook nog eens 5 seconde lang. In deze audio hoor je Fysicus Egbert Westerhof, bij onderzoeksinstituut DIFFER in Eindhoven hoofd van het fusie-onderzoek. Lees hier meer over het record: EUROfusion announced record results in a new deuterium-tritium campaign in JET. Over het volgende project vind je hier meer informatie: ITER - the way to new energy.  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Genen van meer dan de helft van alle bloeiende plantengeslachten in kaart gebracht

Een familieboom, maar dan voor alle bloeiende plantensoorten die er maar zijn: daar wordt aan gewerkt. En ze zijn inmiddels over de helft.

Genen van meer dan de helft van alle bloeiende plantengeslachten in kaart gebracht

Een familieboom, maar dan voor alle bloeiende plantensoorten die er maar zijn: daar wordt aan gewerkt. En ze zijn inmiddels over de helft. Meer dan 1,5 miljard letters aan genetische code zijn openbaar beschikbaar gesteld in het Plant and Fungal Trees of life-project dat wordt geleid door de Royal Botanical Gardens, Kew in Engeland. Er werken onderzoeksinstituten van over de hele wereld mee aan het opbouwen van deze enorme DNA-database van bloeiende plantensoorten. De bloeiende variant, omdat deze op allerlei manieren enorm belangrijk zijn voor de mens.  Met de nieuwste technieken lukt het steeds beter om het DNA uit te pluizen van de moeilijkste samples. En door niet het hele genoom in kaart te brengen van elke soort, maar een subset te gebruiken als instrument, hebben de onderzoekers een methode ontwikkeld waar we tot ver in de toekomst nog iets aan kunnen hebben.  In deze audio hoor je onderzoeker William Baker van Kew Gardens. Lees meer: Scientists pass the halfway mark in completing the plant tree of life. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Hoe hagedissen beschermen tegen de ziekte van Lyme

Ongeveer 27.000 mensen per jaar krijgen in Nederland de ziekte van Lyme door een tekenbeet. Nou lijkt in een deel van de VS een hagedis te zorgen voor minder gevallen.

Beschadigde cellen die onzin uitkramen de mond snoeren

Als we ouder worden raken sommige cellen op zo'n manier beschadigd dat ze onzin uit gaan kramen en buurcellen ze niet meer kunnen volgen. En dat is slecht nieuws.

In welk land zijn ouders het gelukkigst?

In een grote studie waar 22 landen aan meededen is gekeken: in welk land zijn mensen zonder kinderen gelukkiger dan mensen met kinderen?

De bacteriën die je te vriend wilt houden

We weten nog lang niet alles over alle soorten bacteriën die er zijn, maar van een paar weten we al wel dat ze niet slecht, maar goed voor ons kunnen zijn.

De indrukwekkende zweeftechniek van de vliegende draak

Vliegende draakjes - maar ook vliegende eekhoorns - vliegen niet echt, maar kunnen toch van boom naar boom zweven. Nou blijken die draakjes een behoorlijk geavanceerde techniek te gebruiken.

Genmutatie verklaart enorme verschillen in grootte tussen honden

Honden verschillen meer van grootte binnen hun soort dan welk ander zoogdier ter wereld, maar hoe is dit ooit zo gekomen?

Wat zorgt ervoor dat mensen een klik voelen met elkaar?

Natuurlijk spelen er veel factoren mee bij het voelen van een klik met iemand, maar eentje zagen onderzoekers heel duidelijk terugkomen uit experimenten.

Satellieten spotten enorme methaanlekken afkomstig van affakkelinstallaties

Het Nederlandse ruimte-instrument Tropomi is weer nieuwe methaanlekken op het spoor gekomen. Dit keer gaat het om een flink aantal affakkelinstallaties die niet goed blijken te werken.

Wat astronauten kunnen leren van eekhoorns in winterslaap

Een theorie uit de jaren 80 die stelt dat er dieren zijn die hun eigen urine kunnen recyclen is nu door onderzoekers van de universiteit van Montreal bevestigd.

Betere inkt door voorkomen koffiering-effect bij opdrogende druppels

Hoe voorkom je dat je tijdens het printen van druppeltjes inkt een koffiering-effect krijgt? Daar heeft een onderzoeker van de Technische Universiteit Eindhoven naar gekeken.

Dit gezonde dieet heeft (helaas) de wind mee

Het mediterraanse dieet met veel vezelrijk voedsel, vis en noten - heeft volgens veel onderzoeken grote voordelen voor onze gezondheid. Maar het heeft ook ongemakkelijke nadelen.

Zouden we kunnen leven op een planeet zonder water?

In de science fiction blockbuster en remake Dune kunnen mensen op een waterloze hete woestijnplaneet rondwandelen dankzij een speciaal pak. Zou dat in het echt ook werken?

James Webb ruimtetelescoop aangekomen op bestemming, wat nu?

De James Webb ruimtetelescoop is na een maand reizen op zijn bestemming aangekomen en bevindt zich nu 1,5 miljoen kilometer van de aarde. Wat wordt de volgende stap?

Bubbelgordijn als barrière voor orkaan

Een bedrijfje uit Noorwegen wil bubbelgordijnen gebruiken om orkanen te hinderen. Zou het echt werken?

Waarom leeft het ene dier 30 minuten en het andere 100 jaar?

Wat zorgt er nou voor dat het ene dier maar een dag leeft en het andere tientallen jaren? En waarom worden sommige mensen heel oud en anderen niet?

Nijlpaarden kunnen elkaars stem herkennen

Nijlpaarden kunnen elkaars stem herkennen en reageren nogal bijzonder als ze het geluid van een onbekend nijlpaard horen, blijkt uit onderzoek.

Hoe een mini kever gigantische snelheden haalt

Hoe groter het dier hoe sneller het kan vliegen, geldt vaak. Maar hoe kan het dan dat een piepklein kevertje sneller kan vliegen dan insecten die drie keer zo groot zijn?

Ons brein reageert tijdens slaap sterker op onbekende stemmen

Uit onderzoek naar hersenactiviteit tijdens het slapen blijkt dat ons brein sterker reageert op onbekende stemmen dan op bekende stemmen.

Is de olifantenslurf het gevoeligste lichaamsdeel in het dierenrijk?

Een nieuw onderzoek laat zien dat de slurf van de olifant weleens het gevoeligste lichaamsdeel in het dierenrijk zou kunnen zijn.

Hoe werkmieren in noodsituaties de koningin worden

Een miersoort in India heeft een uitzonderlijke oplossing als de koningin van de kolonie plots sterft of verdwijnt: werkmieren die zichzelf transformeren tot koningin.

Micro-robots die hun eigen bot laten groeien

Een micro-robotje dat van vorm kan veranderen en dat net als bot in ons lichaam eerst zacht is en dan hard wordt. Dat is waar onderzoekers aan hebben gewerkt.

Recordreis poolhaas laat zien: het zijn niet allemaal huismussen

Hazen en konijnen zijn echte huismussen. Ze blijven over het algemeen binnen een paar kilometer van hun hol. Behalve één Canadese haas, die alle records heeft verbroken.

Wat te doen met een leger gekloonde marmerkreeften?

Ze wordt gezien als één van de hardnekkigste invasieve diersoorten: de marmerkreeft. Nu proberen onderzoekers te ontdekken of het diertje - dat zichzelf razendsnel voortplant - ons ook kan helpen.

Onvruchtbaarheid sommige mannen al voor eigen geboorte in DNA ontstaan

Onderzoekers van het Radboud UMC hebben ontdekt dat onvruchtbaarheid bij sommige mannen al voor hun eigen geboorte in hun DNA kan zijn ontstaan.

Kan uitbarsting Tonga zorgen voor kouder weer?

De enorme uitbarsting van de vulkaan bij eilandengroep Tonga kan niemand zijn ontgaan. Wetenschappers weten nog lang niet alles over de situatie daar, maar wat er voor zo'n knal nodig is en wat de gevolgen kunnen zijn, daar valt al wel iets over te zeggen.

Egels blijken bron van superresistente bacterie

Een internationaal team van onderzoekers heeft ontdekt dat op de huid van egels een schimmel te vinden is die antibiotica produceert. In reactie daarop worden bacteriën die daar ook zitten resistent.

Gaan wormen ons helpen met allergieën?

Wormpjes in je lichaam hebben: dat klinkt niet als iets wat je moet willen. Toch zijn er onderzoekers die denken dat de kronkelende diertjes onze gezondheid juist beter kunnen maken.

Mensen die harder sporten drinken ook meer alcohol

Uit een onderzoek naar het gedrag van zo'n 40.000 Amerikaanse volwassenen zou blijken dat de mensen die het meeste sporten ook de meeste alcohol drinken.

Nanodeeltje maakt genetisch aanpassingen mogelijk in cellen in de wand van bloedvaten

Onderzoekers hebben een nieuw nanodeeltje ontwikkeld waarmee het voor het eerst mogelijk wordt om cellen in de binnenwand van bloedvaten genetisch aan te passen.

Honden hebben het door als je van taal wisselt of onzin praat

We wisten al dat honden goed zijn in woorden leren, maar nu blijken ze het ook heel goed door te hebben als je even in een andere taal praat of onzinwoorden gebruikt.

Mini-sensor geïnspireerd op de ogen van de bidsprinkhaankreeft

De inspiratie voor een nieuwe mini-sensor die in je telefoon past en waarmee je eten en materialen kunt analyseren werd gevonden in de ogen van de bidsprinkhaankreeft.

Schimmel die op boomwortel leeft knoeit met de genen van de boom

Bomen hebben schimmels nodig voor het opnemen van voedingsstoffen en water, maar nu blijken die schimmels zelf nogal de touwtjes in handen te hebben.

Dieren tellen door DNA uit de lucht te plukken

Om te ontdekken welke diersoorten er te vinden zijn in het water gebruiken wetenschappers al lange tijd environmental DNA uit watermonsters en dat lijkt ook te lukken met eDNA uit de lucht.

De schakelaar die zorgt dat de cel in functie blijft

De identiteit van bijvoorbeeld een zenuwcel wordt door een genetische schakelaar tijdens de ontwikkeling van de cel aangezet. Maar hoe blijft die schakelaar eigenlijk aanstaan?

Waar in de hersenen zie je vrouwelijk genot terug?

Lange tijd was het onbekend waar in de hersenen sensaties werden verwerkt die rond de vrouwelijke geslachtsdelen worden gevoeld. Nu denken ze de spot te hebben gevonden.

In een school zwemmen om beter te horen

Onderzoekers denken dat een Amerikaanse vissoort in een school zwemt om zo gezamenlijk de ultrasone geluiden van dolfijnen beter te kunnen horen.

De energie van dansen oogsten

In een club in Glasgow gebruiken ze straks een hele bijzondere manier om de temperatuur in de ruimte te regelen: een koel- en verwarmsysteem dat draait op lichaamswarmte.

Nieuwe kennis over actieve materie helpt gedrag cellen beter voorspellen

Nederlandse onderzoekers hebben een belangrijke ontdekking gedaan over actieve materie, die ervoor kan zorgen dat we het gedrag van cellen in bijvoorbeeld tumoren beter kunnen voorspellen.

Waar gaan zaadcellen heen na een sterilisatie?

Bij een sterilisatie wordt de buis waardoor de zaadcellen zich van de testikels naar de penis verplaatsen doorgeknipt en netjes dichtgemaakt. Maar waar gaan de zaadcellen dan heen?

Kun je beter een taal leren door minder goed na te denken?

Beter een taal leren door minder goed na te denken, dat klinkt misschien tegenstrijdig, maar uit onderzoek zou blijken dat dit helemaal geen slecht idee is.

Hoe kinderen elkaar corrigeren als regels worden gebroken

Wat doen kinderen als ze een ander kind de regels zien breken? En verschilt dat per gemeenschap? Daar hebben onderzoekers naar gekeken binnen allerlei verschillende culturen.

Waar vind je de meeste linkshandigen?

Je zou kunnen denken: in de landen waar van rechts naar links wordt geschreven en gelezen vind je meer linkshandigen. Maar dat blijkt juist omgekeerd.

Hoe sponziger de cel, hoe makkelijker hij een baan vindt

Onderzoekers hebben ontdekt dat stamcellen die bezig zijn met het kiezen van hun taak in het lichaam, veel hebben aan een beetje extra sponzigheid.

Begrijpen honden de wetten van de natuurkunde?

Honden lijken een basisbegrip te hebben van hoe objecten zich zouden moeten gedragen.

Bomen kweken die nog efficiënter CO2-opnemen

Biologen hebben een stukje van het mechanisme ontrafeld waarmee bomen CO2 uit de lucht te halen en opslaan. Het kan helpen bij het kweken van nog efficiëntere bomen.

De onderschatte rol van de opa olifant

In een nationaal park in Botswana is onderzoek gedaan naar agressie onder olifanten. Ze zagen: hoe minder oudere mannetjes, hoe meer angst en algehele agressie.

Koninklijke mummie na 3000 jaar digitaal 'uitgepakt'

Alle koninklijke mummies die in de 19e en 20e eeuw zijn gevonden zijn inmiddels uitgepakt en onderzocht. Allemaal behalve één. Niemand wilde zich wagen aan dit bijzondere exemplaar. Tot nu.

Duizend keer snellere dataopslag dichterbij

Onderzoekers van de Radboud Universiteit zijn erin geslaagd om met korte lichtflitsen de magnetische eigenschappen van een materiaal te veranderen. Dat zou voor een veel snellere en energiezuinigere magnetische dataopslag kunnen zorgen.

Er liepen ooit miljoenpoten zo groot als auto's rond

Ooit waren miljoenpoten zo groot, dat ze je makkelijk van de voeten zouden lopen als je per ongeluk hun pad zou kruisen.

Hebben zombie-films ons voorbereid op de pandemie?

Hou je van een goeie zombie-serie of film op z'n tijd? Dan zou dat in je voordeel kunnen werken in een wereldwijde pandemie.

Hoe zijn aardwormen toch overal ter wereld terechtgekomen?

Meer dan 400 kilometer van de kust van Taiwan ligt een klein stukje land in het midden van een rif. Eén van de eilandbewoners is een aardworm, maar hoe is die daar gekomen?

Robotvis maakt invasieve vis te bang om voort te planten

Onderzoekers van de universiteit van Western Australië bedachten een tijdje terug iets slims om een invasieve vissensoort tegen te werken bij het voortplanten: een enge robotvis.

Levende hersencellen in schaaltje leren computerspelletje spelen

Australische onderzoekers hebben honderden duizenden hersencellen in een schaaltje binnen vijf minuten geleerd hoe ze een simpel computerspelletje moeten spelen.

Hoe je haar kan vertellen wat je twee jaar geleden op de dag nauwkeurig deed

In het M4I-lab van Ron Heeren in Maastricht kunnen ze aan een haar zien wat je jaren geleden op de dag nauwkeurig aan het doen was.

Duizenden moleculen tegelijk in realtime analyseren

Duizenden moleculen tegelijk in realtime analyseren om zo bijvoorbeeld te kunnen bepalen hoe een tumor groeit of een bot geneest: in het lab van Ron Heeren in Maastricht hebben ze daar de techniek voor ontwikkeld.

Honden die van een visje houden gevaarlijk voor mensen

Het bestrijden van een ziekmakende Afrikaanse parasiet wordt in de weg gezeten door honden, blijkt uit onderzoek van de universiteit van Exeter.

Wat de James Webb Telescoop in de ruimte gaat bekijken

Dit weekend is het - als het goed is - zover: de James Webb Space Telescoop - het grootste en meest ambitieuze ruimte-observatorium ooit gebouwd gaat de ruimte in.

Welke barre tocht staat de Antarctica-rover te wachten?

Studenten van de TU Eindhoven staan op het punt om af te reizen naar Antarctica. Ze gaan die kant op om belangrijke metingen te doen die nodig zijn voor de bouw van hun zelfrijdende Antarctica-rover.

Hoe snel een bacterie een volledige boom besmet

Voor het eerst hebben onderzoekers de precieze snelheid kunnen bepalen waarmee een ziekmakende bacterie een boom besmet.

Het verrassingselement en valse herinneringen

Als we ons dingen proberen te herinneren gaat dat nog wel eens mis. We weten nog lang niet alles over het mechanisme daarachter, maar onderzoekers hebben weer een stukje van de puzzel opgelost.

Oud stukje maan levert nieuwe inzichten

In 1972 werd een stukje rots van de maan veiliggesteld door astronauten van de Apollo 17-missie. Nu geeft datzelfde stukje rots onderzoekers allerlei belangrijke nieuwe informatie over de evolutie van de maan.

Een lesje plasmatechnologie vanuit het lab

Een groot deel van de processen en installaties in de chemische industrie moet in 2050 aangedreven worden door duurzame elektriciteit. Het inzetten van plasmatechnologie zou daarbij enorm kunnen helpen. Maar hoe werkt het?

Een moederskindje zijn is van levensbelang voor de Darwinvink

Jonge kinderen hebben hun ouders of verzorgers nog heel vaak nodig. Voor de jonge Darwinvink wordt het zelfs levensgevaarlijk als mama te vaak niet thuis is.

Dit stukje rubber kan tot twee tellen

Het is onderzoekers gelukt om een simpel stukje rubber te programmeren en het tot twee te laten tellen.

IJsplaat die belangrijke gletsjer in Antarctica op zijn plek houdt dreigt het te begeven

Tijdens de jaarlijkse bijeenkomst van de American Geophysical Union zijn satellietbeelden gepresenteerd waarop zwaktes in een hele belangrijke ijsplaat in Antarctica te zien zijn.

Slimme robots op de insectenboerderij

Insecten worden vaak genoemd als interessante eiwitbron voor de toekomst. Maar stel dat er massaal insectenboerderijen komen, hoe maak je die dan rendabel?

Knuffelen lijkt bij baby's zichtbaar effect op hun DNA te hebben

We weten allemaal dat knuffelen goed voor ons is, maar even geleden hebben onderzoekers ook laten zien dat hoeveel een kind in jonge jaren is geknuffeld ook echt een effect heeft op hun DNA.

Snelle schimmels hebben moeite met kleine gaatjes

Er zijn miljoenen verschillende soorten schimmels op de wereld en velen spelen een gigantisch belangrijke rol in ecosystemen. Van één mechanisme in schimmels weten we nu meer.

De tiende symfonie van Beethoven afgemaakt door algoritme

Computerwetenschappers hebben samen met historici en muziekwetenschappers geprobeerd om de onafgemaakte tiende symfonie van Beethoven alsnog te schrijven.

Nieuwe genetische risicofactoren voor ziekte ALS geïdentificeerd

Met de grootste genetische ALS-studie tot nu toe hebben onderzoekers 15 genetische risicofactoren voor de ziekte geïdentificeerd.

Minder grazers, meer vuur

Tussen 50.000 en 6000 jaar geleden stierven veel grote grazers zoals de mammoet, grote bizon en vroege paardensoorten uit. Dat betekende ook dat er een stuk meer vegetatie bleef staan en dat hebben Yale-onderzoekers nu gelinkt aan een dramatische toename aan brandjes.

Waarom onderzoekers zingende vissen hebben afgeluisterd

Om erachter te komen of een koraalrif goed genoeg was hersteld hebben onderzoekers zingende vissen afgeluisterd.

Missende stukje gevonden in puzzel van botsende sterrenstelselclusters

Er zijn regelmatig botsingen tussen clusters van sterrenstelsels. Het is vooral het gas dat in die clusters zit dat met elkaar botst. In dat gas is nu iets gezien wat alleen nog was voorspeld.

De naakte molrat weet zich wel raad met een zuurstoftekort

De naakte molrat ziet er precies zo uit als z'n naam doet denken. Naakt en een kruising tussen een mol en een rat. En ook al zijn ze niet bepaald een fashion icon, we kunnen nog behoorlijk wat leren van dit diertje. Zo kan het dier goed tegen pijn, heeft het zelden kanker en speelde het recent nog de hoofdrol in een onderzoek naar hypoxie: een conditie waarbij weefsels in het lichaam niet voorzien worden van voldoende zuurstof.

Moleculair apparaatje zet infrarood om naar zichtbaar licht

Het is onderzoekers gelukt om een minuscuul moleculair apparaatje te maken waarmee je onzichtbaar licht om kunt zetten naar zichtbaar licht.

Stofje in paddo's maakt muziek emotioneler

Psychedelische middelen zoals stofjes in paddo's, of LSD - inzetten tijdens de behandeling van depressie: daar wordt al enige tijd naar gekeken door wetenschappers. Sommige onderzoeken suggereren dat deze middelen nog beter werken in combinatie met muziek.

Hoe meer schade, hoe meer slaap?

Slaap is belangrijk. Slaap je slecht, dan kan dat allerlei negatieve gevolgen hebben. Je hebt het nodig om te herstellen van de dag. Maar wat herstel je dan precies met een goede nachtrust?

Welke knuffel vinden mensen het prettigst?

We moeten nog even wachten tot het weer met iedereen mag, maar als het dan zover is: wat is dan de beste knuffel? Hoe lang moet hij duren en waar laat je je armen? Onderzoekers in Londen zochten het uit.

Planten knoeien met de genen van de buren

Planten gebruiken een heleboel verschillende strategieën om met elkaar en hun omgeving te communiceren. Zo lokken bepaalde bloemen bijvoorbeeld bijen met speciale stofjes en kunnen plantenwortels met schimmels kletsen over de voedselvoorraad. Nu hebben onderzoekers ontdekt dat planten ook micro-RNA gebruiken om met elkaar te praten.

Innovatieve dolfijnen en zeehonden tellen met AI

Het tellen van zeehonden kan straks een stuk sneller dankzij een nieuw algoritme en meer over de speciale schroefduik die één dolfijnensoort inzet om op jacht te gaan in de diepzee. Wanneer gebruiken ze die en waarom precies?

Komt het water op aarde van de zon?

Het klinkt misschien ongeloofwaardig, maar onderzoekers denken dat de zon mogelijk een belangrijke bron is geweest voor het water dat nu op aarde te vinden is.

Een zeepok is een stuk minder standvastig dan je zou denken

Zeepokken: misschien ken je ze vooral als een soort aanslag op boten, rotsen of zeedieren als de zeeschildpad. Een zeepok gaat opzoek naar een plekje waar veel water langs stroomt en maakt zich daar met een soort cementlaagje vast, om nooit meer van plek te veranderen. Tenminste: dat dachten we lange tijd.

Nederlands instrument onthult veel grotere methaan-uitstoot Australische kolenmijnen

Het Nederlandse ruimte-instrument TROPOMI heeft een veel grotere methaan-uitstoot van Australische kolenmijnen onthuld dan het land zelf opgeeft. Wat de data ook laten zien is dat een groot aandeel van de uitstoot uit een bovengrondse mijn komt en dat is gek.

Brede wegen zitten bijen in de weg

Er liggen wereldwijd tientallen miljoenen kilometers aan weg en dat aantal neemt alleen maar toe. Dat niet alle dieren het altijd veilig naar de overkant halen, dat weten we. Er is dan ook al aardig wat onderzoek gedaan naar de impact van wegen op het voortbestaan van soorten, zoals beren, schildpadden, muizen en salamanders. Maar onderzoekers hebben ontdekt dat ook bijen er moeite mee hebben.

Onbekend mineraal uit diepe aarde duikt op in diamant

Het klinkt een beetje als het begin van een interstellaire sci-fi roman: in een diamant is een mineraal uit de diepe aarde gevonden. Een mineraal dat helemaal niet aan de oppervlakte had mogen komen.

Deze vis doet stiekeme dingen als de partner niet kijkt

Snel een koekje pakken als je ouders niet kijken, dat herkennen veel mensen vast van vroeger, of van hun eigen kinderen. Ook in het dierenrijk gebeuren er stiekeme dingen als er even niet wordt opgelet.

Bacterie in spijsverteringsstelsel geeft hommels een beter geheugen

Een internationaal team van onderzoekers heeft ontdekt dat een specifieke bacterie in het spijsverteringsstelsel van hommels hun geheugen verbetert.

Stofje in lichaamsgeur maakt mannen kalmer, maar vrouwen agressiever

Ons lichaam stuurt allerlei stofjes de wereld in. Sommige kun je zien, sommige kun je iets te goed ruiken, maar er zijn er ook die we niet bewust waarnemen. Toch kunnen die stofjes, die bijvoorbeeld in onze adem zitten of die vrijkomen uit onze huid, een belangrijke boodschap bevatten.

Mouw vertaalt elke taal naar trilpatronen op de arm

Studenten van de TU Eindhoven hebben een mouw ontwikkeld waarmee je elke vreemde taal kunt voelen en begrijpen. Het voelen van die taal gebeurt aan de hand van trilpatronen.

Voelen we ons straks nog wel goed tussen alle hoogbouw?

Voor veel van onze steden geldt dat er meer gebouwen bij komen en dat die flink de hoogte in gaan. Maar voelen we ons dan nog wel prettig in de stad? Met behulp van technieken uit de neurowetenschappen proberen onderzoekers nu al het antwoord te vinden op deze vraag.

Welke deadline is de beste deadline?

Als je wilt dat iemand je ergens bij helpt, wat werkt dan het best: een korte deadline, een lange deadline, of geen deadline?

Schorpioenengif onderzoeken zonder dat het dier dood hoeft

Wetenschappers hebben een nieuwe methode ontwikkeld voor het onderzoeken van dierengif, waarbij het dier zelf niet langer het loodje hoeft te leggen. De nieuwe methode lukte als eerst bij de Vietnamese bosschorpioen. Ondanks dat de techniek niet kan worden toegepast op slangen, is de kans groot dat het bij een heleboel andere giftige diersoorten wel lukt.

Stopt je hart even met kloppen als je niest?

Stopt mijn hart met kloppen als ik nies? Vroeg iemand zich in BBC Science Focus af. Het antwoord van de expert: nee, niet helemaal. Wat gebeurt er dan wel?

De hagedis die kan ademen onder water

Er is een hagedis die erg bedreven is in duiken. Hij kan tot wel 16 minuten onder water blijven, terwijl het maar gedeeltelijk aquatisch is.

Beerdiertjes uit kanonnen laten schieten voor de wetenschap

Beerdiertjes uit kanonnen laten schieten, dat klinkt niet echt als wetenschappelijk onderzoek. Toch hebben onderzoekers precies dat gedaan.

Van sporten maakt je lichaam meer 'cannabis' aan

Weer een nieuwe reden om toch naar dat sportklasje te gaan: bewegen zorgt ervoor dat er meer van ons lichaamseigen cannabis-stofjes worden aangemaakt en dat helpt weer bij het tegengaan van ontstekingen, zou blijken uit nieuw onderzoek.

Hoe breng je het brein van een fruitvlieg in kaart?

Waarschijnlijk bedenk je maar zelden dat een vlieg ook gewoon een stel hersenen heeft. Die van een fruitvlieg zijn ongeveer zo groot als een maanzaadje.

In elkaars mond spugen is voor mieren van levensbelang

Mieren wisselen spuug met elkaar uit om zo onder andere de last van de stofwisseling over de kolonie te verdelen, blijkt uit nieuw onderzoek. In dat speeksel zit onder andere een levensverlengend eiwit en dat eiwit - viel ze op - maar dat wordt niet zomaar bij iedereen in grote hoeveelheden naar binnen gespuugd.

Een verjongingskuur voor te grote stamcellen

Cellen in ons lichaam doen enorm hun best om hun hele leven dezelfde grootte te blijven, maar als ze ouder worden lukt dat niet altijd meer en dat zorgt voor problemen hebben onderzoekers ontdekt. Nu ze meer over het mechanisme weten, hopen ze er ook wat aan te kunnen doen.

Hoe een Nederlander middenin de Tweede Wereldoorlog de kunstnier uitvond

Zegt de naam Willem Kolff je iets? Zo niet, dan gaan we daar heel snel iets aan doen. De Nederlander Willem Kolff, geboren in 1911, is namelijk de uitvinder van de kunstnier en het kunsthart.

Ook tropische vogels veranderen van vorm door klimaatverandering

Zelfs in de meest afgelegen en onaangetaste stukken van het Amazonegebied veranderen vogels van vorm door klimaatverandering. Inmiddels laten drie onafhankelijke onderzoeken dit zien voor hele verschillende gebieden op aarde. We kunnen dus wel stellen dat vogels kleiner worden. Hoe slecht is dat eigenlijk?

Hoe extremer de afstand, hoe minder verschil tussen man en vrouw?

Als je de prestaties van mannelijke en vrouwelijke atleten naast elkaar legt dan zijn er bij veel sporten duidelijke verschillen in het voordeel van de mannen. Tot je naar hele extreme afstanden gaat kijken.

Het enige dier dat geen zuurstof nodig heeft

Alle meercellige dieren hebben zuurstof nodig om te ademen. Tenminste, dat dachten we lange tijd. Maar een microscopisch klein diertje bewijst het tegendeel.

Waarom hebben zaadcellen allemaal een andere grootte?

Net als er tussen planten veel verschil zit in de grootte van hun zaadjes, zie je tussen dieren enorme verschillen in de grootte van hun zaadcellen. Waarom?

Creatief met reststromen: van soja-pulp naar schimmelkaas

Voedselverspilling is nog altijd een groot probleem. Ook bij de productie van voedsel eindigt er nog aardig wat in de prullenbak. Met het Low Food Lab - opgericht door onder andere chef Joris Bijdendijk - proberen ze hier wat aan te doen. Bijvoorbeeld door van soja-pulp met allerlei verschillende technieken iets nieuws te maken wat zo weer terug de keuken in kan.

Van groenteafval naar ingrediënt voor in de sterrenkeuken

Voedselverspilling is nog altijd een groot probleem. Zeker ook in de horeca. Met het Low Food Lab - opgericht door onder andere chef Joris Bijdendijk - proberen ze hier wat aan te doen. Bijvoorbeeld door van groenteresten met allerlei verschillende technieken iets nieuws te maken wat zo weer terug de keuken in kan.

Spieren en hersenen verversen volledig binnen paar maanden

Ons spierweefsel bouwt continue op en breekt ook continu af. Het is zelfs zo dat binnen een paar maanden een spier helemaal is ververst. Bij de hersenen gebeurt dit zelfs nog sneller.

Individuele eiwitten kunnen nu tot op de kleinste bouwsteen afgelezen worden

Eiwitten spelen een enorm belangrijke rol in onze cellen, maar we weten van sommigen nog maar heel weinig over hun opbouw en functie. Met een nieuwe techniek kan die kennis flink worden aangevuld.

Onze telescopen hebben een blinde vlek voor zware zwarte gaten

Dankzij gemeten zwaartekrachtsgolven weten we dat er een aantal extreem zware zwarte gaten in Melkwegstelsels zitten. Toch zijn ze niet te zien met een gewone telescoop. Hoe kan dat? Daar denken astronomen nu het antwoord op te weten.

Kunnen sportrecords ooit niet meer gebroken worden?

De verschillen tussen sportrecords worden steeds kleiner. Het lijkt erop dat we steeds dichterbij de grens van het menselijk kunnen komen. Blijft sport dan nog wel spannend?

Deze nanofolie zet zonlicht om naar optimaal licht voor tuinbouw

Steeds beter weten we welk licht optimaal is voor het laten groeien van planten. Dat licht kun je creëren met speciale lampen, maar het lijkt nu ook te lukken met een nieuwe nanofolie, die op de ramen van kassen geplaatst kan worden.

Digitale weegschaal geeft realtime aan hoeveel ziekenhuispatiënt plast

Het klinkt misschien als iets wat allang had moeten kunnen, maar de productie van urine wordt bij ziekenhuispatiënten nu gewoon nog afgelezen van de opvangzak. Dit kost zorgpersoneel veel tijd en gebeurt niet continue. Een nieuwe digitale weegschaal moet zorgen voor zowel minder werkdruk als een veel betere monitoring van urineproductie.

Waar je het beste kunt zijn als de beschaving eindigt

Stel: er komt een einde aan de beschaving van de mens, waar maak je dan de meeste kans om te overleven? Naar welk land kun je het beste vluchten?

Wat is de spaghettificatie van een ster?

Nieuw: naast Wetenschap Vandaag nu ook Wetenschap Vanavond. Een licht verteerbaar minuutje wetenschap voor bij het tandenpoetsen. Met dit keer: spaghettificatie.

Het tragische leven van een beestje dat in de puntjes van onze haren leeft

Nieuw: een minuutje wetenschap voor bij het tandenpoetsen. Met dit keer alles over het tragische leven van een beestje dat in de puntjes van onze haren leeft.

Ook voor onze spiegelneuronen is stress aanstekelijk

Kan stress ook goed voor je zijn? Op het Stresstival is de boodschap: ja. Wat je er ook te horen krijgt is dat het nogal besmettelijk is, zelfs op het niveau van onze neuronen.

Hoe maken bijen nou precies honing?

Nieuw: naast Wetenschap Vandaag nu ook Wetenschap Vanavond. Een licht verteerbaar minuutje wetenschap voor bij het tandenpoetsen. Met dit keer antwoord op de vraag: hoe maken bijen honing?

Mannen ervaren meer emotionele pijn bij relatiebreuk

Uit een nieuwe studie naar online hulp bij relatieproblemen blijkt dat mannen vaker emotionele pijn ervaren bij problemen in een relatie dan vrouwen.

Wat kunnen hongerige zeehondenbaby's ons leren over onze spraak?

Niet veel dieren kunnen geluiden aanleren. Het aantal dieren dat mensen kan leren napraten is nog kleiner. Wisselen van toonhoogte zoals wij dat doen, dat kunnen er maar weinig. Van de dieren die het kunnen, lijken zeehonden qua stembanden en spraakkanaal het meest op ons. Niet zo gek dus dat ze een hoofdrol spelen in nieuw onderzoek naar de ontwikkeling van spraak.

Waarom heeft elk zaadje een andere grootte?

Nieuw: naast Wetenschap Vandaag nu ook Wetenschap Vanavond. Een licht verteerbaar minuutje wetenschap voor bij het tandenpoetsen. Met dit keer antwoord op de vraag: Waarom hebben alle zaadjes een andere grootte? En dan heb ik het dit keer over planten.

Nieuwe techniek laat zelfrijdende auto's door gebouwen kijken

Australische onderzoekers hebben een nieuwe techniek ontwikkeld waarmee zelfrijdende auto's voetgangers en fietsers kunnen zien, zelfs als ze achter gebouwen of voertuigen verstopt zitten.

Hoe je collega's beïnvloeden of jij de regels volgt

Hoe je collega's denken en praten over de regels op de werkvloer, kan jouw naleven van de regels beïnvloeden. Sociaal psychologen van de Universiteit Utrecht deden onderzoek naar deze sociale normen op de werkvloer.

MRI-scanner kan nu ook kloppen van het brein meten

Onderzoekers van het UMC Utrecht hebben de MRI-scanner een nieuwe truc geleerd. Het apparaat kan nu in kaart brengen hoe de hersenen onder invloed van de hartslag licht pulseren. Een fenomeen waar we nog maar weinig van afweten.

Is de eerste planeet buiten ons sterrenstelsel gevonden?

Astronomen denken dat een verstoring van een signaal uit een ander sterrenstelsel mogelijk is veroorzaakt door een planeet. Dit zou de eerste keer zijn dat buiten ons eigen sterrenstelsel een passerende planeet is ontdekt.

Een nieuw wapen tegen ontstaan virusvarianten

Een internationaal team, onder leiding van de TU Delft en de University of North Carolina, heeft een nieuwe manier gevonden om het ontstaan van gevaarlijke virusvarianten tegen te gaan.

Waarom - volgens deze curatoren - elke sector meer designers kan gebruiken

De Dutch Design Week is nog druk bezig en naast dat je er veel mooie ontwerpen kan bekijken, wordt er ook gepraat over de rol van de ontwerper. Wat kan een ontwerper bijvoorbeeld bijdragen aan wetenschap? Of veiligheid?

Kunnen we met satellietinstrumenten plastic detecteren in onze oceanen?

In Delft hebben ruimtevaartorganisatie ESA en onderzoeksinstituut Deltares testen uitgevoerd in een groot waterbassin om te kijken of het mogelijk is om het plastic in onze oceanen te detecteren met satellietinstrumenten.

Licht gebruiken om chemische reacties duurzamer en specifieker te maken

De chemische industrie gebruikt veel energie, onder andere bij het opgang brengen van chemische reacties. Voor de warmte die daarbij wordt gebruikt is een alternatief: licht. Dankzij nieuw onderzoek weten we niet alleen hoe licht chemische reacties in gang zet, maar ook dat elke kleur een ander eindproduct kan opleveren. En dat is goed nieuws.

DDW x BNR: Het huis dat bestaat uit 100 biobased materialen

We zitten middenin de Dutch Design Week en daarom gingen we in Eindhoven op zoek naar designprojecten met een wetenschappelijk tintje. De eerste stop: een levensgroot biobased huis waar ontwerpers aan de slag zijn gegaan met de materialen van de toekomst.

Algen laten kikkervisjes licht omzetten in zuurstof

Duitse wetenschappers hebben in het lab algen in de bloedbaan van kikkervisjes gespoten om te kijken of ze zo in de diertjes licht om konden zetten naar zuurstof. Tot verbazing van velen lukte het ze ook nog. Het staat nog ver van een toepassing voor mensen, maar spannende ideeën over wat dit mogelijk maakt zijn er zeker.

3D-geprinte huizen van koeienpoep

Het stikstofprobleem een beetje kleiner maken en de bouwsector een nieuw duurzaam materiaal geven om huizen mee te maken: dat is het idee achter een recept voor 3D-geprinte koeienpoep.

Zware sterren produceren twee keer zoveel koolstof als ze een partner hebben

Uit nieuwe geavanceerde computersimulaties blijkt dat dubbelsterren verantwoordelijk zijn voor een veel groter deel van de koolstofproductie in de kosmos dan enkele sterren. Zware sterren met een partner produceren zelfs twee keer zoveel.

Computer vertaalt vrijwel direct een woord dat iemand denkt naar spraak

Het is onderzoekers uit Maastricht gelukt om een computer precies het woord te laten zeggen waar iemand op dat moment aan dacht. Het brengt een toepassing dichterbij waarmee mensen die zelf niet meer kunnen praten toch kunnen communiceren

Zwaveltekort zorgt voor vale en kleine bloemen en dat is slecht nieuws

Bloemen zijn niet alleen mooi, ze zijn ook het begin van onze appels en tomaten. En ze zijn van groot belang voor insecten. Maar wat maakt nou een goeie bloem? En waardoor mislukt ie juist?

Nobelprijs Scheikunde naar belangrijk instrument voor bouwen moleculen

De Nobelprijs voor Scheikunde gaat dit jaar naar de Duitser Benjamin List en de Engelsman David W.C. MacMillan voor de ontwikkeling van organische katalysatoren: nieuwe chemische instrumenten waarmee belangrijke moleculen kunnen worden gebouwd.

Nobelprijs Natuurkunde naar klimaatonderzoek en complexe systemen

De Nobelprijs voor Natuurkunde kent dit jaar drie winnaars: Syukuro Manabe en Klaus Hasselmann krijgen de prijs voor hun onderzoek naar het klimaat en het voorspellen ervan en Giorgio Parisi voor zijn onderzoek naar de verborgen en fluctuerende patronen in complexe systemen en materialen.

Nobelprijs Geneeskunde naar ontdekkers receptoren voor temperatuur en aanraking

De Nobelprijs voor Fysiologie of Geneeskunde gaat naar de Amerikaan David Julius en de Libanees-Amerikaanse Ardem Patapoutian voor hun ontdekking van receptoren in het lichaam voor temperatuur en aanraking.

Verhalende geneeskunde en sekseverschillen in hart- en vaatziekten

Morgen is het Betweter Festival in Utrecht, een wetenschapsevent met heel veel experimenten, mini colleges en muziek. We kregen alvast een voorproefje van twee van de aanwezige onderzoekers.

Klopt het model voor het ontstaan van de menselijke taal wel?

Een model ontwikkeld door wiskundigen van Harvard stelt dat complexe klankcombinaties zijn ontstaan omdat het overbrengen van een signaal over lange afstand daarmee beter lukte. Maar klopt dit wel? Onderzoekers kregen hulp van de orang-oetang bij het beantwoorden van deze vraag.

Kettingslot moet verspreiden van genetisch aangepaste genen voorkomen

Er kan al enorm veel met genetische modificatie, maar er mag nog een heleboel niet. Dat komt meestal door zorgen over de veiligheid van dat 'sleutelen aan de natuur'. Nu denken Leidse studenten een manier te hebben gevonden waarop het veiliger kan.

Hoe jongeren denken over hun opvoeding

Je kan het gevoel hebben dat je heel warm en steunend bent, en toch kan je puber dat heel anders zien. Dat blijkt uit onderzoek van de Universiteit Leiden. En er is ook een relatie met de stemming van de jongere. Als die op een dag het gevoel heeft dat de ouder warm en steunend is, heeft de jongere doorgaans ook een positievere stemming.

Een djembé, een cello, en een marimba

Muziektherapie kan jongvolwassen studenten helpen om hun emoties beter te reguleren en om depressieve klachten te verminderen.

Je afweersysteem is minstens zo uniek als je DNA

Onderzoekers van de Universiteit Utrecht en het UMC Utrecht hebben in kaart kunnen brengen welke afweerstoffen zich bevinden in het bloed van zieke en gezonde mensen. En ze ontdekten dat die cocktail aan antilichamen voor iedereen uniek is.

Hoe woorden je iets kunnen laten zien - ook als het er niet is

Taal stuurt onze waarneming, dat concluderen onderzoekers van de Universiteit van Amsterdam. Ze kwamen erachter dat woorden je waarneming kunnen verbeteren, maar dat je ook dingen kunt zien, die er helemaal niet zijn.

Mannelijke vogels sterven uit door klimaatverandering

Uit dertig jaar onderzoek door Prof. dr. Jan van Gils van het NIOZ, blijkt dat de trekvogel kanoet steeds minder mannetjes voortbrengt.

Meer opwarming door bosbranden Australië

De grote bosbranden in 2019/2020 aan de Australische Oostkust hebben voor een enorme hoeveelheid extra CO2 in de atmosfeer gezorgd.

Topologische isolatoren maken elektronica zuiniger

Materialen die noch een geleider, noch een isolator zijn, zogeheten topologische isolatoren, kunnen in de toekomst onze smartphones en laptops veel efficiënter maken.

De wetenschappelijke prijs met een cultstatus

Onderzoek waar je om moet lachen, en dat je daarna aanzet tot nadenken. Dat wordt beloond met een Ig Nobelprijs. Deze alternatieve Nobelprijzen werden dit weekend uitgereikt. Aan een Nederlands TU/e-onderzoek naar menigten en naar een Duits onderzoek over orgasmes.

Deze coronavaccins uit planten en bacteriën hoeven niet in de koelkast

Onderzoekers uit California hebben twee nieuwe kandidaat coronavaccins ontwikkeld die tegen warmte kunnen en die zijn gemaakt met behulp van planten en bacteriën. Ze werken ook als pleister of implantaat. Beide vaccins moeten nog wel op mensen worden getest.

Bouwen aan een betere kunstalvleesklier met levende cellen

Een verbeterde implanteerbare kunstalvleesklier - met daarin levende cellen die insuline produceren - moet gaan zorgen voor een efficiëntere behandeling van mensen met type 1 diabetes, een ziekte die zeker 40 miljoen mensen wereldwijd treft.

Waterfilter met nano-poriën kan ionen van dezelfde grootte scheiden

Het is onderzoekers gelukt om een waterfilter te maken met super kleine poriën waarmee zelfs ionen van dezelfde grootte van elkaar gescheiden kunnen worden. En dat is goed nieuws voor waterzuivering wereldwijd.

Spinozapremie naar quantumcomputer visionair

Lieven Vandersijpen krijgt voor zijn werk in de quantumtechnologie een Spinozapremie van 2,5 miljoen Euro.

IJzergehalte in oceanen onverwacht gevarieerd

IJzer, afkomstig uit smeltend landijs, zinkt in het hoge noorden naar de bodem van de zee, terwijl het in de antarctische wateren als voeding voor algen dient.

Met minuscule kunstmatige trilhaartjes cellen bestuderen

Wetenschappers van de Technische Universiteit Eindhoven is het gelukt om minuscule trilhaartjes na te maken. Het levert een hele nieuwe manier op om het gedrag van cellen te bestuderen.

Bacteriën inzetten om synthetische spiervezels te produceren

Onderzoekers hebben een nieuwe manier gevonden om synthetische spiervezels te produceren. Ze schakelden daarvoor de hulp in van eencellige micro-organismen.

Koraal redden met kanon en bacillen

Wetenschappers van over de hele wereld werken aan plannen om het koraal te redden, maar zijn ze allemaal wel even haalbaar?

Nieuwe theorie verklaart krachtige radioflitsen

Nederlandse wetenschappers hebben een nieuwe theorie ontwikkeld voor het verklaren van radioflitsen. Deze flitsen nemen we af en toe waar, zijn zeer krachtig maar hun herkomst is onbekend.

Nieuwe biomarkers wijzen de weg naar broeikasgas-etende bodembacteriën

Er zijn nieuwe biomarkers ontdekt die ons kunnen gaan helpen bij het vinden van broeikasgas-etende bodembacteriën. En die bacteriën kunnen ons weer wat vertellen over de uitstoot en opslag op dit moment, maar ook de uitstoot en opslag ver in het verleden. Beiden helpen bij het maken van betere klimaatvoorspellingen voor de toekomst.

Was de T. rex eigenlijk een hele nette eter?

Als je aan een T. rex denkt, dan zie je waarschijnlijk vooral een gigantisch groot beest voor je, dat zijn prooi op een angstaanjagende manier verslindt. Nu blijkt alleen dat het dier waarschijnlijk een stuk fijngevoeliger was tijdens het eten.

Hoe beïnvloedbaar is iemands zelfbeeld als het aankomt op seksuele oriëntatie?

Er bestaan veel meer vormen van seksuele geaardheid dan alleen homoseksueel of heteroseksueel, maar hoe goed weten mensen eigenlijk waar op de schaal ze zelf zitten? Uit onderzoek van de universiteit van Sydney zou blijken dat hoe iemand zichzelf ziet al kan veranderen door het lezen van één informatieve tekst.

Biologie: Hoe bereken je de formule voor toekomstbestendige biodiversiteit?

In een bijzondere kas in de botanische tuinen van de Universiteit Utrecht staan 352 containers vol met bodembegroeiing. Ze moeten de komende jaren gaan helpen bij het beantwoorden van een aantal belangrijke vragen over de toekomst van biodiversiteit in Nederland.

Biologie: Hoe een plantengenoom vol verrassingen het hoofd van een bioloog op hol bracht

Waarom groeit een plant daar wel en daar niet? Waar komt hij oorspronkelijk vandaan en wat zegt het genoom over de geschiedenis van die plant? Het zal je tegenvallen hoeveel we nog niet weten over biodiversiteit en evolutie en tegelijk verrassen hoeveel al wel.

Biologie: Krachten meten in een cel met een weegschaal van één molecuul

Hoe gaat een cel om met de wetten van de natuur? Bijvoorbeeld met duwende en trekkende krachten? Om daarachter te komen werkten twee wetenschappers samen aan een ingenieus meetinstrument, niet groter dan één molecuul.

Biologie: De mysteriën van de diepzee

We hebben op dit moment zo'n 7 procent van de diepzee in detail bekeken. We weten dan ook nog lang niet alles over deze koude, donkere plekken. Hoe zit het bijvoorbeeld met de riffen die je er vindt? Hoe werken ze? En waarom zitten ze daar waar ze zitten?

Biologie: Exact weten welke routes de dieren van de Waddenzee afleggen

Het Waddengebied is enorm belangrijke voor een heleboel vogels, vissen en andere dieren. Weten wat de hotspots zijn die we moeten beschermen is daarom belangrijk, maar waar zitten die? En hoe volg je eigenlijk een piepklein vogeltje of een supersnelle vis?

Planeet: Met AI de droogte te lijf gaan

Eén van de zorgen van deze tijd is: droogte. En laat kunstmatige intelligentie ons daar nou bij kunnen helpen door een soort formule te maken voor het waterbeheer in ons land.

Planeet: De oceanen bijvoeden met stof uit de Sahara

Per jaar waait er 180 miljoen ton woestijnstof van de Sahara richting het westen. Dat stof is weer een voedingsbron voor plankton in de oceaan en plankton neemt CO2 op. Zouden we ze daar niet een handje bij kunnen helpen?

Planeet: Van elk zandkorreltje weten welke weg het aflegt

De zeespiegel stijgt, de bodem daalt, het weer wordt extremer: hoe voorspel je nou hoe onze kust hierop reageert en hoe lang het duurt voordat deze weer herstelt als ie beschadigd raakt?

Planeet: Waarom elk zeestroompje telt

Een wereldwijd observatiesysteem voor zeestroming: dat is de droom. Maar waarom is het nou zo belangrijk om die stroming wereldwijd in kaart te brengen? En hoe meet je zoiets onderwater?

Lichaam: Hoe doe je wetenschappelijk onderzoek naar seksuele opwinding?

Veel seksuele problemen spelen niet op individueel niveau, maar in een partnerrelatie. Alleen naar seksuele opwinding binnen stellen is weinig onderzoek gedaan. In een speciaal sekslab in Maastricht gebeurt dat nu wel.

Lichaam: Hoe innovaties de chirurg helpen beter en minder te snijden

Soms zorgt snijden in het lichaam ervoor dat iemands leven wordt gered, maar te vaak zorgt het ook nog voor ernstige complicaties. Hoe kunnen innovaties dit laatste helpen voorkomen?

Lichaam: Op deze manier zijn teken toch goed voor onze gezondheid

Teken hebben niet bepaald een goede reputatie. En terecht: mensen en dieren kunnen heel ziek worden van een tekenbeet. Maar nu blijken eiwitten uit het speeksel van het beestje ons juist te kunnen helpen.

Lichaam: Al je spieren zijn binnen een paar maanden volledig ververst

Hoe bouw je spieren op? Wat gebeurt er met je spierweefsel als je niet kan of mag bewegen? En wat is het effect van voeding op dit mechanisme? Om op deze vragen het antwoord te vinden volgden onderzoekers de kleinste bouwsteentjes van het spierweefsel: de aminozuren en dat levert opmerkelijke inzichten op.

Ruimte: Voor het eerst licht waargenomen vanaf achterkant zwart gat

Een internationaal team van astronomen heeft voor het eerst licht waargenomen afkomstig van de achterkant van een zwart gat. Ze deden de ontdekking dankzij een opvallend patroon van lichtflitsen.

Ruimte: Zwaartekrachtsgolven en de Einstein Telescoop

Sommige objecten en gebeurtenissen in het universum zenden geen licht uit of zijn te ver weg om optisch te meten. Gelukkig kunnen we ze dankzij zwaartekrachtsgolven en super sterke instrumenten toch zien. Met een nieuwe telescoop - waarvan het prototype nu in Maastricht wordt gebouwd - lukt dit straks nog vele malen vaker en beter.

Ruimte: Op zoek naar een teken van leven

Zijn er naast de aarde nog andere planeten waarop een vorm van leven te vinden is? En hoe zoek je naar tekens van leven op planeten die je niet kunt bezoeken, maar alleen van een afstandje kunt bestuderen?

Ruimte: Een interstellaire stofkaart van de Melkweg

Tussen de sterren in onze Melkweg zweven gigantische hoeveelheden stofdeeltjes. Die deeltjes zijn de bouwstenen voor nieuwe sterren en planeten, maar waar bestaan ze nou precies uit? En hoe kom je hier überhaupt achter?

Ruimte: Naar de hel van Venus en weer terug

Een nieuwe satelliet, die in de komende tien jaar zal worden gemaakt, moet nog nauwkeuriger gaan kijken naar de atmosfeer van Venus dan al is gebeurd. De precieze maand waarin hij wordt gelanceerd is ook al bepaald en dat is om een goeie reden.

Gedrag: Waarom mensen wel/niet in actie komen voor het klimaat

We moeten nu echt veranderen, er is haast geboden, dit kan zo niet langer doorgaan: dit weten we allemaal, maar waarom vinden de meeste mensen het nog steeds zo moeilijk om klimaatvriendelijk(er) te leven? En wat kun je doen om hier iets aan te veranderen?

Gedrag: Ons bewustzijn en de verhouding met onze hersenen

Wat is ons bewustzijn eigenlijk? En wat is er allemaal voor nodig om het te laten werken? We weten er al aardig wat over, maar nog lang niet alles. Onder andere computermodellen en een robotrat helpen onderzoekers nu verder. Want als we het beter begrijpen, kunnen we ook mensen helpen die een stoornis hebben waarbij het bewustzijn is beschadigd.

Gedrag: Hoe kennissen je flexibel houden

Onze sociale netwerken zijn enorm belangrijk, maar hoe kiezen we nou eigenlijk met wie we omgaan? We horen meer over wat ons netwerk bepaalt en waarom kennissen een belangrijke rol hebben daarin.

Gedrag: Wat hebzuchtige mensen met elkaar gemeen hebben

We kijken deze hele week naar ons gedrag in de wetenschapsrubriek. Dit keer horen we hoe door de jaren heen gezocht is naar het antwoord op hebzucht-vragen als: Word je eerder een hebzuchtig iemand als je arm bent opgegroeid, of rijk? Nemen hebzuchtige mensen meer risico? En: kun je hebzucht eigenlijk meten?

Covid: Kostbare corona-blaastest werkt in praktijk niet naar behoren

De resultaten van de corona-blaastest blijken flink tegen te vallen, staat vandaag in de Volkskrant. Terwijl uit de eerste controleproef geweldige cijfers kwamen. Wat ging er mis?

Covid: Van afwijkende antistoffen en flippende afweercellen naar een medicijn

Wat gebeurt er precies als mensen ernstig ziek worden van covid? Daar weten onderzoekers nu genoeg over om betere medicijnen te vinden voor deze groep patiënten.

Covid: Waarom het speeksel van kinderen een hoofdrol kreeg

Deze week bespreken we in onze zomerserie wetenschap verschillende covid-onderzoeken. Dit keer hoor je waarom één kinderarts naar antistoffen in speeksel wilde kijken, terwijl de rest van de wereld druk bezig was met het bestuderen van antistoffen in bloed.

Covid: Hoe zit het met het vaccineren van jongeren?

De start van onze zomerserie wetenschap, waarin we elke week in een ander onderzoeksveld duiken. Deze week is dat het covid-onderzoek en we beginnen bij: het vaccineren van jongeren.

Wat de zomer van 2020 ons leert over onze kust

Vorig jaar voerde de reddingsbrigade een record aantal hulpacties uit. Vooral de sterke stroming in muien zorgde voor veel problemen. Maar hoe ontstonden deze gevaarlijke omstandigheden precies?

Wat er gebeurt in het brein van fruitvliegen als ze kiezen tussen smaken

Zowel dieren als mensen hebben een voorkeur voor bepaalde smaken als ze voedingskeuzes maken. Maar hoe worden die keuzes nou precies gemaakt in het brein? En in hoeverre kunnen we die sturen? Onderzoekers bekeken het in fruitvliegen.

Is te hygiënisch zijn slecht voor het immuunsysteem?

We hebben het allemaal weleens gehoord: de handen van je kinderen, je huis, het mag allemaal wel wat viezer, want daarmee train je het immuunsysteem. Maar klopt dat wel? Volgens nieuw onderzoek is het antwoord daarop: nee.

Een succesvolle spermacel houdt z'n kop erbij

Dankzij betere technieken is het onderzoek naar spermacellen de laatste jaren in een stroomversnelling beland. Daardoor zijn onderzoekers nu weer een mogelijke nieuwe oorzaak van mannelijke onvruchtbaarheid op het spoor. Het zit hem in een belangrijk onderdeel van het bewegingsmechanisme.

De SKA-telescoop komt eraan!

SKA wordt de grootste radiotelescoop ter wereld. En er is nu groen licht, de bouw gaat bijna beginnen: na drie decennia van plannen, voorbereiden, en dromen.

Siberische grot blijkt DNA-schatkamer

Wetenschappers van het Max Planck-Instituut zijn er in geslaagd prehistorisch menselijk DNA te isoleren uit losse grondmonsters uit de Denisova grot in Siberië, Rusland. Het is voor het eerst dat in kaart worden gebracht wanneer welke mensachtigen er de afgelopen 300.000 jaar van de grot gebruik hebben gemaakt.

Parasieten trainen om beter met planten samen te werken

Biologen in Utrecht hebben gezien hoe een parasiet zich razendsnel kan aanpassen naar een variant die gunstig is voor zowel de plant als hemzelf. En dat is goed nieuws voor onze gewassen.

Moedervlekken als inspiratie bij het voorkomen van huidkanker

Moedervlekken worden nou niet direct geassocieerd met een gezonde huid. Toch zou uit nieuw onderzoek juist blijken dat moedervlekken ons kunnen helpen bij het voorkomen van huidkanker.

Nieuw apparaat helpt om cellen per stuk uitvoerig te bestuderen en testen

Dankzij een nieuw apparaat kunnen cellen per stuk bestudeerd, beïnvloed en gesorteerd worden. Het is voor het eerst dat al deze processen zijn samengebracht in één apparaat en het moet het testen van medicijnen op individueel niveau in een stroomversnelling brengen.

Waarom verschilt de grootte van spermacellen zo tussen diersoorten?

De grootte van sperma verschilt gigantisch tussen verschillende soorten dieren. Maar hoe kan het dat daar zoveel verschil in zit, terwijl de uit te voeren taak in alle gevallen hetzelfde is?

Kleiner lijf, langere vleugels, eerder weg

Afgelopen jaar bracht een groep onderzoekers naar buiten dat migratievogels kleiner aan het worden zijn, terwijl hun vleugels langer worden. Maar waar komt dat nou precies door?

Eindelijk weten we wat er met een embryo gebeurt tussen dag 7 en 14

We weten al erg veel over hoe een embryo zich ontwikkelt, maar wat er gebeurt tussen dag 7 en dag 14 was lang een groot mysterie. Nu weten onderzoekers tot op moleculair niveau wat er in die fase gebeurt. Omdat het juist in deze fase vaak misgaat is het enorme waardevolle kennis.

Waarom je blij moet zijn met dat liedje dat niet uit je hoofd gaat

Het kan enorm irritant zijn om een liedje in je hoofd te hebben dat er maar niet uitgaat, maar volgens nieuw onderzoek moeten we zo'n 'oorwurm' juist koesteren. Het mechanisme zou namelijk een belangrijke rol spelen in het opslaan van herinneringen.

Een rivierkreeft aan de antidepressiva is zichzelf niet

Terwijl antidepressiva voor mensen veel kunnen betekenen, blijken ze het leven van de rivierkreeft alleen maar moeilijker te maken.

Onderzoekers vinden nieuw eiwit voor DNA-reparatie

Er zijn drie eiwitten bekend die een rol spelen bij het repareren van beschadigd DNA in ons lichaam. Nu hebben wetenschappers van het Leids Universitair Medisch Centrum tot hun eigen verbazing een vierde belangrijk eiwit gevonden. Het gedraagt zich alleen heel anders dan de drie die al bekend waren.

Wie wordt het wetenschapstalent van 2021?

Wiskunde gebruiken om de blauwdruk van de natuur te ontrafelen, een digitale patiënt om behandelingen op te oefenen of dementie voorkomen met je leefstijl: welk van deze onderzoeken levert de titel wetenschapstalent van het jaar op?

Helpt deze nieuwe membraancoating blauwe energie weer een stap vooruit?

Met het verschil in samenstelling tussen water uit zee en water uit rivieren kun je stroom opwekken. Alleen was de techniek die daarvoor nodig is tot nu toe te duur. Nieuw onderzoek naar het oplossen van vervuiling van de membranen kan hier mogelijk wat aan veranderen.

Hoe verschillende corona-varianten binden aan onze cellen

De Zuid-Afrikaanse variant en de Britse variant van het coronavirus zijn besmettelijker dan de oorspronkelijke variant. En uit onderzoek blijkt nu ook dat hun spike-eiwit sterker bindt aan onze lichaamscellen.

Pas op! Bacteriën reizen met je mee

Wetenschap Vandaag gaat op reis en neemt mee: multiresistente bacteriën. Uit onderzoek van Universiteit Maastricht en Washington University blijkt dat reizigers naar verre bestemmingen vaak als souvenir een darmbacterie meenemen die resistent is tegen antibiotica. Vooral Zuidoost-Azië is een risico-bestemming.

Slimme valsspelende cellen

In het Amsterdam UMC hebben onderzoekers ontdekt hoe cellen met een bepaalde mutatie gezonde cellen verdringen. Supercompetitie heet dat.

Wie wantrouwt de wetenschap?

In deze Wetenschap Vandaag een heel actueel onderwerp: wantrouwen richting de wetenschap. Uit een internationale studie blijkt dat er verschillende voorspellers zijn voor scepsis richting wetenschap. Maar als je het hebt over een algemeen wantrouwen, dan is vooral spiritualiteit een voorspellend kenmerk.

Hoe je vertelt over wetenschappelijk onderzoek

Wetenschap Vandaag goes meta. Deze keer een uitleg over hoe je communiceert over wetenschappelijk onderzoek. Want vanavond is de finale van FameLab, en weten we welke jonge onderzoeker de beste wetenschapscommunicator van Nederland wordt.

De bedenker van de oerknal

Afgelopen donderdag overleed Kees de Jager op 100-jarige leeftijd. In deze Wetenschap Vandaag een eerbetoon aan deze pionier van de sterrenkunde.

Een hitteschild van vloeibaar metaal

Kernfusie als duurzame energiebron is nog een wetenschappelijke droom, maar theoretisch zou het moeten kunnen. De hitte die op de wand van de reactor afkomt, is een uitdaging. DIFFER en de TU/e gaan een nieuw lab bouwen om hun oplossing te testen: een sponsachtige wand met vloeibaar metaal.

Bosbranden die een winterslaap houden

Sommige branden kunnen onder de grond blijven smeulen, middenin de winter, onder sneeuw en ijs. En dan na de winter laaien ze weer op. 'Zombiebranden' worden ze ook wel genoemd. Klimaatwetenschappers van de VU hebben dit fenomeen voor het eerst geanalyseerd.

Wiskunde inzetten om chirurgie voor epilepsiepatiënten te verbeteren

Wanneer medicijnen onvoldoende zijn om aanvallen te voorkomen, kunnen patiënten met epilepsie in aanmerking komen voor hersenchirurgie. Alleen is die ingreep niet altijd mogelijk - vanwege belangrijke hersengebieden die niet beschadigd mogen raken - of heeft het niet altijd het gewenste effect. Door een computermodel van het brein van een patiënt te maken, kan nu de operatie en de uitkomst ervan vooraf gesimuleerd worden.

Het voorspellen van collectieve intelligentie

Hoe kun je een samengestelde groep mensen als geheel beter maken in het uitvoeren van taken? Daar waren onderzoekers benieuwd naar. Ze gebruikten de data van zo'n 1000 teams om erachter te komen.

Waarom ijsjes en koude drankjes pijn kunnen doen aan je tanden

De meeste mensen kennen het: die pijnscheut in je tanden als je iets eet of drinkt wat erg koud is. Onderzoekers weten nu hoe die pijn ontstaat.

NASA-ruimtesonde detecteert diep in de kosmos een rare constante brom

Ergens voorbij het randje van ons zonnestelsel, bijna 23 miljard kilometer van de aarde, heeft een NASA-ruimtesonde een onverwachte, aanhoudende zoem gehoord. En die zoem helpt onderzoekers nu de materie van de diepe kosmos te doorgronden.

Zo simpel kan een autonoom en zelflerend robotje zijn

Hoe meer kennis en rekenkracht een autonome zelflerende robot heeft, hoe beter hij functioneert, toch? Niet in een nieuw onderzoek waar juist werd gekeken hoe simpel een zelflerende robot eigenlijk kan zijn.

Hoe een wormpje Alzheimer-onderzoek verder helpt

Dankzij een klein doorzichtig wormpje hebben onderzoekers kunnen bestuderen welke bacteriën in ons spijsverteringskanaal mogelijk een rol spelen bij het ontstaan van ziektes als Alzheimer.

Meer beschikbare donorharten dankzij machine die donorhart na stilstand weer laat kloppen

Een stilstaand hart van een overleden donor weer laten kloppen in een machine, om het daarna te kunnen transplanteren: deze procedure hebben artsen van het Erasmus MC, UMC Utrecht en UMC Groningen nu voor het eerst succesvol in Nederland uitgevoerd.

Genen die ons skelet aansturen in kaart gebracht

Onderzoekers hebben de genen in kaart gebracht van cellen met een enorm belangrijke rol in ons skelet. Deze genen-kaart kan mogelijk helpen bij het beter begrijpen en behandelen van botziektes.

Gevonden microfossiel mogelijk een ontbrekende schakel in evolutie van dieren

Onderzoekers hebben een bijzonder microfossiel gevonden van een miljard jaar oud. Het bevat mogelijk een belangrijke 'missing link' in de evolutie van dieren.

‘Zelfmoordknop’ laat met hiv geïnfecteerde sluimercellen zichzelf opruimen

Wetenschappers van het Erasmus MC hebben een techniek ontwikkeld waarmee ze sluimerende met hiv geïnfecteerde cellen zelfmoord kunnen laten plegen.

Wereldberoemd astronoom Kees de Jager 100 jaar

Hij bedacht het woord 'oerknal', ontwierp ruimte-instrumenten en bracht de Russen tot bedaren aan de ruimtevaart-onderhandelingstafel: de nestor van de Nederlandse sterrenkunde - Kees de Jager - is vandaag 100 jaar geworden.

Onderzoek laat zien: eenzaamheid verhoogt bij mannen het risico op kanker

Een recent onderzoek waarin data werd gebruikt van zo'n 2500 Finse mannen van middelbare leeftijd, laat een link zien tussen eenzaamheid en het krijgen van kanker.

Eerste hint gezien van de spaghettificatie van een ster

Voordat een zwart gat iets volledig opslokt, wordt het eerst uitgerekt tot een soort ronddraaiende spaghettisliert. Astronomen denken nu voor het eerst bewijs te hebben gezien van deze spaghettificatie van een ster.

Simulatie TU Delft laat zien hoe nieuwe toplaag zonnecellen nog beter kan

Een internationaal team heeft een veelbelovende nieuwe transparante toplaag voor zonnecellen ontwikkeld. De TU Delft heeft nu met simulaties laten zien dat daarmee inderdaad het rendement flink omhoog moet kunnen. Ze doen er zelfs nog een schepje bovenop.

Waarom het ene plantje lang en het andere kort is

Met minder geschikte grond om op te verbouwen en meer mensen om te voeden is het belangrijker dan ooit om sterke, voedzame gewassen te kweken. Onderzoekers hebben een gen ontdekt waarmee die betere gewassen weer een stapje dichterbij zijn.

Hoe we bewegend geluid kunnen volgen

Lange tijd werd gedacht dat wij - of liever gezegd onze hersenen - niet in staat zijn om bewegende geluiden te kunnen volgen. Maar nu lijkt het tegendeel te zijn bewezen.

Klinische studie van start voor nieuwe vorm van stamcelgentherapie

Onderzoekers van het Leids Universitair Medisch Centrum hebben een nieuwe vorm van stamcelgentherapie ontwikkeld voor een zeldzame aangeboren afweerziekte. De therapie werkt mogelijk ook voor andere aandoeningen en mag nu voor het eerst op mensen getest worden.

Hoe onderscheid je een aardbeving van een naschok?

Onderzoekers hebben wiskunde ingezet om te bepalen hoe je primaire aardbevingen kunt onderscheiden van naschokken wanneer de seismische activiteit snel verandert.

Een schilderij gemaakt van halfgeleiders

Schilderen met inkt die pas te zien is als het op het doek terechtkomt: dat klinkt misschien mysterieus, maar het is 'gewoon' een nieuwe techniek uit de materiaalkunde die mogelijk een grote impact heeft op de nieuwe generatie zonnecellen en leds.

Of eksters van bling bling houden en bacteriën doodgaan in de vriezer

Houden eksters nou wel of niet van bling bling? Moet je bloemen schuin afsnijden? Je neus wel of niet snuiten? Ruikt urine bij iedereen vreemd na het eten van asperges? Gaan bacteriën dood als je ze in de vriezer legt? Dat en andere misvattingen opgehelderd door de wetenschap.

Nieuwe vondst doet deeltjestheorie wankelen

Spannend nieuws vanuit de deeltjesfysica: er is een deeltje gesignaleerd dat zich anders gedraagt dan het zou moeten volgens het standaardmodel. Maar hoe anders is anders? En wat is de oorzaak van het afwijkende gedrag?

Hoe staat het er eigenlijk voor met het ruimterecht?

Nu steeds meer landen hun pijlen richten op de ruimte en er zelfs wordt gesproken over het winnen van natuurlijke hulpbronnen als metalen, is het urgenter dan ooit om in de ruimte regelgeving te hebben. Maar hoe doe je dat voor iets wat oneindig is en door niemand wordt bezit?

Van de vleugels van een libelle naar medische implantaten

Terwijl wij het als mensen maar moeilijk hebben met bacteriën, zijn er dieren en planten die uitzonderlijk goed zijn in het afweren van onzichtbare ziektemakers. Onderzoekers hopen dit nu na te kunnen bootsen op het oppervlakte van implantaten.

Thuisvoordeel in voetbal blijft, gedrag scheidsrechter verandert

Zonder publiek verdwijnt het thuisvoordeel in voetbalwedstrijden, was het vermoeden. Maar uit nieuw onderzoek blijkt iets heel anders: het thuisvoordeel blijft, maar de scheidsrechters fluiten anders.

DNA-materiaal zo uit de lucht plukken

Het is wetenschappers gelukt om DNA van dieren uit de lucht te plukken en uit te lezen. Dit is goed nieuws voor ecologen, maar zou het ook goed nieuws kunnen zijn voor forensisch onderzoekers?

Neurowetenschappers ontrafelen het mysterie rond muziekgenot

Mensen kunnen ongelooflijk blij worden van muziek. Maar wat gebeurt er nou precies in ons brein als we dat muziekgenot ervaren?

Met bosjes aan de cafeïne: koffiepulp als boost voor bosherstel

Hoe kan tropisch bos een handje worden geholpen bij herstel? Onderzoekers in Costa Rica probeerden het met compost van koffiepulp en de resultaten zijn indrukwekkend.

Onderzoekers communiceren succesvol met dromende mensen

Het is wetenschappers gelukt om te communiceren met mensen die middenin een droom zaten. Het lukte de slapende proefpersonen zelfs om rekensommetjes op te lossen zonder wakker te worden.

Zombiemieren, gras dat jat van de buren en de mijt die op je gezicht ......

Voor bij de oudejaarsborrel: schimmels die mieren in zombies veranderen, een mijt die 's nachts over ons gezicht loopt, maar die in de problemen raakt als ie teveel eet, wild gras dat de genen van de buren steelt en spermacellen die beter af zijn met een lui staartje.

Hoe planten luisteren naar de wind

Onderzoekers zijn diep in de cellen van planten gedoken om erachter te komen hoe ze nou precies reageren op indrukken van buitenaf zoals de krachten van de wind.

Darmcellen helpen immuunsysteem bij detecteren parasiet

Als ons lichaam met iets geïnfecteerd raakt, moet ons immuunsysteem aan de bak. Nu blijken onze immuuncellen bij een bepaalde parasiet hulp te krijgen van de cellen in onze darmen.

Rook bosbranden verspreidt mogelijk besmettelijke ziektes

Onderzoekers vrezen dat de rook van bosbranden wel eens een nieuwe route voor besmettelijke ziektes zou kunnen zijn.

Kerstbomen blijven groen in de winter dankzij fotosynthese shortcut

Terwijl veel bomen in de winter geen bladeren meer aan hun takken hebben, behouden de naalden van sparren - onze kerstbomen - hun positie en groene kleur. We weten nu beter waarom dit zo is.

Is dit het vaccin waarmee we de schadelijke 'kattenparasiet' verslaan?

Het is wetenschappers gelukt om op een slimme manier een vaccin te ontwikkelen voor de eencellige parasiet Toxoplasma gondii. De parasiet plant zich voort in katten en kan via de kat ook mensen besmetten.

De oorsprong van vlooien: we hadden het al die tijd mis

Een gigantische studie naar de afkomst van vlooien - je weet wel: die bijtende kriebelbeestjes - heeft laten zien dat we ze al die tijd in het verkeerde lijstje van insecten hadden staan.