De verwevenheid van filosofie, religie en spiritualiteit

Kloosters en ashrams: tussen spiritueel toerisme en religieuze utopie

Hoewel Nederlandse en Belgische kloosters zelden nieuwe kandidaat monniken of monialen ontvangen, zijn ze wel erg populair bij het brede lekenpubliek. Velen gaan erheen voor spirituele retraites of om enkele dagen de stilte op te zoeken. De sfeer van kloosters blijft blijkbaar een grote aantrekkingskracht uitoefenen. Maar dat roept ook een interessante spanning op. Van oorsprong vormt het monastieke leven immers een poging om een gemeenschapsvorm uit te bouwen die wat haaks staat op de seculiere wereld. Weinigen voelen zich echter geroepen om verder te gaan in de radicalere aspecten. Je zou misschien zelfs kunnen stellen dat er sprake is van een zeker ‘spiritueel toerisme’. Ook in Indische ashrams en boeddhistische kloosters kom je wel eens mensen tegen die vooral van de ene naar de andere hoppen als onderdeel van een gekend circuit. Niettemin is daar evengoed sprake van utopisch gedachtegoed en stevige vormen van spirituele verinnerlijking. Dat is ook helemaal niets nieuws. Zelfs bij de woestijnvaders en -moeders zag je dat al. Zij worden dikwijls als toonbeelden gezien van mensen die een poging ondernamen om een religieuze het beleven van een religieuze utopie. Maar ook bij hen…

De kracht van sacrale plekken

In een vorige aflevering hadden Paul en Jonas het over heilige koningen en hemelse regeringen omdat men in veel religieuze en spirituele contexten ervan uit lijkt te gaan dat het goddelijke kan belichaamd worden in specifieke personen. Maar ook specifieke locaties worden soms een sacrale kracht toegekend. Belangrijke heilige plaatsen zoals de Masjid al-Haram in Mekka of de verschillende Indische steden waarin een Kumbh Mela plaats vindt, kunnen vele miljoenen pelgrims aantrekken. Ze hopen er het goddelijke intenser te ervaren. Velen lijken dat ook effectief te doen. Paul en Jonas stellen zich dan ook de vraag hoe dat precies komt. Gaat het om een soort pyschologische projectie? Of zijn er werkelijk mysterieuze krachten aan het werk op beide locaties? En als er zo’n mysterieuze kracht aanwezig is, was het dan deze die ervoor zorgde dat het een heilige plaats werd, of is het juist de eeuwenlange devotie van mensen op die specifieke plek die ervoor zorgt dat er zo’n kracht ontstaat? In hun gesprek gaan Paul en Jonas ook deze keer de wereld rond. Ze reizen van de boeddhistische kloosters in Tibet, naar het mausoleum van Imam Reza in het Iraanse Mashhad. Paul vertelt over zijn eigen er…

Goddelijke koningen en hemelse regeringen

Als het aan Paul lag, dan zou hij in het lijstje van de gekende grote religies zoals christendom, boeddhisme, islam en hindoeïsme nog een categorie toevoegen: hemelse regeringen. Van de farao’s in Egypte tot de Chinese keizers, in de loop van de geschiedenis zie je uitermate vaak dat er een cultus ontstaat rond goddelijke leidsmannen. Van hen wordt verwacht dat zij de brug vormen tussen hemel en aarde. Niet allen door middel van specifieke rituelen maar ook door een rechtvaardig beleid zorgen zij in de ogen van de bevolking ervoor dat de kosmische orde in balans blijft en bijgevolg ook de orde in de samenleving. In verschillende regio’s is dat idee nog steeds sterk aanwezig en oefent het een sterke invloed uit op de samenleving. Paul en Jonas bespreken vanuit die optiek de goddelijke dimensie van het koningshuis in Thailand, de status van Xi Jing Ping in China en we wijze waarop zowel vroeger als vandaag in veel Aziatische gebieden de hemelse en de aardse orde samen gedacht werden en worden. Dat alles plaats dan ook veel vraagtekens bij de houdbaarheid van de scheidslijn tussen seculier en religieus. Meer nog, dergelijke concepten zijn misschien eveneens aanwezig in regio’s die zi…

De transformatie van de theosofie

Jonas klopte nog eens aan bij onderzoeker Arjan Sterken. Enige tijd geleden volgde Arjan immers een cursus spiritualiteit en theosofie in het Theosofisch Centrum Nijmegen. Daar wilde Jonas alles over horen. De theosofie is vandaag misschien niet meer zo populair, maar zoals Arjan het zegt: “deze beweging was zo invloedrijk dat je niet kan begrijpen hoe het moderne religieuze en spirituele landschap eruitziet zonder basiskennis van de theosofie.” Dat is ook waarom hij in zijn cursus Nieuw Religieuze Bewegingen aan de universiteit van Nijmegen steevast begint met de oprichting van de theosofie door de controversiële Helena Blavatsky en Henry Steel Olcott. Talloze ideeën die vandaag gemeengoed geworden zijn in uiteenlopende New Age en spiritualiteitskringen, vind je ook terug in de theosofische literatuur van het begin van de 20ste eeuw. Eén voorbeeld daarvan is het geloof in de graduele ontplooiing van de menselijke ziel in opeenvolgende reïncarnaties. Een ander voorbeeld is het idee dat een oeroude, esoterische wijsheid verborgen zit in alle religieuze tradities, maar dat die bedolven werd onder problematische uiterlijkheden. De theosofen waren niet de eersten die deze ideeën propa…

Hindoenationalisme en de vernislaag van spiritualiteit

India wordt vaak voorgesteld als een land van diepe spiritualiteit en grote religieuze tolerantie. Van oudsher zou het hindoeïsme naar de verschillende religies kijken als paden op een berg. Ze kronkelen allen langs een andere flank omhoog, maar ze leiden uiteindelijk naar dezelfde top. Het hoeft dan ook niet te verwonderen dat je in sommige hindoetempels beelden van Jezus kan aantreffen. Maar hoewel er zeker een eeuwenoude traditie van spirituele openheid en meervoudige religiositeit in India te ontwaren valt, vraagt dat beeld om nuance. Zeker in de context van het huidige politieke klimaat van India. Een extreemrechts hindoenationalisme is er de laatste jaren immers aan een grote opmars bezig. Moslims, christenen en dalits (de onaanraakbaren) krijgen het daardoor steeds zwaarder te verduren. Toen Paul er onlangs een academische conferentie bijwoonde, bleek een mythologische en nationalistische visie op de Indische geschiedenis zelfs in wetenschappelijke kringen steeds luider te weerklinken. India mag dan wel de grootste democratie in de wereld zijn met zijn meer dan 1,4 miljard inwoners, weinig Nederlanders en Belgen zijn op de hoogte van de huidige sociale en politieke omwentel…

Silicon Valley spiritualiteit

Met groeiende verbazing volgde Jonas de laatste tijd enkele spirituele en filosofische trends die steeds meer mensen in de ban lijken te houden. Toekomstvisies zoals transhumanisme, filosofische overwegingen zoals de simulatiehyptothese en ethische kaders zoals effectief altruïsme kregen stevig voet aan grond in Silicon Valley. Ze bekoren menig techneut en CEO van de internetgiganten. Een beetje argwanend stelde Jonas dan ook vast dat figuren als Elon Musk van Tesla en X, Peter Thiel van Paypal of Sam Bankman Fried van het voormalige FTX deze trends sterk aanwakkeren. Als gevolg daarvan vindt deze ‘Silicon Valley spiritualiteit’ een steeds bredere aanhang. Om dit alles wat beter in kaart te krijgen, klopte Jonas nog eens aan bij Taede Smedes, die er enige tijd geleden op Volzin een artikel over schreef. Samen ontrafelen ze welke mens- en wereldbeeld er achter deze ideeën schuilt, nemen ze het werk van ‘silicon valley guru’ Yuval Noah Harari onder de loep, bespreken ze de machtsverhoudingen die op de achtergrond meespelen, en onderzoeken ze hoe het komt dat The Matrix een dystopische film was maar dat sommigen toch een wereld willen uitbouwen die daar in vele opzichten op gelijkt. …

Geestverruimende religie

Veelal veronderstelt men dat ‘traditionele religieuze overtuigingen’ neerkijken op het gebruik van geestverruimende middelen en dat ze drugs tot een taboe maken. Maar hoewel die houding zeker terug te vinden is in sommige religieuze contexten, kan je in alle grote tradities ook uiteenlopende voorbeelden aantreffen van druggebruik – soms zelfs in de meest centrale rituelen. De hedendaagse populariteit van psychedelica om spirituele ervaringen op te zoeken, is dan ook niets nieuw. Vanuit een historisch en vergelijkend cultureel perspectief is het eerder een nieuwe variant op eeuwenoude praktijken. Deze aflevering is dan ook een vervolg op Jonas’ gesprek met Michiel van Elk over ayahuasca en psychedelische spiritualiteit. Paul en Jonas verbreden en verdiepen het onderwerp met talloze voorbeelden uit verschillende religies, zoals de centrale plaats van hallucinogene soma in de vedische rituelen, het gebruik van cannabis door Indische saddhu’s en Pakistaanse qalandars, de geestelijke vervoering van Tibetaanse orakels en de vele referenties naar wijn in de islamitische mystiek. Dat alles brengt hen er ook toe om persoonlijke ervaringen te delen rond omwentelende levenservaringen die gep…

Pyschedelische spiritualiteit

Geestverruimende middelen worden al sinds mensengeheugenis gebruikt en dikwijls ook in spirituele contexten. Ook vandaag lijkt het in sommige kringen erg populair om te experimenteren met paddo’s, truffels, ayahuasca of LSD om af te dalen in de eigen ziel en andere dimensies van het bestaan op het spoor te komen. Bij velen zorgt dat voor levensomwentelende ervaringen. Op academisch vlak is er eveneens toenemende aandacht voor psychedelische drugs. Dat is dan geregeld omwille van potentiële psychotherapeutische en medische toepassingen. Er wordt bijvoorbeeld onderzocht in welke mate de werkzame stoffen als antidepressivum kunnen ingezet worden of hoe ze mensen kunnen helpen om van bepaalde verslavingen los te komen. Om dieper op dit alles in te gaan, klopte Jonas aan bij professor Michiel Van Elk, een neurowetenschapper aan de universiteit van Leiden die onderzoek doet naar mystieke ervaringen en het gebruik van psychedelische middelen. Deze aflevering van Groetjes uit Shambhala is het eerste deel van een tweeluik. In dit eerste deel wordt vooral gefocust op het gebruik van psychedelica in Nederland en België. In een volgende aflevering zullen Paul en Jonas dieper de geschiedeni…

De verwevenheid van filosofie, religie en spiritualiteit

Sabine Wassenberg en Kamel Essabane schreven samen het filosofische kinderboek De zoon van de Gazelle. Het is een hervertelling van een belangrijk verhaal uit de twaalfde eeuw: de Hayy Ibn Yaqzan van Ibn Tufail. Dit verhaal vormde de inspiratie voor Robinson Crusoë en bijgevolg werkt het ook nog steeds door in elke Hollywoodfilm waarin mensen terechtkomen op een onbewoond eiland en er via allerhande avonturen met zichzelf geconfronteerd worden. Maar in tegenstelling tot die films is het oorspronkelijke verhaal niet zozeer geschreven als een vorm van ontspanning. Het is vooral bedoelt als een aanzet om de filosofische diepte in te duiken en belangrijke levensvragen te stellen. Dat is ook waar Sabine en Kamel kinderen en hun ouders willen toe aanzetten met hun hervertelling. Groetjes uit Shambhala is weliswaar geen podcast rond kinderfilosofie, maar De zoon van de gazelle bood toch een perfecte insteek voor een aflevering. Het leek Jonas immers een goed idee om samen met Sabine en Kamel af te tasten hoe we het beste om kunnen gaan met de verhouding tussen spiritualiteit, religie en filosofie. In hun boek loopt dat alles immers sterk door elkaar. Ook wanneer we wat breder kijken naar…

De geheime geschiedenis van yoga

Weinig spirituele praktijken zijn wereldwijd zo populair als hedendaagse lichaamsyoga. En net daarom is het opvallend dat niet veel mensen lijken te weten hoe het fenomeen precies ontstond. Je zou bijna kunnen spreken over een geheime geschiedenis. Al is die geschiedenis nu ook weer niet zo geheim aangezien er ondertussen erg veel academisch onderzoek naar gebeurde. Paul en Jonas namen dat onderzoek bij de hand en zetten alles even op een rij. Op die manier maken ze duidelijk dat het begrip yoga weliswaar een lange historiek heeft in de hindoefilosofie, maar dat de hedendaagse, lichaamsgerichte vormen eigenlijk niet zo erg oud zijn. Meer nog, in grote mate vinden ze hun oorsprong in de 19de-eeuwse westerse focus op lichaamscultuur. Daardoor is de geschiedenis van yoga ook nauw verbonden met het toenmalige nationalistische en zelfs racistische ideeëngoed. Gaandeweg verbond de praktijk zich echter steeds meer met eclectische spiritualiteit en wellnesstrends, waardoor het uitgroeide tot de rituele oefeningen die je vandaag op talloze plaatsen in Nederland en België kan beoefenen. In deze aflevering gaan Paul en Jonas dus dieper in op enkele facetten van hatha yoga die zelden besprok…

Rumi, Shams en de stroom van liefde

Het eeuwenoude verhaal van Rumi en Shams inspireert tot op vandaag mensen over de hele wereld. Het is immers een verhaal over passie en onbegrip, vereniging en afscheid, extase en berusting. Het is een verhaal over de stroom van liefde en hoe deze de kracht bezit om mensen boven hun ego uit te tillen en ze tot de diepste diepte van het bestaan te brengen. Over dit alles ging Jonas in gesprek met de Iraanse muzikante Farnoosh Khodadadeh. Zij speelt daf (een Iraanse lijsstrommel) in de uitzonderlijke voorstelling ‘Rumi passion’. Deze voorstelling brengt Irakese, Iraanse, Syrische, Turkse, Canadese, Franse en Belgische artiesten bij elkaar in een muzikale, poëtische en visuele ode aan Rumi en Shams. Deze podcast-aflevering is nauw verbonden met die voorstelling. De toeschouwers krijgen immers de link naar dit gesprek toegezonden zodat ze meer uitleg en achtergrond krijgen bij alles wat er in te horen en te zien is. Meer nog, wie geïntrigeerd geraakt door het onderwerp, kan daarna nog een tweede podcast beluisteren, want Jonas ging in een eerdere aflevering al eens dieper in op Rumi’s spiritualiteit. Hij sprak er toen over met Abdulwahid van Bommel, de Rumikenner die voor het eerst ee…

Leegte en volheid, eenheid en veelheid

Is het bestaan fundamenteel leeg of is er een goddelijke ondergrond waaruit alles voortkomt en waar alles ook weer naar terugkeert? Is alles met elkaar verbonden doordat er achter alle uiterlijke vormen een goddelijke eenheid schuilt of is er sprake van een wezenlijk verschil tussen de veelheid van de schepselen en de eenheid van de schepper? Het zijn vraagstukken waar eeuwenlang over gediscussieerd werd in verscheidene religieuze tradities en waarop erg uiteenlopende antwoorden werden gegeven – vaak ook binnen één en dezelfde traditie. Zo gaat men er steevast vanuit dat het boeddhisme de filosofische overtuiging naar voor schuift dat de grond van het bestaan uiteindelijk niets dan leegte is. Maar is dat wel zo? Sommige spirituele leermeesters (zoals Bede Griffiths, die Jonas en Paul in een vorige aflevering bespraken) zien in de oude beschrijvingen van concepten als sunyata of tathagatagarbha ook verwijzingen naar een universele volheid. En misschien valt daar toch meer voor te zeggen dan vaak wordt aangenomen. Hetzelfde geldt voor het concept van ‘de boeddhanatuur’. Dat lijkt soms sterk in de buurt te komen van een eeuwig aanwezige realiteit die zich telkens opnieuw veruitwendig…

Gelovig atheïsme

Ook hedendaagse atheïsten pleiten geregeld wel eens voor meer spiritualiteit in het leven. Een voorbeeld daarvan is Sander Herremans, de auteur van het boek De gelovige atheïst. In dat boek gaat Sander met grote openheid op zoek naar verschillende inzichten die religies hem als atheïst te bieden hebben. Hij voelt zich dan ook niet verbonden met het atheïsme dat elke vorm van geloof in een god categoriek afwijst. Dat soort atheïsme mag dan wel een groot deel van het maatschappelijke debat bepalen (met figuren als Richard Dawkins en Sam Harris als bekende boegbeelden), zelf staat hij meer in de lijn van figuren zoals Alain De Botton of Leo Apostel, die al vele jaren geleden een boekje schreef over atheïstische spiritualiteit. Sander’s boek gaat echter niet over de verschillende strekkingen in het atheïsme en hun visieverschillen. Hij koos er expliciet voor om een erg persoonlijk relaas te schrijven. In een uitgesponnen stream of consciousness verweeft hij biografische elementen met filosofische mijmeringen over religie, politiek en samenleving. De rode draad in dat alles zijn begrippen als ‘verbondenheid’ en ‘zelfoverstijging’ – twee begrippen waar menig spiritueel zoeker zich sterk…

De interreligieuze spiritualiteit van Bede Griffiths

Een interreligieuze mysticus, zo kan je Bede Griffiths omschrijven. Toen deze Britse Benedictijnse monnik halverwege de twintigste eeuw in India terecht kwam, werd hij één van de boegbeelden van de christelijke ashram beweging. In zijn eigen Shantivanam ashram werd een christelijk kloosterleven geheel verweven met hindoegebruiken. Hij verdiepte zich in de Indische tradities en kwam zo tot een mystieke en non-duale interpretatie van het christendom die duizenden mensen over de hele wereld aansprak. Velen bezochten hem in zijn ashram, anderen lazen zijn boeken. Zijn perennialistische kijk op religie was dan ook van grote invloed op de hedendaagse spiritualiteit – zeker in christelijke kringen.De afgelopen maanden verdiepte Jonas zich in het hele oeuvre van Griffiths. Het leek hem dan ook een goed idee om samen met Paul enkele van Griffiths kernconcepten te bespreken en na te gaan hoe we zijn versmeltende interpretatie van hindoeïsme en christendom precies kunnen begrijpen. Meer nog, op één van zijn vele reizen naar India kwam Paul ooit in de Shantivanam ashram terecht waardoor hij Bede kort ontmoette. Hij wist in eerste instantie niet wie het was, maar later werd het hem duidelijk e…

Geesten, spoken en seances

Verhalen over geesten in een huis beginnen meestal met: “Ik ken iemand die iemand kent die het meemaakte.” Wat daar echt van aan is, kan je dan maar moeilijk verifiëren. Maar in Groetjes uit Shambhala pakken we het anders aan. We laten een verhaal uit eerste hand horen want Paul heeft zelf zo’n geest in huis! Toen hij net in zijn huis ging wonen, was dat even schrikken, maar na enkele ontmoetingen, onderhandelde hij met de geest en maakte een aantal afspraken. Nu hebben Paul, zijn partner en de geest al vele jaren een goede verstandhouding.Om dit alles wat verder uit te spitten klopten we nog eens aan bij Arjan Sterken. Spoken, geesten en astrale wezens hebben nu eenmaal een prominente plaats in zijn onderzoek naar religieuze folklore en moderne spirituele bewegingen. Met ons drie bespraken we hoe wijd verspreid het geloof in geesten is, hoe het samenleven met geesten in veel culturen erg vanzelfsprekend is en hoe geesten op verschillende manieren opgeroepen worden. We zochten naar verbanden met djinns en engelen, legden de ambiguïteit van de geesten bloot en plaatsten vraagtekens bij enkele fenomenen waar academisch onderzoek soms weinig raad mee weet.------De afbeelding is een t…

De mythe van religieus geweld

Een shambhala special met prof. William CavanaughEnkele jaren geleden las Jonas voor het eerst professor William Cavanaugh’s boek The myth of religious violence. Dat boek schudde zijn kijk op religie en secularisme grondig dooreen. Religie wordt over het algemeen gezien als iets inherent gewelddadigs omdat het op irrationele geloofsovertuigingen gebaseerd is, terwijl secularisme wordt voorgesteld als een meer rationele manier om meningsverschillen te organiseren. Maar Cavanaugh's boek draaide dergelijke alledaagse veronderstellingen volledig op hun kop – en dat deed hij met heel wat solide feiten en grondige argumenten. Jonas citeert Cavanaugh dan ook geregeld in zijn eigen artikels en boeken. Hij is nu eenmaal een grote fan. Het mag dan ook voor zich spreken, dat hij bijzonder blij was toen hij hoorde dat professor Cavanaugh in november een tournee zou doen in Nederland. Hij werd immers uitgenodigd door De Zinnen, een katholiek netwerk voor inspiratie en dialoog, om aan meerdere universiteiten een lezing te geven over zijn boek. Zijn laatste stop was de Radboud Universiteit en dat vormde uiteraard een prachtige gelegenheid om hem ook even uit te nodigen in de Shambhala studio. Pa…

Bonus: een alternatieve kijk op reïncarnatie

Annelies Van Belle is een journaliste en schrijfster met een grote interesse in thema’s rond bewustzijn en spiritualiteit. Ze is ook een trouwe luisteraar van Groetjes uit Shambhala. Toen ze een vorige aflevering beluisterde, waarin Paul en Jonas dieper ingingen op de verschillende gedaantes van reïncarnatie, kwamen enkele vragen bij haar op. Annelies maakte een voice bericht van die vragen en zond ze door naar Jonas, die haar vervolgens vroeg of ze geen zin had om naar de opnamestudio in Shambhala te komen en samen van gedachten te wisselen over het thema. Deze bonusaflevering heeft dan ook een wat andere insteek dan andere afleveringen. Het haakt wel in op wat Jonas en Paul eerder bespraken maar Annelies en Jonas voeren vooral een gesprek over hun persoonlijke visie op het thema. Annelies was daarbij vooral geïnteresseerd in Jonas’ ideeën rond het mogelijke samengaan van reïncarnatie en morphogenetische velden. Dit concept van de bekende bioloog Rupert Sheldrake laat immers toe om een alternatieve kijk op het leven na de dood naar voor te schuiven. In hun gesprek ontleden ze verschillende facetten van zo’n alternatieve kijk, delen ze persoonlijke verhalen, en filosoferen ze sam…

Fictieve reizen en gefabriceerde wijzen

Verschillende belangrijke bestsellers van de moderne spirituele literatuur, die talloze mensen over de hele wereld inspireerden, bleken achteraf gezien niet erg waarheidsgetrouw. Mysterieuze reizen die nooit plaats vonden, ontmoetingen met spirituele meesters die niet bestonden of bespiegelingen van Oosterse wijzen die eigenlijk Westerse schrijvers bleken te zijn... Er is zo vaak sprake van dat we het misschien wel als een literair genre op zich kunnen bekijken. Vanuit dat perspectief bespreken Paul en Jonas de geschiedenis achter enkele belangrijke boeken en gaan ze na wat hun impact was op gangbare denkbeelden in de bredere samenleving. Enkele werken die de revue passeren zijn Het Derde Oog van Lobsang Rampa, De Meesters van het Verre Oosten van Baird T. Spalding, De Lessen van Don Juan van Carlos Castaneda, Het Tibetaanse Dodenboek van Walter Evans-Wentz en uiteraard ook Helena Blavatsky en haar boodschappen van de Mahatma’s. Al die werken waren erg invloedrijk, juist omdat mensen dachten dat hun inhoud waarheidsgetrouw was. Meer nog, hoewel dikwijls al vrij snel achterhaald werd dat we ze met een behoorlijke korrel zout mogen nemen, toch blijven ze elke generatie opnieuw mens…

Rumi's spiritualiteit

Hoewel Jelaluddin Rumi in de 13de eeuw leefde is hij vandaag één van de best verkopende poëten. Op Facebook en Instagram krijg je geregeld wel eens wat spirituele onliners uit zijn gedichten te lezen. Om na te gaan waarom Rumi’s poëzie en persoonlijkheid vandaag zo populair zijn, ging Jonas op bezoek bij Abdulwahid Van Bommel, die de zes delen van Rumi’s Masnavi naar het Nederlands vertaalde. Abdulwahid verdiepte zich vele jaren in de islamitische mystiek en wanneer hij zijn inzichten deelt, doet hij dat eigenlijk ook op een wat Masnavi-achtige wijze. Stel je hem een vraag, dan waaiert zijn antwoord uit via anekdotes, gedichten en zijdelingse gedachten, maar telkens opnieuw cirkelt het uiteindelijk weer terug naar de kern van de zaak. Zo werd het gesprek niet alleen een uitwisseling over Rumi’s spiritualiteit maar meteen ook een spiritueel gesprek op zich. Een ‘sohbet’ wordt dat in het Turks genoemd. In deze sohbet spraken we dan ook uitvoerig over Rumi’s leven en betekenis, over de manier waarop dat soms ‘ontislamiseerd’ wordt, over de wijze waarop populaire vertalingen van Rumi’s poëzie soms sterke gelijkenissen vertonen met Rumi’s eigen aanpak, over de nood om mystiek te ‘demo…

Reïncarnatie in verschillende gedaantes

Een groot deel van de bevolking gelooft in reïncarnatie, ook wanneer mensen zich bekennen tot religies die niet met reïncarnatie geassocieerd worden. Zo blijkt uit onderzoek dat 29% van de Amerikaanse christenen in reïncarnatie gelooft. Onder katholieken gaat dat zelfs om 36%. De kans lijkt groot dat het in landen als Nederland en België om gelijkaardige of zelfs hogere cijfers gaat. Het leek Paul en Jonas dan ook een goed idee om een diepe duik te nemen in deze specifieke kijk op het leven na de dood die een belangrijk onderdeel vormt van allerhande hedendaagse spiritualiteiten. In hun gesprek hebben ze het over de geschiedenis van het reïncarnatieconcept, over de verschillen en gelijkenissen tussen Aziatische en Westerse opvattingen, over de invloede van moderne esoterie op het hedendaagse concept, en over de wijze waarop vooruitgangsdenken hemel-en-hel-ideeën naar de marge duwde. Op sommige momenten wordt het ook wat persoonlijker: Paul deelt zijn potentiële reïncarnatieherinneringen en Jonas legt uit hoe hij zelf in de loop van zijn leven meerdere malen op andere manieren over reïncarnatie ging denken. ------ 'Groetjes uit Shambhala' is een productie van Volzin. Afbeelding …

Meervoudig religieus zijn

Een Shambhala-special met professor André van der Braak. Als hoogleraar comparatieve filosofie van de religie bestudeert André van der Braak al enkele jaren het fenomeen van ‘meervoudig religieus toebehoren.’ Uit onderzoek blijkt immers dat zo'n 24% van de Nederlanders elementen uit verschillende religies met elkaar combineert. De ene gaat daar al wat verder in dan de andere. Sommigen stellen een vrijblijvend spiritueel pakket samen met praktijken en symbolen uit verschillende tradities. Anderen kiezen er dan weer voor om zich intensief te verdiepen in twee of meerdere religies. Aangezien Jonas zelf ook te catalogeren valt als een ‘meervoudig religieus toebehoorder’, klopte hij maar al te graag aan bij professor van der Braak voor een uitvoerig gesprek over dit alles. Is het verschijnsel wel uitzonderlijk, wanneer we een breder historisch en crosscultureel perspectief innemen? Wordt het niet begrijpelijker wanneer we religies eerder als een soort talen te bekijken? En schuilt onder dit thema niet steeds ook een theologisch debat over de vraag of alle religies uiteindelijk wel of niet naar hetzelfde eindpunt leiden? ------ Meer info over André van der Braak vind je op avdbraak.n…

Dans, extase en heling

Dans en extase zijn een belangrijk onderdeel van talloze religieuze en spirituele contexten. In Europa was dat lange tijd minder prominent het geval, maar daar lijkt de laatste jaren verandering in te komen. Zo worden bijeenkomsten van Vijf Ritmes en Ecstatic Dance steeds frequenter georganiseerd in België en Nederland. Anders dan op festivals of in dansclubs, is daar ook steevast een ritueel aspect mee verbonden. De omkadering ademt een sfeer van hedendaagse spiritualiteit en de deelnemers zien de dans dikwijls als een vorm van heling. Zo worden oude tradities nieuw leven in geblazen. Jonas geraakte door dit alles gefascineerd en las het boek Dancing in the Streets: A History of Collective Joy, van de Amerikaanse historica Barbara Ehrenreich. In deze aflevering deelt hij enkele inzichten die hij uit dat boek haalde. Dat leidde tot een gesprek over Paul’s eigen ervaringen met Indische tempeldans, over de historische redenen waarom Christenen ophielden met dansen in hun kerken, over de uiteenlopende vormen van extase die met het dansen gepaard gaan, over de depressie die volgt wanneer je collectief dansen in de kiem smoort en over de grote nood die mensen voelen om het religieuze o…

Ufo's toen en nu

Een Shambhala special met Taede Smedes en Arjan Sterken. Als je vroeger over UFO’s sprak, werd je erg argwanend bekeken. De laatste jaren kwam daar verandering in. Het wordt steeds gewoner om je wel degelijk vragen te stellen over sommige onverklaarbare fenomenen in de lucht. Niet in het minst omdat de Amerikaanse overheid ondertussen te kennen gaf dat ze er wel degelijk expliciet onderzoek naar doet. En ook vanuit academische hoek groeit de aandacht voor het fenomeen. Hebben we dan geregeld buitenaards bezoek op onze planeet? Dat is moeilijk te zeggen. Vanaf de tweede helft van de vorige eeuw worden UFO’s steevast met science fiction taferelen geassocieerd, maar gelijkaardige fenomenen worden al eeuwenlang beschreven en vroeger vooral als verschijningen van geesten of spirituele tekenen geïnterpreteerd, in overeenstemming met de gangbare religieuze kaders. Om dit alles verder uit te diepen zaten we nog eens samen met Taede Smedes, die recent het boek uitbracht We zijn misschien niet alleen: UFO’s toen en nu waarin hij een overzicht biedt van de concrete feiten die we wel degelijk kunnen verzamelen rond het UFO-fenomeen. Voor de gelegenheid haalden we er daarenboven Arjan Sterke…

Onbetamelijke theologie en de spiritualiteit van bevrijding

Een Shambhala special met Janneke Stegeman Er zijn niet zo erg veel mensen die je kan aankondigen als een expert ‘onbetamelijke theologie.’ Maar dat kan wel met voormalig theoloog des vaderlands Janneke Stegeman. Jonas klopte bij haar aan om dat onderwerp wat grondiger onder de loep te nemen en na te gaan in welke mate we ook over ‘onbetamelijke spiritualiteit’ kunnen spreken. In hun gesprek vertrokken ze vanuit een stukje tekst waarin Janneke ooit heel kernachtig enkele basisprincipes van onbetamelijke theologie verwoordde: “Ik hou me bezig met onbetamelijke theologie. Dat gaat precies over wat we rein en wat we onrein verklaren. Het gaat over lichamelijkheid. Onbetamelijke theologie zegt: ook de ervaringen met en van ons lichaam doen ertoe in de theologie. Alles wat ik meemaak, maak ik mee als dit lichaam. Alles wat ik heb meegemaakt is opgeslagen in dit lijf, het is erdoor getekend. Geraakt worden gaat via mijn lichaam, zoals ook uw lichaam betrokken is bij alles wat u doet. Je lichaam, de manier waarop jij beweegt, vertelt een verhaal, zonder woorden. Daar komt bij: we hechten op allerlei manieren betekenis aan lichamen. Dat zorgt ervoor dat mensen worden buitengesloten. Jon…

Een oproep van Paul en Jonas

De eerste 5000 downloads van Groetjes uit Shambhala zijn ondertussen een feit. Daarom wilden we onze trouwe luisteraars graag even bedanken en van de gelegenheid gebruik maken voor een kleine oproep. 

Thich Nhat Hanh en mindfulness

Op 22 januari overleed Thich Nhat Hanh, de aartsvader van de mindfulness. Het spreekt dan ook voor zich dat we een aflevering wijden aan deze man en zijn belangrijke spirituele erfenis. We gaan dieper in op zijn vredeswerk en zijn nalatenschap van 'engaged buddhism'. We plaatsen het ook allemaal even in een historische en politieke context. Vervolgens bespreken we ook de invloed van Jon Kabat-Zinn, een andere grondlegger van de mindfulness. Kabat-Zinn was immers een directe leerling van Tich Nhat Hanh. Het was vooral door zijn toedoen dat de praktijk wereldwijd bekend werd als een ondersteuningstechniek voor psychotherapie. Maar hoewel we op dat vlak zeker naar mooie resultaten kunnen verwijzen, plaatsen we ook wat kritische kanttekeningen bij die verdere ontwikkelingen van de mindfulness. Want onder een laag van wetenschappelijkheid, verhult zich soms ook behoorlijk wat commercialiteit. Er is vandaag zelfs sprake van een militarisering van de mindfulness. We bespreken daarom ook hoe dat soort fenomenen zich verhouden tot de oorspronkelijke bron en hoe de verschillende gezichten van mindfulness met elkaar verbonden zijn. ------ 'Groetjes uit Shambhala' is een productie van Volzin…

Rechts populisme en spiritualiteit

Een Shambhala special met Ernst van den Hemel. Jonas is al langer fan van het onderzoekswerk van dr. Ernst van den Hemel. Want telkens weer toont het aan dat religie helemaal niet zo sterk verdwenen is uit onze samenleving als veel mensen denken. Het laat zien dat categorieën als religieus, spiritueel en seculier helemaal niet netjes van elkaar te onderscheiden zijn. Zo richt Ernst al enige tijd zijn onderzoekspijlen op de verwevenheid van religie en spiritualiteit met (extreem)rechtse politiek. Voor velen is het moeilijk om zich in te beelden dat daar inderdaad verbanden tussen bestaan, maar ze liggen nochtans voor het grijpen. Zo onderzocht Ernst het twitterdiscours van o.a. de PVV, de partij van Geert Wilders, en liet hij zien wat voor belang daarin gehecht wordt aan een concept als ‘de joods-christelijke cultuur’. Bij de FvD van Thierry Baudet is dat niet anders. Ook in Vlaanderen zie je eenzelfde verband tussen rechts populisme en het oprakelen van een vermeende rechte lijn tussen de ‘cultuureigen’ religieuze traditie en het hedendaagse secularisme. Dezelfde termen worden bijvoorbeeld geregeld gebruikt door partijboegbeelden uit de Vlaams nationalistische partij N-VA. En uit…

Zingeving en zelfontplooiing

“Kunnen we eigenlijk wel vanuit het concept 'zin' naar religies en levensbeschouwingen kijken, of leggen we dan een vreemd concept op aan vele religies en levensbeschouwingen?” Deze prachtige vraag werd ons doorgestuurd door Jochem Quartel, de hoofdredacteur van Narthex, het Nederlandse tijdschrift voor levensbeschouwing en educatie. We gingen er maar al te graag op in. Daarenboven is zingeving het perfecte thema voor onze eerste podcast van het nieuwe jaar. We hebben het over roeping als christelijke voorloper van zingeving, over de hypothese dat zingeving pas een begrip kon worden wanneer eerst alle zin werd weggedacht vanuit een materialistisch wereldbeeld, over de wijze waarop vele religieuze tradities metrum in het leven brachten, over (sva)dharma als richtinggevende kader binnen de kosmische eb-en-vloed, over zingeving als één van de belangrijkste vraagstukken in veel science-fiction literatuur, over de dubbelzinnigheid van de Bhagavad-Gita, over het verschil tussen hedendaagse zelfontwikkeling en traditionele 'zelfafwikkeling', en over het feit dat Sanskrietteksten geen onderscheid maken tussen het hogere Zelf en het lagere zelf zoals de westerse vertalingen het vaak doen u…

Zen en het evenwicht tussen actie en contemplatie

Een Shambhala-special met Tom Hannes. De naam 'Tom Hannes' doet vermoedelijk een belletje rinkelen bij vele Nederlanders en Belgen die zich laten inspireren door boeddhisme. Hij is namelijk de auteur van boeken zoals 'Zen en het konijn in je brein', 'Leven in het nu: een filosofische zoektocht' en 'Wat kan ik leren van de Boeddha?'. Geregeld publiceert hij ook scherpe opinies waarbij zijn kritische overwegingen over politiek en samenleving steevast gevoed worden door de zentraditie waarin hij zich wortelt. Tom leek dan ook de perfecte gesprekspartner om het begrip 'zen' onder de loep te nemen. Want hoewel zen niet meer weg te denken is uit de hedendaagse spiritualiteit, roept het vaak heel gevarieerde beelden op, van mediterende monniken tot een tas thee drinken aan een klaterend beekje. Jonas en Tom probeerden daarom de term eerst wat helderder te krijgen en verschillende soorten zen van elkaar te onderscheiden. Vervolgens hadden ze het over Tom's persoonlijke spirituele weg: van new age zen naar meer orthodoxe praktijken als monnik naar zijn huidige pogingen om zen te koppelen aan hedendaagse sociale en politieke omwentelingen. Van daaruit gingen ze ook dieper in op het nut van…

Samenzwevers of waarheidszoekers?

De laatste twee jaar geraakte de term ‘de samenzweving’ steeds meer ingeburgerd. Het is een equivalent van het Engelse ‘conspirituality’ en verwijst naar een groeiende overlap tussen de wereld van spiritualiteit, wellness, verzet tegen de covidvaccins en het aanhangen van samenzweringstheorieën. Maar is zo’n term wel op zijn plaats? Gooit die niet te veel verschillende denkwijzen op een hoop? En creëert zo’n term geen gevaarlijk wij-zij-denken? Om dit soort vraagstukken te bespreken, zaten Paul en Jonas deze keer samen met onderzoeker Arjan Sterken. Al menige jaren verdiept Arjan zich moderne mythologische teksten over monsters en aliens, new age spiritualiteit en nieuwe religieuze bewegingen. Het werd een erg rijke uitwisseling over mogelijke verklaringen voor de argwaan rond coronabestrijding in sommige spirituele kringen, over antisemitische legenden als voorlopers van Qanon, over de rol van reële complotten en over oude vormen van extreemrechtse esoterie. Dat alles is namelijk van groot belang om de verschillende lagen van ons thema te achterhalen.

Kabbala: joodse mystiek van vroeger en vandaag

Een Shambhala Special met Marianne Van Praag Wat hebben Madonna, Britney Spears en Chassidische Joden met elkaar gemeen? De kabbala vormt voor hen een belangrijke bron van spirituele inspiratie. De kabbala is immers een oude strekking van joodse mystiek die vandaag ook onder niet joden veel navolging vindt. Jonas ging erover in gesprek met Marianne van Praag, de vrouwelijke Rabijn van de liberale Joodse gemeente in Den Haag. In dat gesprek gaan ze dieper in op de plaats van de kabbala binnen de bredere joodse traditie, reflecteren ze over de hedendaagse vormen van populaire joodse mystiek en vertelt Marianne hoe de kabbalistische symbolische haar eigen kijk op de Torah en haar leven beïnvloedde. ------ 'Groetjes uit Shambhala' is een productie van Volzin.

Is het boeddhisme een religie of niet?

De vraag of het boeddhisme al dan niet een religie is, steekt geregeld de kop op. Velen beschouwen het liever als een levensfilosofie en voelen er zich net toe aangetrokken omdat het geen religieuze traditie zou zijn. Ook wanneer we lezingen geven, komt dat geregeld aan bod in de vragen en opmerkingen van het publiek. Daarom dachten we dat het goed kon zijn om de vraag eens frontaal te lijf te gaan in deze aflevering. We vertellen over Aziatische boeddhisten die het liever wel als een religie bestempelen, we bespreken het interessante feit dat het boeddhisme in de negentiende eeuw net als eerste tot de categorie ‘wereldreligies’ werd gerekend en we leggen de koloniale denkwijzen bloot die nog steeds doorschemeren in de hedendaagse kijk op het boeddhisme als een meer rationele spiritualiteit. -- In het gesprek verwijst Jonas ook naar een interessante, korte documentaire over hindoes die Moeder Theresa vereren. Je vindt die via deze link. ‘Groetjes uit Shambhala’ is een productie van Volzin.

Inayat Khan en het universeel soefisme

Een Shambhala special met Nuweira Youskine. Inayat Khan staat geboekstaafd als de verspreider van ‘het universeel soefisme’. In het begin van de 20ste eeuw naar de VS trok om er de Indiase muziek te laten weerklinken, maar het waren vooral zijn spirituele ideeën die veel mensen naar hem toetrokken. Hij barste nu eenmaal van het charisma. Tot op vandaag vind je over de hele wereld aanhangers van deze inspirerende figuur. Maar de manier waarop zijn ideeën verspreid geraakten, mag ook vragen oproepen over enkele intrigerende tendensen binnen de hedendaagse spiritualiteit – niet in het minst over de manier waarop velen de mystiek van het soefisme proberen los te koppelen van de traditionele islam. Om dat alles wat verder uit te vlooien ging Jonas voor een keer niet met Paul in gesprek en wel met Nuweira Youskine, een achternicht van Inayat Khan. Dat werd dus de allereerste ‘Shambhala special’. Met veel historisch inzicht en enkele sappige anekdotes verhelderde Nuweira hoe de reële Inayat Khan soms sterk verschilde van de beeldvorming errond. Het leidde hen uiteindelijk tot een interessante filosofische uitwisseling over de relatie tussen het universele en het particuliere – en bijge…

Wetenschap en spiritualiteit

We kregen bezoek in Shambhala. En wat voor bezoek! Taede Smedes is filosoof, theoloog en journalist. Hij verdiept zich al jaren in de relaties tussen wetenschap, religie en spiritualiteit en schreef er verschillende boeken over. Het was bijgevolg een waar genoegen om met Taede van gedachten te wisselen over de spirituele en religieuze drive van grote wetenschappers, over de plaats van quantummechanica in hedendaagse esoterie, over de nogal kapitalistische wetenschappelijkheid achter sommige vormen van mindfulness en over het feit dat de oerknal misschien meer ruimte voor het goddelijke laat dan velen denken. ------ 'Groetjes uit Shambhala' is een productie van Volzin. Taede Smedes' website is tasmedes.nl

De balans tussen vrouwelijke en mannelijke energie

In veel hedendaags esoterische gedachtegoed wordt een expliciete aandacht voor vrouwelijke energie geassocieerd met een focus op verinnerlijking, natuur en lichamelijkheid. Dat vormt dan een tegengewicht voor de dominante maatschappelijke focus op ratio, vooruitgang en materie. Zo'n insteek biedt velen een begrijpelijke spirituele houvast in hun zoektocht naar persoonlijk en maatschappelijk evenwicht. Maar er schuilen ook potentiële valkuilen in dat denkkader, want het gaat soms ook gepaard met misplaatste projectie en essentialisering. Een diepe duik in deze tweeledigheid zorgde voor een aflevering over Jungiaanse principes als animus, anima en de schaduw, over de eigenaardige traumaspiritualiteit van Kaia Ra, over de manier waarop de kosmos in balans blijft door melk over Shiva's lingam te gieten en over de urgente ecospiritualiteit achter veel zoektochten naar de balans tussen mannelijke en vrouwelijke energie. ------ 'Groetjes uit Shambhala' is een productie van Volzin.

Tantra en erotische spiritualiteit

Spiritualiteit en seksualiteit lijken goed samen te gaan in het tantrisme. In de vele tantraworkshops die her en der aangeboden worden, exploreert men het eigen lichaam en gaat men aan de slag met erotische massages in een poging meer balans te vinden tussen mannelijke en vrouwelijke energieën. Als inspiratiebron verwijst men daarbij ook vaak naar de oude tantratradities uit India. Op verschillende vlakken is echter niet zo duidelijk hoezeer ‘oosterse’ en ‘westerse’ tantra werkelijk met elkaar verbonden zijn. Zo staat bevrijdende seksualiteit helemaal niet centraal in Indische tantra. In veel klassieke tantrateksten blijft het zelfs geheel afwezig. In ons gesprek probeerden we daarom te verhelderen wat er dan wel de kern van vormt en een breder perspectief op de verschillende vormen van tantra te ontwikkelen. En ja, uiteraard hadden we het ook over de Kama Sutra en wat dat beroemde boek in dit alles wel of niet te betekenen heeft. ------ De afbeelding van deze aflevering is een reliëf van het befaamde Khajuraho tempelcomplex. 'Groetjes uit Shambhala' is een productie van Volzin.

Hoe goed is je goeroe? (Of je sensei of je sjeik?)

Het volgen van een leermeester is niet alleen van groot belang in veel traditionele religies maar ook in verschillende vormen van hedendaagse spiritualiteit. Wanneer sommigen zo’n leermeester(es) ontmoeten, verliezen ze al eens hun gezonde verstand. Ze laten zich meeslepen door hun spirituele vuur en blijven blind voor de kleine kantjes van hun goeroe, sensei of sjeik. Maar totaal onredelijk is het concept nu ook weer niet. Oprecht 'goeroeschap' kan wel degelijk op zijn plaats zijn. Het leek ons dan ook goed die tweeledigheid wat diepgaander te onderzoeken en een paar richtlijnen te formuleren om het kaf van het koren te scheiden. --- In de afbeelding van deze aflevering zie je van links naar rechts Sjeik Nazim al-Haqqani, Sadhguru en Andrew Cohen – drie figuren die we, naast enkele andere, kritisch onder de loep namen in ons gesprek. --- 'Groetjes uit Shambhala' is een productie van Volzin.

Mystiek en politiek

Hoewel religie vaak met behoorlijk wat argwaan benaderd wordt, is er een grote interesse in mystieke tradities. Mystiek associëren we met persoonlijke ervaringen en innerlijke omwentelingen, terwijl religie sterker verbonden lijkt met uiterlijke geboden en verboden. Deze tweedeling, waarvan veel hedendaagse spiritualiteit sterk doordrongen is, zorgt er echter voor dat we uit het oog verliezen hoezeer mystiek en politiek zowel vroeger als nu dikwijls met elkaar verweven zijn. Want jezelf ontdoen van je ego en vervuld worden door een diepere kracht, kan soms erg verschillende richtingen uitgaan. Om die tweeledigheid wat verder te ontrafelen meanderen Paul en Jonas deze keer door het soefisme van Khomeini, het animisme van de junta en Aung San Suu Kyi  in Myanmar, de twee zijden van Bernardus van Clairvaux en de orakels van de Dalai Lama’s. --- 'Groetjes uit Shambhala' is een productie van Volzin.

In de huid van de Boeddha

De vele Boeddha's in onze sauna's hebben steevast een mysterieuze glimlach op de lippen, maar de oorspronkelijke figuur stond veeleer bekend om zijn strengheid. Dat soort discrepanties wordt geregeld over het hoofd gezien wanneer men in Westerse landen met het boeddhisme aan de slag gaat. Daarom doken we wat dieper in enkele hardnekkige misverstanden rond deze traditie (zoals het idee dat het boeddhisme veel minder geweld zou kennen dan andere religies) en bespraken we hoe er vandaag geheel nieuwe vormen van boeddhisme ontstaan (zoals de psychotherapeutische en hedonistische varianten). Een handige leidraad in dit alles was Pauls jongste boek: "In de huid van de Boeddha." ------------Meer info over Pauls boek vind je hier: https://www.uitgeverijbalans.nl/boeken/in-de-huid-van-de-boeddha ---'Groetjes uit Shambhala' is een productie van Volzin.

Mediteren en ‘in het nu zijn’

Een luisteraar stelde ons enkele vragen rond onze visie op meditatie en ‘in het nu zijn’. We gingen er maar al te graag op in. Het werd een gesprek over het feit dat het boeddhisme helemaal niet altijd zo op meditatie gericht is en dat hedendaagse meditatieve praktijken vaak veel christelijker zijn dan we vermoeden. We hadden het ook over de onmiskenbare waarde van die praktijken, over de wijze waarop we ze zelf al dan niet in ons leven integreren, over de nood aan 'in-oefening' en over volheid vs. leegte in het ‘nu moment’. En op de één of andere manier bracht dat alles ons ook tot dieet-boekjes voor monniken in Sri Lanka.

De verschillende vormen van Shambhala

Shambhala. Dat mythische oord waar eeuwenoude hoogverheven spirituele zielen zich schuilhouden. Waar komt dat concept oorspronkelijk vandaan? En hoe gaan mensen er vandaag mee om? Het leek ons goed om dat in deze tweede aflevering te verduidelijken. Niet alleen omdat de titel van onze podcastreeks ernaar verwijst maar ook omdat zo’n schijnbaar onschuldig concept ons toch behoorlijk wat over hedendaagse spiritualiteit kan leren. Afbeelding: een beeld van Tibet, zoals geschilderd door de befaamde Nicholas Roehrig

De theosofie en haar impact op hedendaagse spiritualiteit

De theosofie is vandaag niet meer zo heel erg bekend, maar deze spirituele stroming had een enorme impact op de wijze waarop we met z’n allen naar spiritualiteit en religie gingen kijken. Als stichters van de theosofie zorgden Helena Blavatsky, Henry Olcott en William Judge er immers voor dat verschillende ideeën wijd verspreid geraakten en vandaag nog steeds doorleven in allerhande vormen van hedendaagse New Age. Hun 'geheime leer' blijkt alleen niet zo 'geheim'.Afbeelding: Morya, één van de verlichte meesters uit het oosten waarvan Blavatsky beweerde dat ze er contact mee had.

Trailer: het wie, wat en waarom van onze podcastreeks

Een korte trailer met wat meer uitleg over onze 'Groetjes uit Shambhala' podcasts.