De column van Sana Valiulina

Eindelijk een einde aan de ‘Forever War’ in Afghanistan?

Deze week maakte President Biden bekend dat hij de Amerikaanse troepen definitief uit Afghanistan terugtrekt. Hij verbond een betekenisvolle deadline aan deze belofte: 11 september. Precies 20 jaar na 9/11 moet de langste oorlog waar Amerika ooit in verwikkeld was voorbij zijn. Gaat het Biden lukken om de ‘Forever War’ te beëindigen? En wat betekent deze beslissing voor Afghanistan? We bespreken het met Bette Dam, journalist en Afghanistankenner.

Rode hakken op de Dam tegen femicide

Zeventig paar rode hakschoenen stonden vorige week op de Dam in Amsterdam. Demonstranten hadden de schoenen daar neergezet om te protesteren tegen 'femicide' in Nederland en daarbuiten. Directe aanleiding was de terugtrekking van Turkije uit het Verdrag van Istanbul, dat geweld tegen vrouwen bestrijdt. Wat is femicide, en waar komt die term vandaan? We praten erover met Willemijn Krebbekx, hoofd onderzoek bij Atria, kenniscentrum voor vrouwenemancipatie.

Annelien de Dijn over 'Vrijheid. Een woelige geschiedenis'

'De overheid pakt ons onze vrijheid af.' Er is geen demonstratie tegen het coronabeleid of deze kreet is te horen. Want, vrijheid, dat betekent toch dat je kunt doen en laten wat je wilt, en dat niemand zich met je bemoeit? Dat is wel een heel beperkte opvatting van vrijheid, waarin bovendien wordt vergeten dat er in de westerse traditie ook heel anders over vrijheid is gedacht. Zo betoogt hoogleraar moderne politieke geschiedenis aan de Universiteit van Utrecht, Annelien de Dijn. De historica schreef Vrijheid. Een woelige geschiedenis, en is te gast.

Het Spoor Terug: 'Dit onzegbaar lugubere Duivelseiland'

Een documentaire van René Oomen Van eind 1914 tot maart 1917 stond op het eiland Urk in de Zuiderzee een barak omheind met prikkeldraad. Het was een interneringskamp voor Belgische en Engelse officieren die vanuit het front de grens van het neutrale Nederland waren over gekomen om uit handen van de Duitsers te blijven. Volgens het Vredesverdrag van 1907 was Nederland verplicht om deze officieren vast te houden tot het einde van de oorlog. Daar zaten de officieren dan opeens, gestrand op een eilandje in Nederland. Al snel maakte de dagelijkse verveling plaats voor één overheersende gedachte: ontsnappen! Over hetzelfde onderwerp verschijnt op 23 april bij uitgeverij Atlas Contact het boek Duivelseiland. Een interneringskamp, het eiland Urk en de Eerste Wereldoorlog van Mandy van Dijk.

De column van John Jansen van Galen

De column is deze week van John Jansen van Galen.

Edwin Klijn en Robin te Slaa over 'De NSB'

Historici Edwin Klijn en Robin te Slaa vertellen, naar aanleiding van het verschijnen van het tweede deel van hun monumentale geschiedschrijving van de NSB, over hoe die partij tussen 1936 en 1940 veranderde. Hoewel de NSB zich in het begin vooral aan het Italiaanse fascisme spiegelde, veranderde dat vanaf 1936 snel. Algauw werd de NSB een op Duitse leest geschoeide nazipartij. Partijleider Mussert begon te dromen van een fascistisch Europa, waarbij hij de leiding zou krijgen over een ‘groot Nederland’.

Psychedelica terug als medicijn

Vorige week is voor het eerst in Europa de psychedelische drug MDMA gebruikt voor een traumabehandeling. Psychedelische drugs als medicijn tegen psychische klachten? Het lijkt een gekke combinatie, maar de medische wereld loopt er weer warm voor. Nu maakt het ook een opmars in Nederland. Neurowetenschapper Michiel van Elk kreeg vorig jaar een grote beurs om onderzoek te gaan doen naar de effecten van deze drugs op het brein. Hij is te gast om te vertellen over deze comeback van de psychedelica in de medische wetenschap.

Een gouden parade van mummies

Een wel heel merkwaardige stoet trok afgelopen zaterdag door de straten van Caïro. Maar liefst 22 mummies werden in gouden, rijk gedecoreerde praalwagens naar een nieuw museum overgebracht. De stoet trok veel bekijks, niet alleen in Caïro, maar ook internationaal. Waarom was alles uit de kast gehaald? Te gast is egyptoloog Daniel Soliman om te vertellen over deze verhuizing, waarbij niets aan het toeval werd overgelaten.

Levensliedzangeres Hajja Hamdaouia overleden

De Marokkaanse zangeres Hajja Hamdaouia stierf afgelopen week, 91 jaar oud en net een jaar met pensioen, zoals ze zelf zei. Ze werd de zangeres van de drie koningen genoemd, maar was vooral toch de zangeres van het volk en van het levenslied. Wie was deze vrouw waarmee generaties opgroeiden en die zowel in de koloniale als postkoloniale tijd haar eigenzinnige smartlappen zong? Historica Nadia Bouras hoorde bij haar thuis de liedjes van Hajja op cassette, en is te gast.

Het Spoor Terug: 'U wordt door niemand verwacht' - deel 2

Een documentaire van Michal Citroen De oorlog was niet voor iedereen in mei 1945 afgelopen. Voor veel joden die uit de kampen en onderduik terugkwamen, begon toen pas een groot deel van de ellende. In een tweedelige serie van het Spoor Terug laat Michal Citroen ooggetuigen van deze pijnlijke nasleep van de oorlog aan het woord. Gegrepen uit de nieuwste en uitgebreide versie van haar gelijknamige boek U wordt door niemand verwacht en de eerdere radioserie. Deze week deel 2: Thuis komen en weer verder.

De column van Micha Wertheim

De column is deze week van Micha Wertheim.

'Sofa gate' en het ‘proletenprotocol’

De Turkse president Erdogan heeft in Ankara de Europese Commissievoorzitter Ursula Von der Leyen ernstig voor het blok gezet. Erdogan had een topoverleg over de relatie tussen Brussel en Ankara met Von der Leyen en de Europese Raadspresident Charles Michel. Er stonden twee stoelen klaar, waarna er een vreemdsoortige stoelendans plaatsvond. Von der Leyen eindigde op de bank op de tweede rang. Te gast is protocolkenner Henrik de Groot over andere pijnlijke voorbeelden van apenrotsengedrag tijdens diplomatieke ontmoetingen; oftewel het ‘proletenprotocol’ zoals hij het noemt.

Bloederige kitsch in het Italiaanse filmgenre ‘Giallo’

Giallo is de naam van het nu weer mateloos populaire Italiaanse B-filmgenre, dat in de jaren 70 opkwam. De kernwoorden zijn bloed, seks, provocatie en sensatie. Recent verscheen er een nieuw boek over het genre, getiteld Gelb wie die Nacht van Christian Kessler.Arthur Weststeijn, historicus en stiekeme liefhebber van het genre is te gast over de herkomst en de opmars van het genre.

Een gouden parade van mummies

Een wel heel merkwaardige stoet trok afgelopen zaterdag door de straten van Caïro. Maar liefst 22 mummies werden in gouden, rijk gedecoreerde praalwagens naar een nieuw museum overgebracht. De stoet trok veel bekijks, niet alleen in Caïro, maar ook internationaal. Waarom was alles uit de kast gehaald? Te gast is egyptoloog Daniel Soliman om te vertellen over deze verhuizing, waarbij niets aan het toeval werd overgelaten.

Levensliedzangeres Hajja Hamdaouia overleden

De Marokkaanse zangeres Hajja Hamdaouia stierf afgelopen week, 91 jaar oud en net een jaar met pensioen, zoals ze zelf zei. Ze werd de zangeres van de drie koningen genoemd, maar was vooral toch de zangeres van het volk en van het levenslied. Wie was deze vrouw waarmee generaties opgroeiden en die zowel in de koloniale als postkoloniale tijd haar eigenzinnige smartlappen zong? Historica Nadia Bouras hoorde bij haar thuis de liedjes van Hajja op cassette, en is te gast.

Het Spoor Terug: 'U wordt door niemand verwacht' - deel 2

Een documentaire van Michal Citroen De oorlog was niet voor iedereen in mei 1945 afgelopen. Voor veel joden die uit de kampen en onderduik terugkwamen, begon toen pas een groot deel van de ellende. In een tweedelige serie van het Spoor Terug laat Michal Citroen ooggetuigen van deze pijnlijke nasleep van de oorlog aan het woord. Gegrepen uit de nieuwste en uitgebreide versie van haar gelijknamige boek U wordt door niemand verwacht en de eerdere radioserie. Deze week deel 2: Thuis komen en weer verder.

Prins Philip overleden

'Waar heb je dat hoofddeksel vandaan?' Zo zou hij tegen zijn vrouw, Queen Elisabeth, hebben gezegd tijdens haar kroning in 1952. Prins Philip overleed deze week, 99 jaar oud. Om de betekenis van de man achter de koningin te duiden, is journalist en voormalig Engelandcorrespondent Hieke Jippes te gast.

'Sofa gate' en het ‘proletenprotocol’

De Turkse president Erdogan heeft in Ankara de Europese Commissievoorzitter Ursula Von der Leyen ernstig voor het blok gezet. Erdogan had een topoverleg over de relatie tussen Brussel en Ankara met Von der Leyen en de Europese Raadspresident Charles Michel. Er stonden twee stoelen klaar, waarna er een vreemdsoortige stoelendans plaatsvond. Von der Leyen eindigde op de bank op de tweede rang. Te gast is protocolkenner Henrik de Groot over andere pijnlijke voorbeelden van apenrotsengedrag tijdens diplomatieke ontmoetingen; oftewel het ‘proletenprotocol’ zoals hij het noemt.

Bloederige kitsch in het Italiaanse filmgenre ‘Giallo’

Giallo is de naam van het nu weer mateloos populaire Italiaanse B-filmgenre, dat in de jaren 70 opkwam. De kernwoorden zijn bloed, seks, provocatie en sensatie. Recent verscheen er een nieuw boek over het genre, getiteld Gelb wie die Nacht van Christian Kessler.Arthur Weststeijn, historicus en stiekeme liefhebber van het genre is te gast over de herkomst en de opmars van het genre.

De column van Micha Wertheim

De column is deze week van Micha Wertheim.

Zonnekoning Rutte blijft op de troon

Heel even leek het afgelopen donderdag een heus koningsdrama te worden. Maar uiteindelijk liet de Kamer Mark Rutte in leven. Er werd gesproken over de arrogantie van de macht, over oude machtspolitiek, en toch mocht 'de Zonnekoning', zoals Lilianne Ploumen hem noemde, aan het eind van de rit op de troon blijven zitten. ‘De koning is dood, leve de koning’, daar kwam het uiteindelijk op neer. Henk te Velde, politieke historicus en hoogleraar vaderlandse geschiedenis in Leiden, komt praten over de lijdensweg van Rutte en het parlement.

De column van Abdelkader Benali

De column is deze week van Abdelkader Benali.

Het geheim van de Matthäus

Het is het meest vaderlandse muziekstuk van Duitse makelij: de Matthäus-Passion. Er zouden deze week 354 uitvoeringen van gegeven worden, in ongeveer elke kerk en muziekzaal die Nederland rijk is. We behelpen ons nu met livestreams, en met de troostrijke gedachte dat de Matthäus, zoals uitgevoerd in de Grote Kerk in Naarden, dit jaar is uitgeroepen tot Immaterieel Nederlands Erfgoed. Maar wat is het geheim van de passie die Nederland zich zogezegd toegeëigend heeft?Govert Jan Bach, theoloog en psycholoog, maakte een luister-cd-boek over de Johannes en de Matthäus-Passion en stelde de zogeheten Grote Bach Atlas samen. De auteur is te gast.

Waarom de gezagsgetrouwe refo’s in coronaverzet komen

Afgelopen week bleek dat streng gereformeerden in onder andere Krimpen en Urk massaal de coronaregels overtraden bij het zondagse kerkbezoek. Toen journalisten daarvan verslag deden, werden ze fysiek aangevallen. Het Urkse kerkbestuur vergeleek de journalisten vervolgens met terroristen en SS’ers. Wij vroegen ons af hoe de doorgaans gezagsgetrouwe refo’s hun heftige coronaverzet rechtvaardigen. Te gast hierover is religiewetenschapper Ernst van den Hemel, auteur van het boek Calvinisme en politiek: tussen verzet en berusting.

Wie was de Canadese soldaat H.W.R.?

'H.W.R. Toronto. Canada.' vond journalist Ernst Arbouw, in een boom gekrast. Hij ging op onderzoek uit, en volgde het spoor van deze geheimzinnige initalen. H.W.R. bleek een van de duizenden Canadese soldaten die Nederland hielpen bevrijden. Wie waren de duizenden jongens als H.W.R. die in 1945 zo vrolijk met vlaggetjes werden toegewapperd? Was de bevrijding van Nederland voor hen wel zo'n feest? Daarover schreef Ernst Arbouw het boek H.W.R. was hier, en vertelt over zijn duizelingwekkende zoektocht naar deze anonieme soldaat.

Het Spoor Terug: 'U wordt door niemand verwacht' #1

Een documentaire van Michal Citroen De oorlog was niet voor iedereen in mei 1945 afgelopen. Voor veel joden die uit de kampen en onderduik terugkwamen, begon toen pas een groot deel van de ellende. In een tweedelige serie van het Spoor Terug laat Michal Citroen ooggetuigen van deze pijnlijke nasleep van de oorlog aan het woord. Gegrepen uit de nieuwste en uitgebreide versie van haar gelijknamige boek U wordt door niemand verwacht en een eerdere radioserie. Deze week deel 1: de bevrijding en terugkeer naar huis.

Roofkunst eindelijk terug?

Britse soldaten plunderden in 1897 het paleis van de koning van het voormalige Koninkrijk Benin. Nu ligt de buit van destijds in musea door heel Europa. Waaronder Nederland. Nigeria wil het kostbare erfgoed al heel lang terug. En daar lijkt het nu van te gaan komen. In Duitsland is deze week de wens uitgesproken om hun deel van de roofkunst uit Nigeria terug te geven. Ook Nederlandse onderzoekers pleiten voor teruggave, maar uiteindelijk gaat de minister daarover. Het roofgoed is immers voor het grootste deel staatseigendom.Femke van Zeijl volgt deze zaak al heel lang vanuit Nigeria en geeft commentaar op de huidige ontwikkelingen.

Historische boeken met Bart Funnekotter

Historicus Bart Funnekotter bespreekt de nieuwste historische boeken. Met ditmaal:Churchill en de Blitz van Erik Larson. Pater familias. Het verhaal van mijn familie en de gangsters van Russell Shorto. Belaagd paradijs. Een geschiedenis van Georgië van Marc Jansen. De Friezen. Een geschiedenis van Flip van Doorn. Eén van deze boeken wordt verkozen tot Boek van de Maand - en dat kunt u winnen! Houd tijdens de uitzending onze Facebookpagina in de gaten.

Het Spoor Terug: 'Tijd zal ons leren'

Een documentaire van Maartje Duin en Wederik de Backer ‘Het waren de kolonisten die de geschiedenis schreven, niet de verzetsstrijders’, weet Romana Vrede. Dat moet anders. In Tijd zal ons leren gaat de acteur en theatermaker samen met muzikant en performance artist OTION op zoek naar de onbekende, bijna-vergeten en verzwegen geschiedenis van ruim honderd zwarte, bruine en witte verzetsstrijders ten tijde van de transatlantische en de Indische slavernij. Tijd zal ons leren is een productie van Romana Vrede en OTION voor het Nationale Theater. Klik hier om op de hoogte te blijven van dit stuk. Voor deze radiodocumentaire liep Maartje Duin mee met het repetitieproces.

De NFT: bubbel of blijvertje?

Een spook waart door de kunstwereld, en wel die van de NFT, de ‘Non-Fungible Token’. Kortweg een digitaal eigendomsbewijs van een digitaal kunstwerk, dat voor miljoenen euro’s verkocht kan worden. Met als voorlopig hoogtepunt het digitale kunstwerk Everydays: The First 5000 Days van de kunstenaar Beeple, dat onlangs voor 69 miljoen dollar verkocht werd door veilinghuis Christie's. Zorgt dit voor een revolutie in de kunstwereld, of is het gewoon een opgeklopte hype? Kunstsocioloog Olav Velthuis doet onderzoek naar geld in de kunstwereld, en vertelt ons of de NFT een bubbel of blijvertje is.

De column van Sana Valiulina

De column is deze week van Sana Valiulina.

De heilige Maria in de Koude Oorlog

De taal en de tijden waren geharnast, want met het communistische gevaar viel niet te spotten. Het was 1949 en de paus riep op tot een katholieke Wereldkruistocht. Uit naam van Moeder Maria en het vrije Westen. Ook in Nederland vond de oproep gehoor. Bij het Marialegioen, en bij een bijna vergeten pater die naar Sovjetmodel een vijfjarenplan ontwikkelde om met Maria het Russische 'Rijk van het kwaad' te lijf te gaan. Historicus Peter Jan Margry, samensteller van het boek Cold War Mary: Ideologies, Politics, and Marian Devotional Culture, komt praten over Maria en de pater in de Koude Oorlog.

Mohammed uit De Hel van Dante verbannen

Mohammed is uit een nieuwe Dante-vertaling geschrapt. Oorspronkelijk komt de ik-figuur in de Goddelijke Komedie op zijn tocht door de Hel onder andere een zwaar gestrafte Mohammed tegen. De uitgever heeft de passage nu weggelaten omdat het boek anders 'onnodig kwetsend zou kunnen zijn'. Overbodige zelfcensuur? Volgens historicus Farah Bazzi van de Universiteit van Stanford getuigt de beslissing om Mohammed te schrappen vooral van een fundamenteel gebrek aan begrip van de mediterraanse Middeleeuwen, die veel islamitischer waren dan we ons lijken te herinneren.

Waarom LHBT’ers tegen het homohuwelijk waren

Deze week is het 20 jaar geleden dat het burgerlijk huwelijk opengesteld werd voor koppels van het gelijke geslacht - en er naast het heterohuwelijk dus ook een homohuwelijk kwam. Een belangrijke mijlpaal in de strijd voor LHBT-rechten in Nederland en wereldwijd. En toch, niet iedereen uit de LHBT-gemeenschap was indertijd enthousiast over het homohuwelijk.Willemien Ruygrok, in de jaren ’80 en ’90 actief bij COC, vond het ‘een slecht contract’. En schrijver Stephan Sanders vond het een hyperburgerlijk instituut dat de inherent rebelse homo niet paste. Ze zijn te gast over hun ideeën toen en nu.

400e verjaardag van de ontsnapping van Hugo de Groot

Maandag 22 maart is het precies 400 jaar geleden dat Hugo de Groot ontsnapte uit Slot Loevestein, verstopt in een boekenkist. Met dit jubileum start het 'Hugo-de-Groot-jaar’, met allerlei festiviteiten. Zo schreef Arnout van Cruyningen het boek De boekenkist van Hugo de Groot, de ontsnapping van Europa’s grootste rechtsgeleerde. Hij komt vertellen over waarom we De Groot blijven herdenken.

Het Spoor Terug: Bloemenhove - de politieke strijd rond abortus

Een documentaire van Lemke Kraan In mei 1976 hielden honderden vrouwen dik tien dagen de abortuskliniek Bloemenhove in Heemstede bezet. Dit om te voorkomen dat minister Dries van Agt de kliniek zou laten sluiten. Abortus was namelijk tot 1981 bij de wet verboden. Documentairemaker Lemke Kraan reconstrueerde de reuring rondom Bloemenhove en de abortuswetgeving en maakte voor het Spoor Terug de documentaire Bloemenhove: de politieke strijd rond abortus. Ter gelegenheid van het 50 jaar bestaan van deze kliniek herhalen we deze documentaire.

Agressieve anti-abortusdemonstranten

De anti-abortusbeweging lijkt terug van weg geweest: ‘Hoeveel heb je er vandaag gedood?’, roepen anti-abortusbetogers tegen artsen. Bij de klinieken hangen waarschuwingsbordjes: ‘let op agressieve demonstranten’. Tegelijkertijd zeggen de demonstranten er vooral te zijn om het kind te beschermen en de vrouw te behoeden voor een misstap. Wie en wat zitten er achter de beschermers van het ongeboren leven?Romy van der Burgh is te gast. Zij maakte voor onderzoeksplatform Investico een podcast over de moderne anti-abortuslobby.

Oorlog om de Commune van Parijs

De Commune van Parijs - de arbeidersopstand met arbeiderszelfbestuur en arbeidersterreur uit 1871 - werd deze week grootscheeps in Parijs herdacht. Door de burgemeester, door linkse partijen en door de gele hesjes-beweging. Maar vond de Commune nou de basisdemocratie uit of stond ze aan de wieg van het linkse terrorisme? Historicus en schrijver van een standaardwerk over de Commune van Parijs, Dennis Bos, is te gast.

De column van Nelleke Noordervliet

De column is deze week van Nelleke Noordervliet.

Geen katholieke zegen voor homo-relaties

Katholieke priesters mogen relaties tussen twee mensen van hetzelfde geslacht niet zegenen. Dat heeft het Vaticaan afgelopen maandag laten weten in een verklaring, die ook door paus Franciscus is goedgekeurd. Te gast is socioloog David Bos om te vertellen over de bijzondere manier waarop de katholieke kerk zich naar homo-relaties opgestelt. Vroeger konden homo-stellen hun relatie met behulp van creatieve oplossingen nog wel laten zegenen. Is de verklaring van het Vaticaan nu een conservatieve breuk met het verleden?

Dode Zeerol-snippers gevonden in Horrorgrot

Nieuws in archeologenland: in Israël zijn snippers gevonden van een Dode Zee-rol. Dit is de eerste keer sinds zestig jaar dat er nieuwe stukken van deze oudste Bijbelhandschriften opduiken die niet vervalst lijken te zijn. Spannend detail is dat ze gevonden werden in de zogenoemde Horror- of Gruwelgrot, die zijn naam dankt aan het feit dat het een massagraf is. Wat staat er op deze snippers geschreven? En waarom doen die Dode Zee-rollen ertoe? Bart Funnekotter, wetenschapsjournalist bij NRC en onze vaste archeologieduider, vertelt.

Het turbulente leven van Billie Holiday

Recent verschenen er twee nieuwe films over het turbulente leven van jazz-legende Billie Holiday (1915-1959); een documentaire en een biopic. Waarom spreekt zij nog altijd zo tot de verbeelding? En hoe moeten we kijken naar de vrouw die ten onder ging aan verslavingen en verkeerde mannen maar tegelijkertijd zo krachtig en getalenteerd was? Te gast is zangeres Denise Jannah, die de documentaire Billie bekeek.

Geen Afro-Nederlanders in het parlement

De afgelopen vier jaar zaten precies 0 (nul) zwarte mensen in de Tweede Kamer. Terwijl er volop gedebatteerd wordt over institutioneel racisme, het slavernijverleden en gelijke kansen, waren mensen met een Surinaamse, Antilliaanse of Afrikaanse achtergrond afwezig in de Kamer. We praten hierover met oud-Kamerleden John Leerdam en Hubert Fermina, en met Fatihya Abdi, die nu op de kandidatenlijst staat en actievoert voor meer kleur in het parlement.

Erasmus in een bloemetjeshemd

De humanist Erasmus is niet weg te denken uit de canon. Een kritische geest, een man met humor, een toonbeeld van verdraagzaamheid. Zo iemand bombarderen we graag tot vaderlandse geschiedenis. Op de kaft van de biografie Erasmus: dwarsdenker stak Sandra Langereis Erasmus in een vrolijk bloemetjeshemd dat hij -volgens Langereis- fantastisch had gevonden als het in de tijd in zijn kast had gehangen. In de uitzending vertelt ze dat hij niet het bordkartonnen figuur is dat we later van hem maakten, maar een omstreden man.

Het Spoor Terug: wie kent Corry Tendeloo?

Een documentaire van Nienke Zoetbrood.Wie kent Corry Tendeloo? Met die vraag peilt journalist Nienke Zoetbrood (29) haar generatiegenoten. Niemand, zo blijkt. En ook de vrouwenrechten waarvoor ze streed zijn nauwelijks bekend. Wie wist dat getrouwde vrouwen tot zestig jaar geleden net als kinderen en geesteszieken ‘handelingsonbekwaam’ waren?Het Spoor Terug duikt in de geschiedenis van vrouwenrechten in de jaren vijftig. Rechten die vandaag de dag zó vanzelfsprekend lijken dat de generatie dertigers er geen weet van heeft. Net zo min als van de vrouw die haar hele leven streed voor deze rechten: politica Corry Tendeloo. Hoe kan het dat we deze geschiedenis vergeten zijn?

De column van John Jansen van Galen

De column is deze week van John Jansen van Galen.

Lou Ottens, de Nederlandse uitvinder van het cassettebandje

The ‘Compact Cassette’. Zo werd het cassettebandje genoemd toen het in de vroege jaren ’60 bij het publiek werd geïntroduceerd. Het cassettebandje is een Nederlandse uitvinding van Lou Ottens dat verder werd ontwikkeld bij Philips. Ottens overleed deze week. Als eerbetoon aan Ottens en zijn uitvinding een gesprek met Arjan Spies, gitarist en zanger bij The Kik, die zo verliefd is op het cassettebandje dat hij er nog altijd mee opneemt.

10 jaar Mark Rutte

Na ruim tien jaar Rutte en met de verkiezingen voor de deur, is het tijd om onze premier eens onder de loep te nemen. Hoe werd Mark van 'stuiterbal tot staatsman' gemaakt, en wat was daarvoor nodig? Met theatermaker en politiek historicus Eveline van Rijswijk bespreken we de boeken die de afgelopen tijd over de VVD-voorman verschenen, zijn leiderschap en zijn werdegang. Hoogleraar Nederlandse politieke geschiedenis Henk te Velde publiceert deze week het boek Slotakkoorden over bijzondere exits uit de politiek. Met Te Velde bespreken we Rutte's historische inspiraties en de vraag: is het niet tijd voor Rutte's exit?

Rechts-populisten als de nieuwe kruisvaarders

Rechts-populisten als Thierry Baudet spelen leentjebuur bij het christendom voor hun evangelie van 'eigen volk eerst'. Dit is niet de eerste keer in de geschiedenis dat rechts-populisten inspiratie uit het christendom halen. Hoe hebben zij de fundamentalistische schatkamer van Veluwedominees leeg geroofd? Politicoloog en onderzoeksjournalist Sander Rietveld - zelf opgegroeid in de Bible Belt- schreef Nieuwe kruisvaarders. De heilige alliantie tussen orthodoxe christenen en radicaal-rechtse populisten. De auteur is te gast.

Er zit weer toekomst in kernenergie

Na grote weerstand uit Groningen kwam Mark Rutte er snel op terug dat hij de Eemshaven voor een nieuwe kerncentrale op het oog had. Maar dat hij kerncentrales wil bouwen, daar blijft hij bij. De VVD is niet de enige partij die weer toekomst in kernenergie ziet. Zijn we niet meer bang voor een grote kernramp zoals in Fukushima? Energiedeskundige Wim Turkenburg is te gast om te vertellen over ons schommelende atoomenthousiasme door de geschiedenis heen. Waarom keert de toekomstbelofte van kernenergie steeds weer terug?

Kind en kolonialisme

Als we het hebben over het leed dat kolonialisme heeft veroorzaakt, dan verwijzen we meestal naar hard oorlogsgeweld. Maar er was ook zoiets als ‘zacht’ geweld, betogen historici in een recent verschenen academisch tijdschrift van het Koninklijk Nederlands Historisch Genootschap, wat niet minder verschrikkelijk was. Dat zacht geweld betrof het hardhandige ‘beschavingsoffensief’ dat op kinderen in de koloniën werd losgelaten. Een gesprek over de koloniale kijk op het kind, met historici Geertje Mak, Maaike Derksen, en Chiara Candaele.

De ruimte als het nieuwe Wilde Westen

Naar aanleiding van de recente euforie over maar liefst drie geslaagde Marsmissies, van Amerika, China en de Verenigde Arabische Emiraten, klinkt er nu ook een waarschuwend geluid: “Er dreigt een nieuwe soort goldrush in de ruimte, en als er geen regelgeving komt, dan gaat dat leiden tot wildwesttaferelen, waarbij het recht van de sterkste geldt”. Zo betoogt advocaat Florentine Vos. Ze stelt dat het ruimteverdrag uit 1967 niet meer voldoet en het hoog tijd wordt voor nieuwe regelgeving.

Michiel de Ruyter

De enige profvoetballer die een WK boycot

Het WK voetbal in Qatar moet geboycot worden. Daar riepen enkele politici al toe op, nadat bekend werd dat meer dan 6000 arbeiders door uitbuiting omkwamen bij de bouw van de voetbalstadions. Al eerder werd opgeroepen tot een boycot van een WK, namelijk in 1978 toen het WK plaatsvond in Argentinië, dat in die tijd een dictatuur was.Oeki Hoekema was toen de enige profvoetballer die opriep tot een boycot. Met hem en sportprotest-historicus Paul Reef praten we over de WK’s van ’78 en nu.

De column van Sana Valiulina

De column is deze week van Sana Valiulina.

De basisbeurs komt terug

De verkiezingen naderen en de politieke partijen zijn het er roerend over eens: het leenstelsel moet van de baan. De partijen – op de VVD na – vinden dat het vervangen moet worden door een soort herinvoering van de basisbeurs. Anders hangt de generatie studenten van nu, ook nog eens getroffen door corona, een toekomst van schulden en uitzichtloosheid boven het hoofd. Het leenstelsel is amper zes jaar oud. Waarom moet het leenstelsel weg in ruil voor de basisbeurs of een variant daarop? En wat is de toegankelijkheid van het hoger onderwijs ons, als samenleving, waard? Historicus Pieter Slaman schreef een dik standaardwerk over 200 jaar studiefinanciering Kansen in het koninkrijk, en is te gast.

Het Spoor Terug: De dienstplicht, deel 4

Een documentaire van Michal Citroen In 1996 ging onze dienstplicht op de schop. Hoewel de militaire dienstplicht in ons land officieel niet is afgeschaft, is het 25 jaar geleden dat de laatste dienstplichtigen daadwerkelijk werden opgeroepen. In een vierdelige serie van Het Spoor Terug schetst Michal Citroen de geschiedenis van de dienstplicht aan de hand van archiefmateriaal, oude dagboekfragmenten en nieuwe interviews. Deze week het vierde en laatste deel van de serie.

Historische boeken met Wim Berkelaar

Onze recensent Wim Berkelaar bespreekt de nieuwste historische boeken. Ditmaal:De dochters van Jalta. De Churchills, Roosevelts en Harrimans en het einde van de Tweede Wereldoorlog door Catherine Grace Katz Door leugens verleid. Hoe je Fake News en andere vormen van manipulatie herkent en bestrijdt door Peter Klerks Snouck. Het volkomen geleerdenleven van Christiaan Snouck Hurgronje door Wim van den Doel Bestaat er een raarder leven dan het mijne? Jef Last 1898-1972 door Rudi Wester Eén van deze boeken wordt het boek van de maand - en dat kunt u winnen. Houd na de uitzending onze Facebookpagina in de gaten.

'Voices of Fashion', zwarte cultuur in de modegeschiedenis met Janice Deul

Hopelijk opent binnenkort de tentoonstelling Voices of fashion in het Centraal Museum in Utrecht. Het begeleidende boek is vast uitgegeven, met de ondertitel Black couture, beauty and styles. Het Centraal Museum werpt een licht op de dominerende witte mode-industrie, die gretig gebruik maakt van zwarte cultuur als inspiratie maar er vervolgens zelf mee aan de haal gaat. ‘First they laugh, then they copy’ is een gevleugelde uitspraak. Wat zijn de historische voorbeelden - en is er iets veranderd in de afgelopen jaren? Te gast zijn mode-activist van het platform Diversity Rules en co-curator van de tentoonstelling Janice Deul.

Gamen als geschiedenisles

De Tweede Wereldoorlog is niet alleen een inspiratie voor veel speelfilms en romans, maar ook voor games. Wat voor beeld krijg je daarin voorgeschoteld over die oorlog? Zouden die games ook op een of andere manier bruikbaar zijn in het geschiedenisonderwijs? De Belgische historicus Pieter van den Heede onderzocht het en promoveerde onlangs in Rotterdam op het resultaat van dat onderzoek, getiteld: ‘Omgaan met de Tweede Wereldoorlog via gaming’. Van den Heede is te gast.

'Heeft jouw vader de Zweedse premier Olof Palme vermoord?'

Op 28 februari 1986 veroorzaakte het nieuws uit Zweden een schokgolf door de hele wereld: de Zweedse premier Olof Palme was vermoord. Hoe kon zoiets gebeuren in het veilige en sociale Zweden? De moordzaak sleepte zich voort. Een voedingsbodem voor de wildste theorieën over wie de dader kon zijn. Dan, in de aanloop naar de bekendmaking van de dader in 2020, raakt ook de Zweedse Signe Zeilich-Jensen in de complottheorieën verzeild. In april ontvangt een bericht van een onbekende man: jouw vader is de moordenaar. Samen met haar man ging ze op onderzoek uit en maakte er de documentaire Palme, pappa en ik over. De filmmaakster is te gast.

De column van Abdelkader Benali

De column is deze week van Abdelkader Benali.

Hoe noodwetten in ons wetboek kwamen

Nood, spoed en uitzonderlijke omstandigheden. De noodtoestand wordt om de haverklap uitgeroepen in de coronacrisis. Welke wetten kan de regering aanspreken als het menens is? En willen we dat wel? Te gast is staatsrechtkundige en burgemeester Peter Rehwinkel om te vertellen over de wet waarop de avondklok volgens de rechter ten onrechte gebaseerd was. De pandemie was niet spoedeisend genoeg. Waarvoor is dit ondemocratische hoekje in ons wetboek ooit dan wel ingericht?

‘De Waarheid’ over de Enschedese vuurwerkramp

Op 13 mei 2000 ontplofte in Enschede de opslagruimte van vuurwerkhandelaar SE Fireworks. In deze vuurwerkramp raakten honderden mensen gewond, en kwamen 23 mensen om. Nu, bijna 21 jaar na dato, is nog steeds onduidelijk hoe dit in Nederland kon gebeuren. In de documentaire ‘De Waarheid’, die op vrijdag 26 februari te zien is op NPO2, zoekt regisseur Pieter Fleury naar een antwoord. Fleury is te gast, samen met Roelof Jan Manschot, een van de geïnterviewden in deze documentaire. Manschot was hoofdofficier van justitie in deze zaak.

Het Spoor Terug: De dienstplicht, deel 3

In 1996 ging onze dienstplicht op de schop. Hoewel de militaire dienstplicht in ons land officieel niet is afgeschaft, is het 25 jaar geleden dat de laatste dienstplichtigen daadwerkelijk werden opgeroepen. In een vierdelige serie van Het Spoor Terug schetst Michal Citroen de geschiedenis van de dienstplicht aan de hand van archiefmateriaal, oude dagboekfragmenten en nieuwe interviews. Deze week deel 3: 'Het echte van een oorlog kan je niet oefenen'.

De column van Nelleke Noordervliet

De column is deze week van Nelleke Noordervliet.

Proefpersonen voor de Shoah

De Februaristaking van 1941 staat gebeiteld in onze geschiedenis. Terecht, het was een uitzondelijk protest: een reactie op de razzia's waarbij 400 Nederlands Joodse mannen in Amsterdam werden opgepakt. Wat er met deze mannen gebeurde hing in de mist van een verloren verleden, in tegenstelling tot wat er met de Februaristakers gebeurde. Tot nu toe. Deze week verscheen namelijk De razzia’s van 22 en 23 februari 1941 in Amsterdam, een boek over hun wedervaren. Dat was, zo blijkt, veel verschrikkelijker dan ooit gedacht. Niet alleen kwamen talloze mannen om in het vernietigingskamp Mauthausen, ook werden bijna 150 mannen vergast als proefpersonen. Dat gebeurde in kasteel Hartheim als onderdeel van een experiment dat ‘de ultieme leerschool was voor wat later de Shoah is gaan heten’. Historica Wally de Lang ging het lot na van deze 389 Joodse mannen, en is te gast.

Reggie Baay over 'Het lied van de goden'

De tot slaaf gemaakte Flora van Makassar wordt als meisje geroofd en uiteindelijk door een VOC-koopman meegenomen naar de Republiek om als slaaf gehouden te worden. In de roman Het lied van de goden loopt haar leven parallel aan dat van de Hollandse regent Joachim van der Elst.Zo brengt Reggie Baay de geschiedenis over de nog relatief onbekende slavernij in de Oost aan het licht. Hij beschrijft de praktijk van slavenhandel, machtsmisbruik, willekeur en corruptie in Nederlands-Indië in de 18e eeuw. De auteur is te gast.

Adoptiestop

Afgelopen maandag maakte minister Dekker bekend dat adoptie van kinderen uit het buitenland voorlopig wordt opgeschort. Dit naar aanleiding van een vernietigend rapport over die internationale adoptie door een commissie die Dekker zelf, ruim twee jaar geleden, in het leven heeft geroepen om misstanden in deze sector te onderzoeken. Internationale adoptie is al veel langer omstreden door regelmatige onthullingen over misstanden. Journalist en historica Anouk Eigenraam (zelf geadopteerd) beschreef de turbulente geschiedenis in het boek Welkom in adoptieland, en is te gast.

Krater op Pluto vernoemd naar Nederlander

Er was al een wolk en een planetoïde naar hem vernoemd. Deze week kwam daar ook nog eens een reusachtige krater op de dwergplaneet Pluto bij. De ster van Nederlands vermaarde astronoom Jan Hendrik Oort rijst dus zogezegd. Wie was Jan Hendrik Oort en waarom komt al deze eer hem toe? Wetenschaps- en heelaljournalist Govert Schilling komt praten over de astronoom Oort.

Het Spoor Terug: De dienstplicht, deel 2

Een documentaire van Michal Citroen In 1996 ging onze dienstplicht op de schop. Hoewel de militaire dienstplicht in ons land officieel niet is afgeschaft, is het 25 jaar geleden dat de laatste dienstplichtigen daadwerkelijk werden opgeroepen. In een vierdelige serie van Het Spoor Terug schetst Michal Citroen de geschiedenis van de dienstplicht aan de hand van archiefmateriaal, oude dagboekfragmenten en nieuwe interviews. Deze week deel 2: 'De plicht van iedere jongen'.

De column van Nelleke Noordervliet

De column is deze week van Nelleke Noordervliet.

Philip Dröge over 'Moederstad'

Philip Dröge is 80% Europees, 9,5% Indonesisch, 9,5% Chinees en 1% Papoea. Een ‘volbloed Indo’ zoals ze maar op één plek ter wereld gemaakt werden: Batavia, oftewel het huidige Jakarta. In Moederstad reist hij af naar Jakarta, op zoek naar sporen van zijn voorouders die al in de 17e eeuw naar Batavia kwamen. Via de verhalen van die verre familieleden – van een slaafgemaakte uit Soembawa tot aan een moordlustige Duitse soldaat – vertelt Dröge de bijzondere geschiedenis van wat hij ‘de mooiste stad die Nederland nooit heeft gehad’ noemt. Dröge is te gast.

Britney Spears als ritueel offer

Britney Spears was groot nieuws deze week. De net uitgebrachte documentaire Framing Britney Spears veroorzaakt in Amerika namelijk veel ophef. Want niet Britney, maar de maatschappij, en met name de mensen met pen of microfoon in de hand, zouden verantwoordelijk zijn voor de neergang van Britney. Mensen als ‘onze eigen’ showbizz-interviewer Ivo Niehe, die in de documentaire een opvallende bijrol heeft. Wat is er aan de hand? En wat leert de opkomst en neergang van Britney ons over de obsessies van onze tijd? We vragen het aan celebritycultuur-onderzoeker aan het John F. Kennedy Instituut Annelot Prins.

Hubert Smeets over Navalny versus Poetin

Oppositieleider Aleksej Navalny is Poetins grootste nachtmerrie aan het worden. Hij werd vergiftigd, bleef leven, herstelde in Duitsland en keerde tot ieders verbazing terug naar Rusland. Daar werd hij direct opgepakt en uit protest gingen duizenden mensen de straat op. De Russische staatstelevisie maakte een vergelijking met de terugkeer van Lenin in 1917, om duidelijk te maken dat Navalny een groot gevaar voor Rusland vormt. Kan Navalny net als Lenin inderdaad een gamechanger worden? Waar staat hij voor en waarom is hij zo succesvol? Ruslandkenner Hubert Smeets is te gast.

Thijs Porck over Netflix-film 'The Dig'

Een amateurarcheoloog die een eeuwenoude schat blootlegt: een bewijs dat de Angelsaksen in de vroege Middeleeuwen een veel rijkere cultuur hadden dan we altijd dachten. Plots waren de 'dark ages' niet meer zo 'dark'. De nieuwe Netflix-film The Dig vertelt het verhaal van deze opgraving bij Sutton Hoo in 1939, die een ongekende hoeveelheid materiaal uit de Angelsaksische wereld blootlegde. Te gast is mediëvist Thijs Porck over deze film.

Hoe werd Nederland het grootste xtc-land?

Xtc was deze week weer eens in het nieuws. Ditmaal ging het niet om het roesmiddel zelf, maar om legale vervangers die een vergelijkbare zielsverrukking oproepen. Dinsdag kwam een slepend conflict over de productie van een legaal alternatief voor xtc voor de rechter. Eerder deze week berichtte de NOS over een nieuwe designerdrug die vooral in het oosten van het land gretig aftrek vindt. Maar hoe komt het eigenlijk dat xtc – officieel verboden – en pillen en poeders die xtc vervangen zo gewoon zijn in ons land? En hoe zijn wij het grootste xtc-land geworden?Philippus Zandstra schreef samen met collega-journalist Wietse Pottjewijd het boek XTC, een biografie. De auteur is te gast.

Het mysterie van apostel Jacobus' dijbeen

Ze liggen al eeuwen en eeuwen in een basiliek in Rome: de restjes beenderen van twee vermaarde apostelen. Een van die vrome botten, zo werd deze week bekend, is niet van de heilige eigenaar, maar van een waarschijnlijk gewone christen.Uit onderzoek blijkt namelijk dat het onderzochte dijbeen van apostel Jacobus niet het dijbeen van Jacobus is. Professor Lautaro Roig Lanzillotta is een van de wetenschappers die bij het onderzoek betrokken is. Hij komt praten over het dijbeen en zijn vermeende eigenaar Jacobus.

Nadette de Visser over 'Missie Turkije'

Het is 1914 als de Nederlandse diplomaat Louis Westenenk naar Constantinopel wordt gezonden, om een semi-onafhankelijk gebied te besturen dat dient als toevluchtsoord voor de onderdrukte Armeniërs. Bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog wordt Westenenks missie roemloos afgeblazen. Niet veel later zullen tijdens de Armeense Genocide meer dan een miljoen Armeniërs vermoord worden. Journalist Nadette de Visser reconstrueert het verhaal van Westenenk in haar boek Missie Turkije. Hoe staan de gebeurtenissen van toen in relatie tot nu, in een periode van oplopende spanningen tussen de Europese mogendheden en Turkije? De schrijfster is te gast.

Het Spoor Terug: de dienstplicht, deel 1

Een documentaire van Michal Citroen - In 1996 ging onze dienstplicht op de schop. Hoewel de militaire dienstplicht in ons land officieel niet is afgeschaft, is het 25 jaar geleden dat de laatste dienstplichtigen daadwerkelijk werden opgeroepen.In een vierdelige serie van Het Spoor Terug schetst Michal Citroen de geschiedenis van de dienstplicht aan de hand van archiefmateriaal, oude dagboekfragmenten en nieuwe interviews.

De column van Sana Valiulina - Kassandra

De column is deze week van Sana Valiulina.

Historische boeken met Bart Funnekotter

Historicus Bart Funnekotter bespreekt de nieuwste historische boeken. Met ditmaal: Dit Amerika. Pleidooi voor een betere natie van Jill Lepore; Koningen van Shanghai. Hoe twee Joodse families meebouwden aan het moderne China van Jonathan Kaufman; Vuistrecht en wisselgeld. Nederland en de Frans-Duitse oorlog 1870-71 van Paul Moeyes; en Het wereldrijk van het Tweestromenland. De opkomst van Assyrië, Babylonië en Perzië van Daan Nijssen.

Karin Amatmoekrim over het 'ruiterlijke gebaar' naar Anton de Kom

Het kabinet komt met een ‘ruiterlijk gebaar’ naar de Surinaamse schrijver, activist en verzetsstrijder Anton de Kom. Dat verklaarde minister Stef Blok afgelopen donderdag. Hij reageert daarmee op een motie van de Tweede Kamer, waarin ook gevraagd wordt het ‘foutieve handelen van de toenmalige overheid’ ondubbelzinnig te erkennen. Dat laatste doet Blok niet, maar hij wil wel in gesprek met de kinderen en kleinkinderen van De Kom.We praten erover met schrijfster Karin Amatmoekrim. Van haar roman De man van veel, gebaseerd op het leven van De Kom, komt aanstaande woensdag een heruitgave uit.

De avondklokrellen en de Dutch Approach

De relschoppers schuwden geen geweld bij de avondklokrellen afgelopen week. In veel gevallen werkte de door de politie gehanteerde Dutch Approach niet. Maar sinds wanneer kennen we die Dutch Approach - de polderende benadering bij demonstraties en rellen? Het begon allemaal met de vredeseenheden na de krakersrellen, aldus Ton Koenders, politiechef in Amsterdam in de jaren tachtig. Hij is, samen met politiehistoricus Guus Meershoek, te gast.

Historische filmtips voor het IFFR

Komende week hoeft u voor het Internationaal Film Festival Rotterdam uw huis niet uit! Geen avondklokverveling of onnodige reisbewegingen dus: het IFFR is gewoon online te bekijken. Maar welke films uit dat enorme programma moet u zien? Historicus en filmjournalist voor NRC Coen van Zwol zocht 3 historisch verantwoorde films uit voor de OVT-luisteraar. Van Zwol is te gast.

De column van Micha Wertheim

De column is deze week van Micha Wertheim.

Christel Don over de verhalen van afstandsmoeders

Duizenden Nederlandse vrouwen stonden in de tweede helft van de twintigste eeuw een kind af ter adoptie. In een tijd waarin je als ongehuwde moeder je familie te schande maakte, werd aan bijna al deze vrouwen geadviseerd er nooit meer over te praten. Tot dit moment: journalist Christel Don tekende deze veel te lang onderbelichte verhalen op in haar boek Afstandsmoeders, waarin tien moeders die afstand deden van hun kind aan het woord komen. De schrijfster is te gast, samen met Aeltsje Sierksma, een van deze afstandsmoeders.

Het Spoor Terug: na de pandemie

Een documentaire van Mathijs Deen Nu het einde van de pandemie in zicht komt, gloort de vraag: hoe gaat het daarna? Leren we elkaar weer een hand te geven, vergeten we de beperkingen, het isolement en het protest? Breken er nieuwe roaring twenties aan? De geschiedenis leert anders. Vreemd genoeg lijken grote pandemieën te verdwijnen in de tijd, zonder veel sporen achter te laten. De Amerikaanse medisch historicus Rosenberg citeerde T.S. Eliot om het einde van een epidemie te beschrijven: ze verdwijnen 'not with a bang but a wimper’. Niet met een knal, maar met een jammerklacht. Mathijs Deen gaat terug naar de pest in het oude Athene, de Zwarte Dood in de 14e eeuw, de cholera van de 19e eeuw en de Spaanse griep. Op zoek naar hoop en vrolijkheid.

Ignaas Devisch over onze omgang met vuur

Heb je wel eens naar een lucifer gekeken als de ‘apotheose van het technisch meesterschap over vuur’? Filosoof Ignaas Devisch laat in zijn nieuwste boek Vuur zien waarom het moment waarop de mens controle kreeg over vuur zo’n belangrijk omslagpunt in de geschiedenis is. Vandaag de dag beschouwen we vuur als iets vanzelfsprekends en staan we nauwelijks stil bij het gebruik ervan. Daar zouden we veel bewuster over moeten nadenken, bepleit Devisch. Door vuur op een andere manier in te zetten kunnen we de toekomst van onze planeet een andere kant op sturen. De auteur is te gast.

Het Spoor Terug: een portret van Marius Monkau

Een documentaire van Paul van der Gaag - Vijftig jaar geleden maakte hij furore in de musical Hair: zanger en acteur Marius Monkau. 83 jaar is hij nu, de geboren Amsterdammer van Surinaamse afkomst, die zijn hart verpand heeft aan het Groningse platteland. Hij werkte voor talloze tv-programma’s en heeft als zanger 15 singles uitgebracht, waarvan er één een hit werd: Juanita. Niet in Nederland, maar in Suriname: het geboorteland van zijn vader, waar hij zelf nog nooit geweest is.

De Sobibor Tapes: getuigen van de opstand

‘Ik sloeg de baas van de Oekrainers met een bijl dood. Zo nam ik wraak. Dit is voor mijn moeder en voor het hele joodse volk, zei ik.’ Als kampoverlevende Chaskiel Menche vertelt over de opstand van 14 oktober 1943 in Sobibor val je als kijker vanzelf stil. Het is even ijzingwekkend als hartverscheurend. Aanstaande woensdag 27 januari zendt de EO De Sobibor Tapes uit, gebaseerd op het filmmateriaal dat kampoverlevende Jules Schelvis met een van de eerste consumentencamera’s schoot. Schelvis sprak veertig jaar na de opstand met twaalf mannen en vrouwen die bij de opstand betrokken waren. Documentairemaker en samensteller van de documentaire Piet de Blaauw is te gast.

Bloed in de rivier: een ongekende slavenopstand in Berbice

In 1763 kwamen duizenden tot slaaf gemaakten in de Nederlandse kolonie Berbice in opstand. Een vol jaar hielden ze stand, totdat ze werden neergeslagen. Marjoleine Kars, historica aan de University of Maryland, stuitte pardoes op ruim 900 transcripties met verhoren van de opnieuw tot slaaf gemaakte Afrikanen die de strijd overleefden. Met deze transcripties krijgt ze een uniek inkijkje in deze onbekende revolutie. Over deze onbekende opstand schreef ze het boek Bloed in de rivier. Marjoleine Kars is te gast.

De column van Abdelkader Benali

De column is deze week van Abdelkader Benali.

Chris van der Heijden over het wantrouwen van de overheid

Als ergens in de naoorlogse geschiedenis bleek dat de relatie tussen overheid en burger ernstig verziekt was, dan was het wel tijdens de toeslagenaffaire. Nooit eerder was het geïnstitutionaliseerde wantrouwen van de staat zo groot als bij deze affaire. Van ambtenaren die lijstjes van verdachten aanlegden tot het zogeheten Combiteam Aanpak Facilitators - ook wel het 'cowboyteam’ genoemd, vanwege haar wild-west-achtige aanpak van de fraudejacht. Waar komt dat wantrouwen van de overheid vandaan? Heeft het te maken met een veranderende kijk op de burger, en dan vooral op de burger die een beroep doet op de zorg van de staat? Historicus Chris van der Heijden schreef boeken en artikelen over de doorgeschoten bureaucratisering waarin niet de menselijke maat, maar protocollen en regels gelden. De auteur is te gast.

Jolanda van der Lee over God en homoseksualiteit in de 19e eeuw

Hoe dachten mannen die op mannen vielen in de 19e eeuw over zichzelf, in een tijd dat begrippen als homoseksualiteit of genderidentiteit nog niet bestonden? Zagen ze zichzelf als ziek of zondig? En beschouwden ze zichzelf meer als mannen die van andere mannen hielden, of eerder als vrouwen geboren in een mannelijk lichaam? Historica Jolanda van der Lee onderzocht die vragen in haar boek In Zijn ogen geen zondaar. Ze deed dat aan de hand van unieke documenten: 19e-eeuwse autobiografische teksten waarin mannen openhartig vertellen over hun gevoelens, die toen als ‘contrair seksueel’ te boek stonden.

Willemijn Ruberg bespreekt Mithu Sanyal’s ‘Rape: From Lucretia to #MeToo’

Bewegingen als #MeToo laten zien dat slachtoffers van verkrachting steeds vaker hun verhaal durven doen. Toch is de manier waarop we over verkrachting praten nog verassend ouderwets, betoogt Duitse cultuurwetenschapper Mithu Sanyal in haar boek Rape. From Lucretia to #MeToo. Historica Willemijn Ruberg las voor ons het boek en vertelt in de uitzending over deze geschiedenis van verkrachting. Normaal gesproken zou OVT deze zondag uitzenden vanaf literair festival Winternachten. Dit jaar is het programma online. Mithu Sanyal was afgelopen vrijdag, op 15 januari te gast. Bekijk het programma hier.

Arthur Weststeijn over Trump en Berlusconi

Wat staat de Amerikanen na Trump te wachten? Daarvoor moeten we misschien wel kijken naar Italië, betoogt historicus Arthur Weststeijn. Berlusconi verloor de verkiezingen nipt, maar kwam de volgende verkiezing als overwinnaar terug. Ook had Berlusconi met zijn aanvallen op journalisten, wetenschappers en de rechterlijke macht de geesten rijp gemaakt voor een nieuwe vorm van politiek die schoon schip wilde maken met de bestaande orde. Arthur Weststeijn is te gast over de vergelijking tussen de VS en Italië.

James Kennedy over Trumpianen: erfgenamen van 1775?

De Trumpianen van nu zien zichzelf als ware patriotten, als de erfgenamen van de onafhankelijkheidsoorlog en de Amerikaanse Revolutie. Zij nemen het recht in eigen hand dat hen door de liberale elite zou zijn ontnomen. Daarom bestormden ze het Capitool, en daarom zullen wellicht nog andere gewelddadige acties volgen, zo wordt er in Amerika gewaarschuwd. Maar wat is precies de ideologische erfenis van een natie die zichzelf uitvond in een opstand tegen het wettige gezag? En is voor de Trump-aanhangers president Joe Biden net zo'n dictator als in 1776 de Engelse koning dat was? Amerikanist en historicus James Kennedy is te gast.

Rutte-doctrine heeft een lange geschiedenis

Afgelopen vrijdag trad kabinet Rutte III af vanwege de tragedie van de toeslagenaffaire. Dat het tot 'ongekend onrecht', een fraudejacht op onschuldige burgers had kunnen komen, was mede het gevolg van de gebrekkige informatie waarover de Tweede Kamer beschikte. Veel informatie over de ambtelijke aanpak werd achtergehouden. Dat ging al gauw de Rutte-doctrine heten. Het werkte en bleek de democratische controle op overheidshandelen te frustreren. Rutte beloofde deze week bij het aftreden korte metten te maken met zijn eigen doctrine en presenteerde zichzelf als de kampioen van de transparantie.Maar gaat dat lukken? De overheid - de ambtenarij - als gesloten bolwerk tegenover haar eigen parlement kent namelijk een langere geschiedenis dan de Ruttedoctrine. Onderzoeksjournalist bij Investico en politicoloog-filosoof Thomas Muntz is te gast.

Biograaf Hubert Smeets over Hans van Mierlo

Hij was dé man van D66: de partij van de burger die zich niet meer door regenteske partijen wil laten regeren, maar zelf wil denken. Later, in 1994, werd hij de man achter het paarse kabinet, de politicus die de bijkans eeuwige macht van de christen-democratie wist te breken. Ruim een halve eeuw na zijn eerste openbare optreden is de burger meer dan ooit ontvoogd, en blijkt de man die het oude politieke systeem wilde laten ontploffen de VVD te hebben gebaard. Journalist Hubert Smeets schreef 'Een wonderbaarlijk politicus. Hans van Mierlo, 1931-2010'. De schrijver komt praten over zijn biografie.

De column van Sana Valiulina

De column is deze week van Sana Valiulina.

Jaap Verheul over de ontheiliging van het Capitool

Het Capitool was al eens eerder bestormd. Toen niet door boze locals uit de hele natie, maar door een vijandelijke buitenlandse macht: de Engelsen. Geschokte senatoren verwezen afgelopen woensdag veelvuldig naar die traumatische gebeurtenis uit 1814. Ditmaal werden de indringers aangevoerd door een zwaar getattoeëerde man in ontbloot bovenlijf en met bontmuts met duivelhoorntjes op zijn kop. Een lompere ontwijding van Amerika’s heilige hart van de democratie was niet denkbaar. Maar hoe komt het Capitool aan die gesanctioneerde status, en heeft men in Amerika het gevoel dat afgelopen week de tempel van de democratie is ontwijd? Amerikanist Jaap Verheul is gast.

Tattookoning Henk Schiffmacher ook erfgoedbewaker

Henk Schiffmacher staat bekend als de tattookoning van Nederland. Kurt Cobain, Lady Gaga en vele anderen mochten hun huid al permanent door hem laten versieren. Maar al voordat hij begon met tattooeren, begon hij met de aanleg van een (inmiddels museale) collectie aan tattoeage-erfgoed. De parels uit deze collectie zijn nu te zien in een enorm (vijf-en-een-halve kilo wegend) boek, uitgegeven bij Taschen. Schiffmacher komt vertellen over dit boek en zijn collectie.

Het Spoor Terug: dubbelspion George Blake (deel 2)

Een documentaire van Hans Olink - Twee weken geleden werd bekend dat George Blake in Moskou is overleden. Deze in Rotterdam geboren zoon van een Nederlandse moeder en Engelse vader wilde aanvankelijk dominee worden. Maar hij werd spion in Engelse dienst en nadat hij in 1950 door de Noord-Koreanen gevangen wordt genomen biedt hij zijn diensten aan aan de KGB, waarna hij – na zijn vrijlating in 1953 – verdergaat als dubbelspion. 20 jaar geleden zonden wij een vierdelig portret van deze dubbelspion George Blake uit. In de uitzending hoort u deel 2. De rest vindt u door hier te klikken.

Laura Visser-Maessen over Raphael Warnock

Voor het eerst in de geschiedenis won een zwarte Amerikaan een senaatszetel in de zuidelijke staat Georgia. Raphael Warnock is dominee in de Ebenezer Baptiste Church, de kerk waar Martin Luther King hem voorging. We praten over de rol van zwarte politici in de Amerikaanse politiek met amerikaniste Laura Visser-Maesen, gespecialiseerd in Afro-Amerikaanse geschiedenis.

Winternachten dit jaar online

Normaal gesproken zenden we tijdens het internationaal literatuurfestival Winternachten uit vanaf dit festival in Den Haag. Vanwege corona is dat dit jaar niet mogelijk, maar het festival gaat gewoon door, zij het online. We spreken Ellen Walraven, de directeur van het festival.

De column van John Jansen van Galen

De column is deze week van John Jansen van Galen.

#623 - Thuisbevallen wordt erfgoed

We zijn het land van de klompendans, molens, tulpen en - thuisbevallen. Want nergens ter wereld werd er zo veel thuis in het kraambed bevallen als in Nederland. Zo was het in elk geval vanaf diep in de jaren vijftig, maar dat begint te veranderen. Menig aanstaande moeder zoekt tegenwoordig de veiligheid van een kraambed in het ziekenhuis. Hoogste tijd dus om de traditie vast te leggen, vonden twee verloskundigen en een kraamverzorgster. Zij droegen het thuisbevallen voor als zogeheten immaterieel erfgoed. En deden dat met succes. Een gesprek over een oer-Hollandse traditie met verloskundige en initiatiefneemster Veerle Takes en hoogleraar verloskundige wetenschap Ank de Jonge.

#616 - Hoe Nederland Amerika in 1619 aan haar eerste slaven hielp

Voor Amerikanen is 1619 een betekenisvol jaartal: het is het jaar dat de eerste Afrikanen in Amerika aankwamen, om bij aankomst aldaar als slaven te worden verkocht en te werk gesteld. Journalist Leendert van der Valk ontdekte dat ook Nederlanders, waaronder Maurits van Oranje, een belangrijke rol speelde in het verschepen van die eerste Afrikanen naar Amerika. Hij schreef er een artikel over voor NRC en is te gast.

#614 - Het Spoor Terug: dubbelspion George Blake

Vorige week werd bekend dat George Blake in Moskou is overleden. Deze in Rotterdam geboren zoon van een Nederlandse moeder en Engelse vader wilde aanvankelijk dominee worden. Maar hij werd spion in Engelse dienst en nadat hij in 1950 door de Noord-Koreanen gevangen wordt genomen biedt hij zijn diensten aan aan de KGB, waarna hij – na zijn vrijlating in 1953 – verdergaat als dubbelspion. 20 jaar geleden zonden wij een vierdelig portret van deze dubbelspion George Blake uit, gemaakt door Hans Olink. In de uitzending hoort u deel 1. De rest vindt u hier: https://www.vpro.nl/programmas/ovt/lees/nieuws/2020/Dubbelspion-George-Blake-overleden.html

#615 - De column van Nelleke Noordervliet

#612 - Uur 1: 'Gevaarlijke Namen': Srebrenica op het podium met Alma Mustafic, Raymond Braat en Boy Jonkergouw, OVT 03-…

In uur 1 van OVT aandacht voor toneelstuk Gevaarlijke namen, over de genocide van Srebrenica: Alma Mustafić was 14 toen haar vader Rizo werd vermoord in de genocide van Srebrenica. Hij werkte als elektricien bij Dutchbat, maar de Nederlanders namen een fatale beslissing door hem uit te leveren aan de Serviërs. Raymond Braat was toen 19 en Dutchbatter. Hij scheidde de mannen van de vrouwen waarna de mannen werden vermoord. Nu delen ze het podium in de voorstelling Gevaarlijke namen. Alma en Raymond hebben een verschillend perspectief op de gebeurtenissen, maar één ding hebben ze gemeen: de vraag waarom de wereld dit liet gebeuren. Samen met regisseur Boy Jonkergouw zijn Alma Mustafić en Raymond Braat te gast.

Pauline Terreehorst over 'Het geheim van de Gucci-koffer'

In 2004 koopt Pauline Terreehorst bij een veiling van Sotheby's een Gucci-koffer. Er bleek vanalles in te zitten: jurken, bontkragen, maar ook albums met ansichtkaarten. Ze gaat op onderzoek uit: van wie was deze koffer? Haar zoektocht, die haar naar de Midden-Europese adel leidt, tekende ze op in het boek Het geheim van de Gucci-koffer. In de uitzending vertelt ze hierover.

De column van Sana Valiulina

De column is van Sana Valiulina.

Uur 1: in memoriam 2020 met Wim Berkelaar, Madeleijn van den Nieuwenhuizen en Xandra Schutte, OVT 27-12-2020

Het was het jaar van de politiemoord op George Floyd en van de moord op de Franse leraar Samuel Paty door een moslimterrorist. En het was het jaar van de vele doden door corona, de nieuwe epidemie die ook het deel van de wereld dat zich veilig waande in schok bracht. Kortom: een jaar waarin veel mensen stierven. Vandaag houden we ons jaarlijkste in memoriam in de ether, onze eigen requiemdienst. Met onder meer aandacht voor: Shere Hite, de seksuologe van het roemruchte Hite-rapport uit 1976, Rolf Hochhuth, de toneelschrijver die met Der Stellvertreter in 1963 afrekende met oorlogspaus Pius XII, en John Lewis, de Amerikaanse politicus en burgerrechtenactivist. Met bijdragen van journalist en hoofdredacteur van De Groene Amsterdammer Xandra Schutte, historicus Wim Berkelaar en mediacriticus en rechtshistoricus Madeleijn van den Nieuwenhuizen.

Het Spoor Terug: Kaps Clean

De legendarische meestergoochelaar Fred Kaps (1926-1980) overleed veertig jaar geleden. Als enige ter wereld werd hij drie keer wereldkampioen en hij trad op in nationale en internationale shows.Een documentaire van Laura Stek uit 2012.

Historische boeken met Wim Berkelaar

Historicus Wim Berkelaar bespreekt de nieuwste historische boeken. Met ditmaal: Gezichten van Joods verzet van de Nederlandse Kring voor Joodse Genealogie; De orde. Hoe de vrijmetselaars bouwden aan de moderne wereld van John Dickie; Oorlogen & oceanen. Een familiegeschiedenis van Erik Ader; en Een bezeten land van Monica Black.Eén van deze boeken wordt verkozen tot Boek van de Maand - en dat kunt u winnen! Houd tijdens de uitzending onze Facebookpagina in de gaten.

Tien jaar Arabische lente met Laila al-Zwaini

Als de politie de handelswaar van een Tunesische straatverkoper op 17 december 2010 in beslag neemt, besluit deze zichzelf uit protest in brand te steken. Met zijn protestactie wordt de 26-jarige Mohammed Bouazizi het symbool van wat korte tijd later de Arabische lente gaat heten. De protesten die beginnen in Tunesië verspreiden zich al snel door de hele Arabische wereld. Nu, tien jaar later, is het optimisme van destijds goeddeels vervlogen. We kijken terug en maken de balans op met arabiste Laila al-Zwaini, die zelf in 2011 de revolte op het Tahrirplein in Cairo meemaakte.

'De gave Gods': Gerrit Valk over lockdownsceptici

Aarzelen voordat je als overheid de samenleving plat legt bij een pandemie: het is een bekend fenomeen. Onze Hollandse regenten wachtten in de Gouden Eeuw ook heel lang voordat ze een lockdown afkondigden. Want al sloeg de pest wild om zich heen, de handel - bron van vaderlands welvaren - moest door blijven gaan. Net als nu bij de tweede lockdown waren er in de zeventiende eeuw weifelaars die omwille van de economie of God 'niets doen' de beste remedie vonden voor een epidemie. Historicus Gerrit Valk schreef, samen met wijlen Leo Noordergraaf, de eerste klassieker over de pest in onze contreien: De gave Gods. De auteur is te gast.

Meten is weten: Fenneke Sysling over 'Het Gemeten Zelf'

Meer dan ooit weten we van alles over ons lichaam: we kunnen meten hoeveel stress we hebben, hoeveel stappen we lopen en hoeveel uur we slapen. Maar hoe is die obsessie ooit begonnen? In de vijfdelige podcastserie Het Gemeten Zelf onderzoekt historicus Fenneke Sysling samen met podcastmakers Botte Jellema en Ype Driessen de geschiedenis van het meten aan ons eigen lichaam, van vroegmoderne weegstoel tot de recente Fitbit. Fenneke Sysling is te gast.

De column van Micha Wertheim

De column is deze week van Micha Wertheim.

Frank von Hebel brengt Kapitein Rob weer tot leven

Op 11 december 1945 voer het schip ‘De Vrijheid’ voor het eerst uit, met aan het roer een onverschrokken, avontuurlijke schipper: Kapitein Rob. Deze zeeman groeide uit tot een legendarische stripfiguur, met een regelmatige verschijning in Het Parool. Zijn bestaan was echter slechts van korte duur: de laatste publicatie stamt uit 1966. Journalist en stripliefhebber Frank von Hebel besloot Kapitein Rob nieuw leven in te blazen. Samen met tekenaar Fred de Heij werkt hij aan een nieuw verhaal over deze creatie van geestelijk vader Pieter Kuhn. De journalist komt vertellen over zijn liefde voor de strip en de bedenker ervan.

Pamela Kalkman over de podcast 'Zwijg'

In Het Spoor Terug zenden we deze week een aflevering van de podcastserie Zwijg uit, over censuur dichtbij huis. Bij het woord ‘censuur’ denken we al gauw aan autocratische landen zoals China, Iran, en Turkije. Maar hoe staat het eigenlijk in Europa? Groeiend populisme én angst voor terrorisme gaan in veel Europese landen gepaard met nieuwe (zelf)censuur. In de serie Zwijg onderzoeken journalisten Pamela Kalkman en Adinda Akkermans hoe vrij Europeanen anno 2019 zijn om te zeggen, schrijven, zingen en maken wat ze willen. Pamela Kalkman is te gast.

#613 - Het Spoor Terug: Help Jezelf

Als er een jaar was dat nieuwe levensvragen opriep, dan was het 2020 wel. En dat is goed nieuws voor het zelfhulpboek. Titels als Master your mindset en Hoe de fuck vind ik geluk worden geminacht, maar ook gevreten. Kennelijk laten we ons graag voorschrijven hoe we een betere versie van onszelf worden, met meer geld en minder zorgen. Wanneer is onze zelfhulpboekenverslaving begonnen? En wat vertelt het genre over onszelf en de veranderende tijdgeest? Met historicus Maarten van den Heuvel, die werkt aan een boek over de geschiedenis van de zelfhulp; sociologe Micki McGee, schrijfster van het boek Self Help INC; en cabaretier en fervent zelfhulpboekenlezer Kasper van der Laan, die de voorstelling ‘De weg naar SuccesGeluk’ maakte.Een radiodocumentaire van Laura Stek.

Jop de Vrieze over de oorsprong van onze vaccinatietwijfels

Het coronavaccin is in aantocht. En daarmee is er ook hoop op een einde aan de coronacrisis. Maar om de vaccinatiecampagne tot een succes te maken zijn we wel afhankelijk van de bereidheid van onze medeburgers om zich te laten inenten: minstens 75% van de bevolking moet een prik halen om groepsimmuniteit te bereiken, zo blijkt uit onderzoek van de TU Delft. En op dit moment twijfelt nog de helft van de Nederlanders of men zich wil laten vaccineren. Is het voor het eerst dat vaccinatie-angst succesvolle ziektebestrijding in de weg staat? En wat kunnen we leren van eerdere vaccinatiecampagnes, over hoe het wel of juist niet moet? Te gast is wetenschapsjournalist en biomedisch wetenschapper Jop de Vrieze.

De column van Nelleke Noordervliet

De column is deze week van Nelleke Noordervliet.

Iwona Gusc over abortusprotesten in Polen: democratisch of dictatoriaal?

‘Dit is oorlog!’ en ‘Mijn lichaam is geen mortuarium!’, zo riepen jonge Poolse vrouwen de afgelopen weken tijdens de talloze demonstraties tegen de nog verdere aanscherping van de extreme anti-abortuswetgeving in het land. Aanleiding voor het massale protest is de uitspraak die het Constitutioneel Hof kortelings deed inzake abortus. Vrouwen zouden voortaan ook dode en zwaar gehandicapte kinderen moeten baren. Maar wat zit er achter die uitspraak? En is het protest ertegen een keerpunt voor een land dat dreigt weg te zakken in een democratische dictatuur? Of is het een laatste opleving van democratische krachten? Historicus Iwona Gusc, zelf afkomstig uit Polen, is te gast.

Hieke Jippes over feit en fictie in 'The Crown'

Er komt géén fictie-waarschuwing bij The Crown, de razend populaire serie over het Britse koningshuis, maakte Netflix deze week bekend. Daartoe was opgeroepen door de Britse minister van Cultuur, omdat kijkers niet door zouden hebben dat er in de dramaserie fictieve passages voorkomen. Netflix vindt het onnodig zo’n waarschuwing te plaatsen. Kun je ervan uit gaan dat kijkers van historische dramaseries feit en fictie uit elkaar houden? En waarom komt de oproep van de minister juist nu? We praten erover met voormaling correspondent in het Verenigd Koninkrijk Hieke Jippes.

Asis Aynan over 'Eén erwt maakt nog geen snert '

Kunnen Marokkanen echt niet van hun dubbele nationaliteit af? Het is een van de vragen die in het nieuwste boek van Asis Aynan, Eén erwt maakt nog geen snert, wordt beantwoord. Het boek gaat over de vele misverstanden die er over Marokkaanse Nederlanders bestaan. Aynan wil die misverstanden wegnemen en tegelijkertijd het verhaal van hun geschiedenis vertellen. En dat niet alleen: als toetje geeft hij aan het eind van het boek ook nog het Marokkaanse recept voor erwtensoep prijs.

50 jaar Actie Notenkraker: de notulen op muziek gezet

Het was de tijd van protesten, provo’s en popmuziek. Maar ook de klassieke muziek bleef niet veilig voor de anti-autoritaire beweging en rebellerende studenten. Het is inmiddels meer dan 50 jaar geleden dat de Actie Notenkraker plaatsvond. Een roemrucht protest, waarbij Nederlandse componisten een uitvoering van het Concertgebouworkest ruw verstoorden. De actie leidde tot een debat tussen de actievoerders en het Concertgebouworkest. En deze historische gebeurtenis is nu door een jonge componist geëerd met een muziekstuk. Bram Kortekaas schreef het stuk Notenkrakers’ notulen, geïnspireerd op deze discussie tussen de twee partijen. De componist is te gast.

#598 - Het Spoor Terug: Help jezelf, de geschiedenis van het zelfhulpboek

Als er een jaar was dat nieuwe levensvragen opriep, dan was het 2020 wel. En dat is goed nieuws voor het zelfhulpboek. Titels als Master your mindset, De moed van imperfectie en Hoe de fuck vind ik geluk, worden geminacht en gevreten. Kennelijk laten we ons graag voorschrijven hoe we een betere versie van onszelf worden, met meer geld en minder zorgen. Wat zegt deze zelfhulpliteratuur over ons en de veranderende tijdgeest? Met historicus Maarten van den Heuvel, die een boek schrijft over Nederlandstalige zelfhulpboeken vanaf de jaren zeventig tot nu – sociologe Micki McGee, die de Amerikaanse maatschappij bekijkt via de bril van de zelfhulpliteratuur en cabaretier en fervent zelfhulpboekenlezer Kasper van der Laan, die werkt aan zijn voorstelling ‘De weg naar SuccesGeluk’. Een radiodocumentaire van Laura Stek.

De column van John Jansen van Galen

De column is deze week van John Jansen van Galen.

Sarah Adams over abolitionistisch 'blackfacen'

Het lijkt erop dat het toppunt van de zwartepietendiscussie achter de rug is. Steeds meer mensen zijn het erover eens dat we van dit stereotype uit een vervlogen tijd af moeten. Maar dat deze traditie van blackface nóg verder teruggaat dan we al dachten, en dat juist vanuit abolitionistische hoek dit raciale stereotype de wereld in is geholpen, dat weet eigenlijk niemand.Sarah Adams wijdde haar proefschrift aan de representatie van tot slaaf gemaakten op het Nederlandse toneel in de achttiende eeuw. Ze is bij ons te gast.

'Oproerkraaiers' met Sunny Bergman en Jerry Afriyie

In haar nieuwe documentaire Oproerkraaiers onderzoekt Sunny Bergman waarom activisten zo'n slechte reputatie hebben, terwijl we ook heel veel maatschappelijke vooruitgang te danken hebben aan hun noeste werk: van vrouwenkiesrecht en natuurbescherming tot de afschaffing van de slavernij. Sunny Bergman is te gast, samen met activist Jerry Afriyie van Kick Out Zwarte Piet. Hij is een van de geportretteerde activisten uit de documentaire.Oproerkraaiers is maandag 7 december te zien op NPO 2 om 20:25.

Bas Von Benda-Beckmann en Eva Schloss over 'Na het Achterhuis'

Broodmager was ze in het kamp, op sterven na dood. In alles het contrast van de vileine bakvis die het beroemdste boek over de oorlog schreef, aldus de schrijver van het boek Na het achterhuis, historicus Bas Von Benda-Beckmann. Hij reconstrueerde hoe het Anne Frank en de andere onderduikers in de kampen verging.Eva Schloss was één van hen. Ze maakte in de oorlog hetzelfde mee als Anne Frank: onderduik, arrestatie en deportatie. Ze was een buurmeisje van Anne op het Merwedeplein in Amsterdam, en later zou ze haar stiefzusje worden toen haar moeder na de oorlog trouwde met Otto Frank. Bas Von Benda-Beckmann en Eva Schloss zijn te gast.

David van Reybrouck, Martin Bossenbroek en Lara Nuberg over Indonesië

OVT staat een uur lang (11.00-12.00) volledig in het teken van de geschiedenis van Indonesië. Daarover verschenen de afgelopen maand twee indrukwekkende boeken: Revolusi van David van Reybrouck en De wraak van Diponegoro van Martin Bossenbroek. Naast de beide auteurs is ook Lara Nuberg, historica van Indische afkomst van wie volgende week het boek In haar voetsporen verschijnt, te gast. Dit nog te verschijnen boek schreef ze samen met de Indonesische Lala Bohang, over een zoektocht naar een gemeenschappelijk Nederlands en Indonesisch verleden. Dat gemeenschappelijke verleden en hoe de kijk daarop aan het veranderen is in Nederland is het centrale thema in het gesprek met de drie auteurs.

Het Spoor Terug: de vergeten dam naar Ameland

Op het wad onder Ameland liggen de resten van een dam die halverwege de negentiende eeuw is aangelegd, tussen het eiland en de vaste wal. Tien jaar heeft hij er gelegen, tot een storm hem wegspoelde. De eilanders zijn vergeten wie eraan gewerkt heeft. Voor de jonkheer die hem aanlegde, Pieter Tedfing van Berkhout, was het een mislukt levenswerk. Voor de wadlopers van nu is het een welkome bestemming om naartoe te lopen. Het Spoor Terug vertelt deze week de geschiedenis van de vergeten dam naar Ameland. De maker van deze documentaire is Mathijs Deen.

Sophie van Gool over de loonkloof

Het nieuws werd deze week beheerst door het drama rondom de alfaman in de politiek, Thierry Baudet. Maar er was ook nieuws over de andere helft van de mensheid: de vrouwelijke helft. Want na minstens een halve eeuw emancipatie is de loonkloof tussen vrouwen en mannen de afgelopen jaren weer niet geslonken. Dat blijkt uit de Monitor Loonverschillen die het CBS deze week publiceerde. Hoe kan dat? Komt het doordat vrouwen 'parttime prinsesjes' en 'deeltijd-diva’s' zijn, zoals in het tv-programma Waarom werken vrouwen niet van journalist Liesbeth Staats wordt gesuggereerd? Of moet de oorzaak ergens anders worden gezocht: is er sprake van een weeffout in onze samenleving als het gaat om waardering van mannen- en vrouwenarbeid? We praten hierover met econoom Sophie van Gool.

Jeroen Olyslaegers over 'Wildevrouw' en 16e-eeuws Antwerpen

Antwerpen kreeg in de zestiende eeuw de hele ellende van de Tachtigjarige Oorlog over zich heen: paapse kettervervolgingen, calvinistische betweterij, de lange uitzuigende arm van Philips II en natuurlijk de slag om de afvallige stad, die in 1584 terugviel in handen van de Spaanse furie.Jeroen Olyslaegers schreef een zindere roman over de stad van papen, ketters en handelaren. Zijn boek heet Wildevrouw en gaat over een Antwerpse vluchteling die terugkijkt op zijn leven. Hij vervloekt zichzelf als man en als stedeling. De auteur vertelt ons over zijn boek.

Jan Luitzen over de eerste voetbalwedstrijd in Nederland

De coronamaatregelen maken dat voetbal heel anders beleefd wordt dan normaal. Volle stadions zijn er even niet meer bij voor volkssport nummer één in Nederland. In dat opzicht eigenlijk net als in 1854, toen de eerste voetbalwedstrijd in ons land gespeeld werd en de sport nog aan een select gezelschap toebehoorde. Zo’n dertig jaar eerder dan altijd gedacht wordt. Waar 1880 normaal wordt aangehouden als startpunt van de voetbalsport in Nederland, laat Jan Luitzen in zijn promotie-onderzoek en boek Vivat! Vivat Noorthey! een ander beeld zien, op basis van nieuw bronnenmateriaal. De sporthistoricus is te gast.

Middeleeuwse memes van de Koninklijke Bibliotheek

Memes. Bizarre plaatjes met witte grote blokletters erop – u heeft ze vast wel eens voorbij zien komen op het internet. Nu leent ook de Koninklijke Bibliotheek haar collectie zich daarvoor door zelf een memegenerator te maken. Deze memes zijn niet alleen een kostelijk tijdverdrijf, er is ook iets van te leren. Mediëvist Sanne Frequin werkte mee aan deze site, en legt uit wat hier zo leuk en leerzaam aan is.

Historische boeken met Bart Funnekotter

Onze recensent Bart Funnekotter bespreekt de nieuwste historische boeken. Ditmaal: Philippus en Alexander. Wereldveroveraars uit Macedonië van Adrian Goldsworthy (Omniboek); Het nazisme en complottheorieën van Richard J. Evans (Spectrum);Bezem en kruis. De Hollandse schoonmaakcultuur of de geschiedenis van een obsessie van Piotr Oczko (Primavera Pers); De verzonken kunstschatten van de Vrouw Maria van Gerald Easter en Mara Vorhees (Ambo|Anthos).

De column van Sana Valiulina

De column is deze week van Sana Valiulina.

Tinneke Beeckman over 'Machiavelli's lef'

Wie leest er nou nog Machiavelli, op een enkele machtswellustige snoodaard na? Bijna niemand – ook niet filosoof Tinneke Beeckman, die het werk van de beruchte denker uit Florence tijdens haar studies nooit was tegengekomen. Maar nieuwsgierig gemaakt door een bijna terloopse aanbeveling van haar held Spinoza sloeg ze een paar jaar terug zijn Discorsi open. En daar ontdekte ze dat hij ‘bij uitstek een denker voor een wereld in crisis’ is. Ze schreef het boek Machiavelli’s lef, levensfilosofie voor de vrije mens en is te gast.

Nieuwe bron Multatuli ontdekt

Je zou denken dat we inmiddels alles wel weten van Multatuli, pseudoniem van Eduard Douwes Dekker, en zijn meesterwerk Max Havelaar. Toch heeft Reinier Salverda een nieuwe bron gevonden, waaruit hij opmaakt dat het iconische personage Droogstoppel gebaseerd is op iemand anders dan we altijd dachten.Een gesprek met hoogleraar Nederlands in Londen Reinier Salverda, die hierover schreef in tijdschrift de lage landen. Klik hier om zijn artikel te lezen.

Thomas Huttinga over 'Mister Europa' Stefan Zweig

De Oostenrijkse schrijver Stefan Zweig pleegde in 1942 op een hotelkamer zelfmoord. Hij kon niet verder leven nu de wereld zich binnen nog geen 25 jaar voor de tweede keer in een wereldoorlog stortte. Want kon er hierna ooit nog iets terechtkomen van zijn Europese kosmopolitische ideaal van vrede en humanisme?Heeft Europa vandaag de dag nog iets aan het erfgoed van 'Mister Europa' Stefan Zweig? Publicist Thomas Huttinga stelde een boek samen met Europese lezingen van deze schrijver, Aan de Europeanen van vandaag en morgen. Hij is te gast.

De wederopstanding van China met Frans-Paul van der Putten

In China noemen ze het ‘de eeuw van de vernedering’: de periode vanaf de Eerste Opiumoorlog in 1840, toen China letterlijk en figuurlijk onder invloed raakte van het Westen.“Sinds 1840 hebben we voortdurend moeten strijden,” zo sprak Xi Jinping, de leider van China daarover. “Maar nu doet zich het schitterend vooruitzicht voor van de grote heropleving van de Chinese natie. We voelen allemaal dat dit doel nu dichterbij is dan op welk ander tijdstip in de geschiedenis.”In het boek De wederopstanding van China beschrijft Frans-Paul van der Putten de geschiedenis van de opkomst - of beter gezegd terugkeer - van China als wereldmacht, vanaf de opiumoorlogen tot het heden.

Thomas Muntz over bureaucratie en de toeslagenaffaire

De bureaucraat is een vreemde boeman. Hij is een pennelikker, een jaknikker, een kleurloos figuur zonder eigen wil, die slechts doet waar hij toe opgedragen is. En toch jaagt hij schrik aan, want door belastingaangiftes, toeslagen, of visumaanvragen wel of niet goed te keuren kan hij levens vermorzelen. Computer says no.De afgelopen week was de bureaucraat weer groots in het nieuws, vanwege wellicht het meest kafkaëske bureaucratieschandaal uit de Nederlandse geschiedenis: de toeslagenaffaire. Hoe lang vrezen wij de bureaucratie eigenlijk al? Waarom is die ooit opgetuigd en hebben we er ooit van gehouden? We bespreken het met filosoof en onderzoeksjournalist Thomas Muntz.

De column van Micha Wertheim

De column is deze week van Micha Wertheim.

'De vader van Grace': van Zeeland naar Indonesië en terug

“De enige zwarte man in Middelburg, en niemand had mij ooit iets verteld!” Carolijn Visser was geïntrigeerd door de vader van haar jeugdvriendin Grace, die was geboren in Indonesië. Ze kende wel mensen uit Indonesië, maar die leken niet op Graces vader.De gezamenlijke zoektocht van de vriendinnen naar de familiegeschiedenis van Grace resulteerde in het boek De vader van Grace, geschreven als geschenk voor de Week van het Zeeuwse Boek. Schrijfster Carolijn Visser is te gast.

Het Spoor Terug: Parapsychologie

Uitzonderlijke claims vereisen uitzonderlijk bewijs. Dat is in het kort het struikelblok voor de parapsychologie. Het vakgebied is bijna verdwenen, maar de vragen blijven. Want meldingen van telepathie, voorspellende dromen en berichten van gene zijde zijn van alle tijden, of je er in gelooft of niet.Het Spoor Terug gaat op bezoek bij het Johan Borgman Fonds, dat zoveel mogelijk parapsychologische archieven redt van de vuilstort. Daarnaast reizen we naar Freiburg, waar het grootste parapsychologisch instituut van het continent floreert. In Groningen breekt psycholoog Jacob Jolij intussen een lans voor hernieuwd onderzoek in eigen land.De maker van deze documentaire is Marten Minkema.

Jan Brauer over nazischolen in Nederland

‘Deutschland erwache und Juda den Tod’, oftewel: 'Duitsland ontwaak en dood aan de joden'. Zo zong in 1934 een schoolkoor van een zogeheten Duitse school in Heerlen. De school viel onder het bijzonder onderwijs en werd met Nederlands overheidsgeld betaald.Het is een van de vergeten treurige hoofdstukken uit de geschiedenis van ons bijzonder onderwijs. Want al klinkt het nog zo onwaarschijnlijk: er waren in de jaren dertig Deutsche Schulen waar kinderen werden gehersenspoeld en klaargestoomd voor het Derde Rijk.Historicus Jan Brauer is te gast.

De column van Abdelkader Benali

De column is deze week van Abdelkader Benali.

Homofobie als wapen in de schoolstrijd

Het begint zo langzamerhand op te vallen: bijna altijd als de discussie over bijzonder onderwijs oplaait, is het omdat er ergens op een confessionele school in het land met de kwestie homoseksualiteit wordt geworsteld.Toch is het niet zo heel raar, meent cultuurhistorica Jolanda van der Lee, als je je verdiept in het ontstaan van de financiële gelijkstelling van het bijzonder onderwijs. Want wat blijkt: homofobie vormde een belangrijk wapen in het beslechten van de schoolstrijd.

Raoul de Jong over 'Jaguarman'

Toen Raoul de Jong hoorde over de ‘jaguarman’, een van zijn voorvaderen die zichzelf in een jaguar zou kunnen veranderen, werd hij zo gegrepen door dit verhaal dat hij het tot op de bodem wilde uitzoeken. Als kind van een Nederlandse moeder en een Surinaamse vader wist hij weinig van zijn Surinaamse roots. Hij besloot af te reizen naar het land van zijn vader en de voor hem onbekende geschiedenis op te schrijven.Het boek Jaguarman vertelt dit verhaal, dat schrijver Raoul de Jong bij ons toelicht.

Felix Rottenberg recenseert IDFA-documentaires

Woensdag 18 november gaat het International Documentary Film Festival Amsterdam (IDFA) 2020 van start. Hoewel het dit jaar grotendeels online moet plaatsvinden, is het aanbod er niet minder om. Filmkenner Felix Rottenberg recenseert bij ons zijn favoriete historische documentaires van deze editie van het festival.

Het Spoor Terug: Montessori-onderwijs, deel 2

Deze week in Het Spoor Terug: deel twee van een tweeluik over het Montessori-onderwijs in Nederland.Het is dit jaar 150 jaar geleden dat Maria Montessori geboren werd. 50 jaar later opende de eerste Montessorischool in ons land. Historisch heeft Nederland een unieke plek in het Montessori-universum. Als enige land in de wereld is het gedachtegoed van de pedagoge Maria Montessori geïntegreerd in ons onderwijssysteem. Van hieruit waaierde het gedachtegoed over de persoonlijke vrijheid en ontwikkeling van kinderen uit over de hele wereld: zelfs naar plekken waar je de 'roze toren' en 'gouden kralen' niet direct zou verwachten, zoals communistisch China.Michal Citroen maakte er een tweeluik over.

Verdient Trump een presidentieel pardon?

Als Trump straks aftreedt, zal hij zo goed als zeker strafrechtelijk vervolgd worden, onder andere vanwege de zwijggeldaffaire met pornoster Stormy Daniels. De vraag is of president Biden hem dan gratie zal verlenen.In 1974 worstelde president Gerald Ford met dezelfde vraag, na de aftreding van Nixon. Waarom koos hij er toen voor om wél gratie te verlenen aan Nixon, wat waren de gevolgen, en was dat met de kennis van nu wel de juiste keus?Amerikanist Sara Polak is te gast.

Marcel Hulspas over 'Mohammed: van profeet tot legerleider'

De Mohammed-cartoon van Charlie Hebdo bracht afgelopen weken weer een nieuwe terreurgolf teweeg. Het bespotten en zelfs maar het afbeelden van de profeet is voor geradicaliseerde moslims vaak aanleiding om de laatste stap te zetten: de stap naar gewelddadige aanslagen. Mohammed is perfect, volmaakt en heilig. En daar blijf je dus met je ongelovige handen van af.Maar hoe komt de stichter van de islam aan die status, en komt die ook overeen met het werkelijke leven van de profeet?Marcel Hulspas onderzocht imago en leven van de profeet, en schreef Mohammed. Van profeet tot legerleider. De auteur is te gast.

De column van Nelleke Noordervliet

De column is deze week van Nelleke Noordervliet.

Onze dubbelhartige relatie met dieren: 'Op jacht'

Fotografe Isabella Rozendaal verdiepte zich de afgelopen tijd in de jacht en de cultuur eromheen. Niet alleen hier in Europa, maar ook in Noord- en Zuid-Amerika. En waar de jacht in Europa een adellijke traditie kent, gaat die in Amerika terug naar gewone mensen, de pioniers die het land ooit ontsloten.Vorig jaar was er al de tentoonstelling Isabella Hunts en nu is er ook een boek, getiteld Op Jacht, waarin zij haar belevenissen beschrijft.

Geweldsporno in de 17e-eeuwse Republiek

De vroegmoderne tijd zat vol met gewelddadige afbeeldingen. Prenten met mislukte onthoofdingen, vierendelingen en ander bloederig leed waren razend populair in de Nederlandse Republiek. En de Republiek was er ook nog goed in: de kwaliteit en hoeveelheid van de prenten, in combinatie met de afwisseling die je in deze etsen ziet, maakte het grootproducent van gewelddadige afbeeldingen.Hoe kan dat? En wat maakte deze geweldsporno zo populair? Michel van Duijnen promoveerde op dit onderwerp en legt het uit.

Protestantse excuses over de jodenvervolging terecht?

Na het Koningshuis, de NS en de Nederlandse overheid kwamen er onlangs excuses van de Protestantse Kerk. Deze erkende dat ze in de oorlog tekortgeschoten was bij het beschermen van de joodse Nederlanders.Niet iedereen vond deze excuses op zijn plaats. Want er waren toch ook goede protestanten geweest? Zo blijkt onder meer uit het boek Een oorlogsplaguette ontrafeld, over tussen 1940 en 1945 omgekomen studenten aan de protestantse Vrije Universiteit in Amsterdam. Velen van hen namen deel aan het ondergrondse verzet.Wim Berkelaar, een van de auteurs van het boek, komt praten over het verzet en de schuldbelijdenis.

Het Spoor Terug: Montessori-onderwijs, deel 1

Deze week in Het Spoor Terug: deel één van een tweeluik over het Montessori-onderwijs in Nederland.Het is dit jaar 150 jaar geleden dat Maria Montessori geboren werd. 50 jaar later opende de eerste Montessorischool in ons land. Historisch heeft Nederland een unieke plek in het Montessori-universum. Als enige in de wereld is het gedachtegoed van de pedagoge Maria Montessori geïntegreerd in ons onderwijssysteem. Van hieruit waaierde het gedachtegoed over de persoonlijke vrijheid en ontwikkeling van kinderen uit over de hele wereld: zelfs naar plekken waar je de 'roze toren' en 'gouden kralen' niet direct zou verwachten, zoals communistisch China.Michal Citroen maakte er een tweeluik over.

Hoe een zendeling de hoop verloor: 'Steinharts biecht'

Op een Haagse zolder worden in 2009 beeldjes gevonden. Voorouderbeeldjes, afkomstig van de Indonesische Batoe-eilanden, blijkt wanneer etnohistoricus Karel Weener op onderzoek uitgaat.Dat leidt al snel naar lutherse zendeling Willem Steinhart, die deze beeldjes meenam van zijn bekeringswerk op de eilanden, begin vorige eeuw. En hoewel hij vol idealen begon, ziet hij al snel dat de cultuur van de Bandoe-eilanden, die hij zo bewondert, mede door hemzelf worden vernietigd.We praten met Karel Weener, die hierover het boek Steinharts biecht schreef.

Markha Valenta over het dubieuze Kiescollege

De meeste stemmen gelden. Het is hét fundamentele idee waarop elke democratie gebaseerd is. En toch verlopen de Amerikaanse presidentsverkiezingen via een ingewikkeld en byzantijns systeem waarin de meeste stemmen helemaal niet per se gelden: het Electoral College, oftewel het Kiescollege.Dankzij dit systeem wonnen zowel Donald Trump in 2016 als George W. Bush in 2000 met een minderheid van de stemmen de verkiezingen. Hoe kwam Amerika aan dit ondemocratische kiessysteem? En is er nou nooit overwogen om het af te schaffen?We praten erover met Amerikanist Markha Valenta.

Casper Thomas over complotten en de Amerikaanse verkiezingen

Aanstaande woensdag weten we wie de Amerikaanse presidentsverkiezingen heeft gewonnen: Donald Trump of Joe Biden. Dat althans hopen we. Want dit zou weleens een verkiezingsuitslag kunnen worden waar een langdurige rel omheen ontstaat. Als Biden gekozen wordt, bestaat de kans dat Trump het niet accepteert, omdat er fraude zou zijn gepleegd, of omdat duistere krachten complotten tegen hem zouden hebben gesmeed.Trump staat voor de politiek van het wantrouwen tegen de zogenoemde elite die, ook in Europa - aangespoord door Corona - goede sier maakt. Maar waar komen deze argwaan en deze obsessie met complotten vandaan? Amerika-kenner en journalist Casper Thomas legt het uit.

Caro Verbeek over de geur van het verleden

Paarden, modder en angstzweet: dat moet zo ongeveer geweest zijn wat soldaten roken op het slagveld tijdens de Slag bij Waterloo in 1815. Volgens geurhistoricus Caro Verbeek is het ruiken hiervan van grote invloed op de manier waarop we naar deze historische gebeurtenis kijken.Ze doet onderzoek naar het olfactorisch vermogen en pleit voor meer gebruik van geur in de wetenschap. Ze promoveerde deze week met haar proefschrift Ruiken aan de tijd en is bij ons te gast.

Het Laatste Woord: Ariès, 'Het uur van onze dood'

Deze week in Het Spoor Terug: een aflevering van onze podcastserie Het Laatste Woord.Maandag is het Allerzielen en herdenken we de doden. Dat doen we tegenwoordig heel anders dan vroeger. Als een middeleeuwer iets nastreefde dan was dat de zogenoemde 'goede dood'. Hij of zij oefende er zogezegd een leven lang voor. Maar sinds de twintigste eeuw zijn we de aloude kunst van het sterven verleerd.Zo schreef Philippe Ariès in Het uur van onze dood, zijn boek over duizend jaar sterven, begraven, rouwen en gedenken. Historica Sanne Frequin bespreekt deze klassieker in Het Laatste Woord.

De column van John Jansen van Galen

De column is deze week van John Jansen van Galen.

Niek Pas over de aanslagen in Frankrijk

De waarden van Frankrijk zijn aangevallen. En Frankrijk kan niet anders dan zich verdedigen tegen deze barbarij, zei president Macron na de aanslag deze week in Nice. En hij benadrukte nog eens hoe belangrijk de zogeheten laïcité is: de scheiding van kerk en staat. Want zonder die scheiding zouden vrijheid en tolerantie in gevaar komen. Maar wat houdt die laïcité precies in? En is ze, zoals vaak wordt gedacht, volledig onverenigbaar met religie? Of kan ze ook plaats bieden aan gelovige burgers als moslims? Historicus en Frankrijk-kenner Niek Pas is te gast.

Verleden en heden van complotdenken

Met het uitbreken van de pandemie brak ook een infodemie uit: steeds meer mensen blijken gevoelig voor ‘alternatieve feiten’ en complottheorieën, waarbij de intenties van politici en gevestigde media ernstig in twijfel worden getrokken.Wat is de verklaring voor dit nieuwe complotdenken? En is het een nieuw fenomeen of zien we het op meerdere momenten in de geschiedenis? Te gast zijn journalist Rosa van Gool en historicus Tymen Peverelli, over het complotdenken van vroeger en nu.

Lucky Fonz III speelt 'Op de grond'

In het tweede uur speelt songwriter Lucky Fonz III een nummer over zijn oma, 'Op de grond'.

Lucky Fonz III speelt 'Huisraad'

Met zijn energieke live-act en originele Nederlandse teksten is Lucky Fonz III uitgegroeid tot een van 's lands bekendste songwriters. Recent schreef hij een eigen theatershow, waarmee hij door het land toert. Hij speelt 'Huisraad' live.

#548 - Daniela Hooghiemstra over het Koningshuis

Het was een zwaar weekje voor de Oranjes. De keuze om na de aangescherpte coronamaatregelen toch op vakantie te gaan werden publiekelijk keihard afgestraft. Terugkeer met een doodgewone KLM-vlucht was niet genoeg en dus volgde er een videoboodschap met een schuldbewuste koning en een droevig kijkende Maxima. ‘Een historische breuk’ en ‘nog nooit eerder vertoond,’ kopten de kranten. Of: ‘Het begin van het einde’, dat zegt historica Daniela Hooghiemstra. Ze is te gast met een analyse over het koningshuis in historisch perspectief.

De column van Sana Valiulina

De column is deze week van Sana Valiulina.

Historische boeken met Wim Berkelaar

Onze recensent Wim Berkelaar bespreekt de nieuwste historische boeken. Ditmaal: De wereldwandelaar van Wim Willems; Het woud van de goden van Balys Sruoga; De zedeloze jaren dertig van Bert Sliggers; Het Churchillcomplex van Ian Buruma.Boek van de Maand is dit keer Ian Buruma's Het Churchillcomplex.

Henny Huisman en Marijn Frank over de jaren '90

De tijd tussen de val van de Berlijnse Muur en de aanslag op de Twin Towers herinneren velen zich als een zorgeloze tijd. De oorlog was voorbij, het gevaar geweken en het zou alleen maar beter worden. Een bijzondere tijd, die inmiddels geschiedenis is.Dat verdient een geschiedenisserie, en dus is vanaf 29 oktober op NPO3 Een programma over de jaren 90 te zien. Marijn Frank -zelf een ninetieskind- ontmoet in een Chin. Ind. Spec. Rest. hoofdrolspelers als Captain Jack en Henny Huisman voorziet het geheel van commentaar. Marijn Frank en Henny Huisman zijn te gast.

Joep Leerssen over onze ‘volksaard’ in tijden van corona

Aan het begin van de coronacrisis geloofden politici, beleidsmakers en het OMT nog dat de Nederlandse volksaard ons zou beschermen tegen ‘Italiaanse toestanden’. We waren namelijk hygiënischer dan die Italianen, intelligenter qua lockdown dan in Frankrijk, en ons de wet voorschrijven als in Spanje was ook niet nodig, want wij waren weldenkend en nuchter.Sinds de tweede golf lijkt de Nederlandse volksaard juist een probleem. We zijn plots anti-autoritair, eigenwijs en koppig. Volgens cultuurhistoricus Joep Leerssen is het niet onze volksaard die ons corona-aanpak in de weg zit, maar juist onze ongezonde en stereotiepe volksaardobsessie. Hij is te gast.

Wim Berkelaar recenseert een Libris-nominatie

Onze vaste boekrecensenten Wim Berkelaar en Bart Funnekotter recenseren tot de grote uitreiking in Amsterdam elk één van de vijf genomineerde boeken voor de Libris Geschiedenis Prijs 2020. Deze week bespreekt Wim De kolonieman van Angelie Sens.

Emiel Hakkenes over zijn boek 'Gas'

Regelmatig worden Groningers weer opgeschrikt door een aardbeving: het gevolg van het wegpompen van gas uit de grond. Waar de ontdekking van gas in 1959 hoop leek te bieden voor deze arme regio, voelden de Groningers zich in de loop der jaren steeds meer in de steek gelaten.Emiel Hakkenes beschrijft in Gas. Het verhaal van een Nederlandse bodemschat de geschiedenis van het Groningse gas aan de hand van de mensen die hierin een sleutelrol hebben gespeeld. Hij is erover te gast in de uizending.

Live muziek van Jimi Bellmartin

Hij woonde en trouwde zelfs in woonoord Lunetten, en won met zijn soulvolle stem in 2018 The Voice Senior. Jimi Bellmartin is bij ons te gast en zingt een nummer in het eerste uur.

Live muziek van Jimi Bellmartin

Hij woonde en trouwde zelfs in woonoord Lunetten, en won met zijn soulvolle stem in 2018 The Voice Senior. Jimi Bellmartin is bij ons te gast en zingt een nummer in het tweede uur.

Fotograaf Suzanne Liem over de Bronbeek-veteranen

Landgoed Bronbeek is een bijzondere plek: het koloniaal-militair verleden wordt getoond in het museum, het is een kenniscentrum over deze geschiedenis en.. de geschiedenis woont er ook nog. Het is namelijk een tehuis voor KNIL-veteranen.Voor het Erfgoedfestival zou documentair fotograaf Suzanne Liem artist in residence zijn aldaar. Maar in residence zijn in een verzorgingstehuis is lastig wanneer een pandemie toeslaat. We praten met Suzanne Liem over deze plek en de fotofilm die ze maakte van Bronbeek tijdens corona.

De column van Micha Wertheim

De column is deze week van Micha Wertheim.

Conservator Brigitte de Kok over Barak 1B

Barak 1B, de uitzendplek van OVT, is de laatst overgebleven barak van het voormalige kamp. De barak vertelt het verhaal van de verschillende groepen die hier noodgedwongen na elkaar terecht kwamen: Joodse burgers & politieke gevangenen, Duitse burgerevacuees, geïnterneerde NSB’ers & collaborateurs en Molukse ex-KNIL-militairen.De vaste expositie ‘Als muren konden spreken’ bestrijkt deze vier periodes aan de hand van kleine menselijke objecten. Conservator Brigitte de Kok is te gast.

Historici en bewoners over woonoord Lunetten

OVT is te gast bij het Nationaal Monument Kamp Vught, op de plek waar in de Tweede Wereldoorlog een concentratiekamp stond. Dit kamp herbergt echter nog veel meer geschiedenis. Ook het verleden dat raakt aan Oost/West, het thema van de Maand van de Geschiedenis, is er te vinden. Na de oorlog werd dit voormalig kamp gebruikt voor de opvang van Molukkers.Een gesprek vanuit Barak 1B van het voormalige Molukse woonoord Lunetten over de roerige en pijnlijke Molukse geschiedenis in Nederland. Met onder meer voormalig bewoonster Ietje Van Capelle Tuapattinaya en historicus Wim Manuhtu.

Sara Polak over kwakkelende presidenten

Amerika wil niets liever dan een sterke man aan het roer. Maar dat wordt lastig als de Commander in chief ziek wordt. Toch wordt hard gewerkt om het beeld van een onaantastbaar gezonde president in stand te houden, zien we nu Donald Trump zelf geveld werd door het coronavirus.Dit is niet de eerste keer dat een Amerikaanse president kwakkelt terwijl hij in office is. Hoe gaan land, politiek en media om met het feit dat hun bovenmenselijke rührganger ineens toch een mens blijkt?Amerikanist Sara Polak praat ons bij.

Kunstwerken over RaRa in het Stedelijk

Dat was nog niet eerder vertoond in Nederland: een aanslag met explosieven op een bedrijf. Het gebeurde in de nacht van 17 september 1985 voor het eerst, en het zou datzelfde jaar nog drie keer opnieuw gebeuren bij filialen van dezelfde onderneming. De eerste aanslag leidde tot het uitbranden van de Makro in Duivendrecht. De aanslag werd opgeëist door RaRa (Revolutionaire Anti-Racistische Actie). Het bedrijf was volgens de groep medeverantwoordelijk voor de apartheid in Zuid Afrika. Kunstenaar Paul Pieter Pothoven maakte voor het Stedelijk Museum een aantal kunstwerken over de aanslag en kroop in de huid van de aanslagplegers. Hij sprak met voormalig RaRa-leden die allemaal anoniem willen blijven, en stelde uit verscheidene aanslagplegers één dader samen. Pothoven deed dat, zegt hij, niet omdat hij hun daden zozeer goedkeurt, maar omdat hun verhaal ook verteld moet worden. Pieter Paul Pothoven is te gast.

Lotte Jensen over 'Napoleons nalatenschap'

Volgend jaar is het 200 jaar geleden dat Napoleon is overleden. Destijds, in 1821, werd hij in Nederland nog vooral gezien als wrede tiran, dwingeland en duivel. Dat is tegenwoordig heel anders. Nu is er ook hier bewondering en aandacht voor zijn verdiensten. Zo valt te lezen in Napoleons nalatenschap, een boek dat deze week verschijnt en zijn Nederlandse erfenis in beeld brengt.Het is geschreven door diverse auteurs, onder redactie van Napoleonkenner en ‘fan’ Lotte Jensen. Zij is te gast.

Jaap Robben over grensdorp Dinxperlo-Suderwick

Dinxperlo en Suderwick: twee aangrenzende dorpjes op de Nederlands-Duitse grens. In de lokale volksmond is de plek gewoon Dinxperwick gaan heten, zo nauw zijn de dorpen met elkaar verweven. Maar de grens is er wel degelijk en is van grote invloed op de geschiedenissen van de beide dorpjes en van de mensen die er wonen.Schrijver Jaap Robben bezocht voor het Erfgoedfestival het Grenslandmuseum en schreef drie verhalen over 'grenzen'. In de uitzending vertelt hij over zijn beleving van deze plek.

Het Nederlands fascisme in de film 'Allen tegen allen'

Wat is het fascisme? Waar stopt het, en waar begint het? Het zijn vragen die de laatste jaren steeds vaker gesteld worden, nu steeds meer zelfbenoemde ‘sterke mannen’ het politieke podium betreden en domineren. Luuk Bouwman maakte een documentaire over deze vragen: Allen tegen allen, een archeologie van het Nederlandse fascisme. Want wat blijkt: ook in Nederland woekerde het voor de Tweede Wereldoorlog van fascistische clubjes en sentimenten. Documentairemaker Luuk Bouwman en antiquair en verzamelaar van fascistische kunstwerken en objecten Joep Haffmans zijn te gast.

Moeten we nu onze roofkunst uit Benin teruggeven?

Koloniaal roofgoed moet terug naar het land van herkomst. Dat staat in het rapport Koloniale collecties en erkenning van onrecht dat op verzoek van minister Van Engelshoven is gemaakt. Het advies werd deze week aangeboden aan de Minister van Cultuur en met instemming ontvangen door de betrokken musea.Maar hoe zit het met de plunderkunst? Willen de betrokken landen de kunst terug en zijn ze er klaar voor? Het voorbeeld van de gestolen koningsbeeldjes van Benin leert dat men ter plekke staat te popelen. 'Ze zijn niet van de witte man, maar van ons', aldus een elektricien op straat in de hoofdstad Benin City tegen journalist Femke van Zeijl. Zij is te gast.

Wim Berkelaar recenseert een Libris-nominatie

Onze vaste boekrecensenten Wim Berkelaar en Bart Funnekotter recenseren tot de grote uitreiking in Amsterdam elk één van de vijf genomineerde boeken voor de Libris Geschiedenis Prijs 2020. Deze week bespreekt Wim De hoeve en het hart. Een boerenfamilie in de Gouden Eeuw van Enny de Bruijn.

Claudia Müller over 'Statiegeld voor mijn moeder'

Claudia Müller draagt het thema van de Maand van de Geschiedenis, Oost/West, als geen ander in zich. Ze groeide op in de DDR en vertrok in 1989 naar het westen. Ze is een van de geïnterviewden uit de bundel Statiegeld voor mijn moeder, een boek met herinneringen van oud-Ossi’s die ook in het Westen nog steeds een actuele waarde hebben.Ze is bij ons te gast en vertelt over haar jeugd in Oost-Duitsland.

De column van Abdelkader Benali

De column is deze week van Abdelkader Benali.

Ingrid de Zwarte over het boek '10 miljard monden'

In 2050 zal de wereldbevolking 10 miljard bereiken. Hoe gaan we al die mensen in hemelsnaam voeden? Dat is de vraag achter het boek 10 miljard monden, waarin Wageningse onderzoekers hun kijk presenteren op wat met een duur woord het ‘wereldvoedselvraagstuk’ heet. Toch is dat vraagstuk niks nieuws. Volgens historica Ingrid de Zwarte, die het voorwoord van de bundel schreef, worstelt de mens al millennia met de vraag hoe een groeiende bevolking te voeden. Wat kunnen we van eerdere denkers leren, en hoe beziet zij de ideeën van haar Wageningse toekomstvoorspellers? Ingrid de Zwarte is te gast.

#522 - Live muziek van Jan Teertstra 2

#512 - De historische Kinderboekenweek

Het is u vast niet ontgaan in de berichtgeving over de laaggeletterdheid van Nederlandse kinderen: de Kinderboekenweek is weer begonnen! Het thema van dit jaar is ‘En toen?’. Daarmee worden kinderen gemotiveerd om terug in de tijd te reizen met een boek. Een zaak die we van harte aanbevelen. Daarom in de uitzending schrijfster Elisabeth Mollema, die onlangs zo'n compacte tijdmachine schreef: De reis van Sofie Grossman.

#521 - Middelburg als centrum van de slavenhandel

De slavenhandel: dat was toch vooral iets van Amsterdam en de Gouden Eeuw? Nee dus. Niet de hoofdstad, maar Middelburg en Vlissingen waren het epicentrum van de vaderlandse handel in mensen, die vooral in de achttiende eeuw opbloeide. Zo blijkt uit het archief van de Middelburgse Commercie Compagnie, een achttiende-eeuwse slavenhandelsonderneming. En dat materiaal is te vinden in de plek van waar we uitzenden: het Zeeuws archief. We hebben het over de rol van Middelburg en Zeeland in de zogeheten trans-Atlantische slavenhandel met Hannie Kool-Blokland, directeur van het Zeeuws Archief, Gerhard de Kok, schrijver van het boek Walcherse ketens, en Ferdinand Ralf, initiatiefnemer voor het slavernijmonument in Middelburg.

#516 - De column van Nelleke Noordervliet

De column is deze week van Nelleke Noordervliet.

#513 - Bart recenseert een Libris-nominatie: Mar Oomen, 'Missievaders'

Onze vaste boekrecensenten Wim Berkelaar en Bart Funnekotter recenseren tot de grote uitreiking in Amsterdam elk één van de vijf genomineerde boeken voor de Libris Geschiedenis Prijs 2020. Deze week bespreekt Bart Missievaders van Mar Oomen.

#520 - De Puch blijft ‘net als vroegâh’ in Den Haag

Het wordt gezien als hét icoon van de Haagse jeugdcultuur van de jaren ’60: de Puch. In ‘O o Den Haag’ bezong Harrie Jekkers het typische Haagse geluksgevoel zelfs als 'op m'n Puch een wijffie halen en daarna dansûh in de Marathon'. Maar de Puch dreigde uit het Haagse straatbeeld te verdwijnen, omdat het tweetaktbrommertje ook extreem vervuilend is. Deze week werd echter bekend dat in ‘Puchstad’ Den Haag een speciale ontheffing komt voor de Oostenrijkse oldtimer, die dan – met mate – in de hofstad mag blijven brommen. Te gast over de Puch, Den Haag en ‘vroegâh’ is fotograaf en Puch-liefhebber Esther Langendam, auteur van het fotoboek Puchfeest.

#517 - Maarten Frankenhuis over de Kaapse leeuw: wapen van Oranje

Jarenlang lag hij in een donker depot, maar sinds kort is hij 200 dagen lang te zien in natuurhistorisch museum Naturalis in Leiden: de uitgestorven Kaapse leeuw. Dit prachtige beest vormt onderdeel van de tentoonstelling Van onschatbare waarde, ter ere van het 200-jarig bestaan van Naturalis. Het is de eerste leeuw die we in Nederland leerden kennen en hij stond vermoedelijk model voor het wapen van Oranje. Hoe kwam deze koning van het dierenrijk in Nederland en vervolgens in Naturalis terecht? En is dit dier dé Nederlandse leeuw? We praten erover met Maarten Frankenhuis, oud-directeur van Artis.

#519 - 17e-eeuwse dominee tegen slavernij

Vanaf de kansel ging hij tekeer tegen gelovigen die het achtste gebod niet in acht namen. En preekte tegen de slavernij, want slavernij was mensendiefstal. Maar wat was de Middelburgse dominee Bernardus Smytegelt (1665-1739) nou? Een eigentijdse witte versie van Martin Luther King? Of vooral een boeteprediker tegen de zondige aard van zijn Zeeuwse medemensen? Ad Tramper van het Zeeuws Archief komt vertellen over een eigenaardige rechtschapen predikant.

#518 - Ad Tramper over topstuk uit het Zeeuws Archief

Archivaris Ad Tramper schuift aan met een topstuk uit het archief.

#514 - Live muziek van Jan Teertstra

Op zijn nieuwe album ‘Ik had op meer gerekend’ steekt Jan Teertstra de muziek van Robert Long in een nieuw jasje.

Rina Knoeff over coronawoede en -protest

Het kan niemand zijn ontgaan: het protest van de jonge influencers deze week. Met leuzen als ‘Ik doe niet meer mee’ en ‘Free the people’ maakten zij hun ongenoegen kenbaar.Want na een half jaar coronamaatregelen zijn zij het zogezegd zat. En niet alleen hun geduld is op, veel meer Nederlanders hebben het gehad met het virus en de strenge maatregelen van een huns inziens zwabberende overheid. Maar hoe was het vroeger? Had je dit soort geluiden ook bij de cholera, de pest en de Spaanse griep? Horen ze onvermijdelijk bij een langdurig virus?Te gast is historicus Rina Knoeff, onder meer gespecialiseerd in de geschiedenis van ziekten en geneeskunde. Ze is als hoofddocent verbonden aan de Rijksuniversiteit van Groningen en het Aletta Jacobs Instituut voor Public Health.

Paulien Cornelisse over ‘De Gouden Kersenpit’

De inspecteur en de gouden kersenpit: dat klinkt als de titel van een detectiveverhaal, maar het is een verhaal over kersen. Paulien Cornelisse schreef het voor het Gelders Erfgoedfestival. Dat festival heeft ter gelegenheid van de Maand van de Geschiedenis aan tien bekende artiesten gevraagd zich te laten inspireren door erfgoedlocaties in de provincie.Paulien Cornelisse kreeg het Flipje Streekmuseum en het Regionaal Archief Rivierenland toebedeeld en dat inspireerde haar tot een verhaal over mannen die kersen werden. Zondag is ze te gast en vertelt ze over deze bijzondere geschiedenis.

Jan Brokken over zijn boek ‘Het eiland van Jean Rhys’

Wat voor plek is het onbekende Dominica, het Caribische eiland waar Jean Rhys opgroeide? Deze West-Indische schrijfster, bekend van het boek De wijde Sargassozee, intrigeerde Jan Brokken die op reis ging naar het eiland.In Het eiland van Jean Rhys vertelt Brokken over zijn zoektocht naar de wortels van Rhys, in de uitzending vertelt hij over zijn boek en de reis.

Historische boeken met Bart Funnekotter

Elke maand bespreken we de nieuwste historische boeken met afwisselend Wim Berkelaar en Bart Funnekotter. Deze week is Funnekotter aan de beurt. Hij las voor ons: De Vikingen – Een nieuwe geschiedenis van Neil Price (Nieuw Amsterdam); De leunstoel van de SS-officier van Daniel Lee (Spectrum); Het landschap, de mensen – Nederland 1850-1940 van Auke van der Woud (Prometheus); en De Ardennen - De ontdekking van een grensland van Hans Olink (Balans).

Abdelkader Benali over zijn essay voor de Maand van de Geschiedenis

'Reizigers van een nieuwe tijd' is de titel van het essay van de Maand van de Geschiedenis. Schrijver en OVT-columnist Abdelkader Benali schreef dit verhaal over Jan Janszoon, een Nederlandse piraat in Marokkaanse dienst. Het is ook het verhaal van het gebied in Marokko waar hij zelf vandaan komt.Tegenwoordig komen mensen van daar hierheen om geld te verdienen. Eeuwen geleden gebeurde het omgekeerde ook, toen het Rif-gebied een welvarende streek was en de oosterse cultuur niet onderdeed voor de westerse. Zondag licht Abdelkader zijn essay toe.

Hans Piena over het Nederlands Openluchtmuseum

Hans Piena vertelt over een bijzonder voorwerp uit het Nederlands Openluchtmuseum.

Spinvis speelt live 'Aan de Oevers van de Tijd'

Spinvis reist momenteel de Nederlandse theaters af met zijn voorstelling 'Oog in oog'. Samen met celliste Saartje van Camp brengt hij liedjes uit alle periodes uit zijn oeuvre.Zondag spelen ze met z'n tweeën een aantal nummers uit deze muziekvoorstelling.

Behaarde Maria en een vagina-wond: de tentoonstelling ‘Body Language’

Met de centralere positie van de mens in de late middeleeuwen veranderen ook de verbeeldingen van Jezus, Maria en heiligen. Met de ogen van nu lijken die afbeeldingen soms vreemd. Wat zit daarachter?Deze bijzondere verbeeldingen van het menselijk lichaam zijn vanaf 25 september te zien in de tentoonstelling ‘Body Language’ in het Catharijneconvent. Kunsthistoricus Sanne Frequin bezocht voor ons de tentoonstelling en doet in de uitzending verslag.

Wim & Bart recenseren Libris-nominaties

Onze vaste boekrecensenten Wim Berkelaar en Bart Funnekotter recenseren tot de grote uitreiking in Amsterdam elk één van de vijf genomineerde boeken voor de Libris Geschiedenis Prijs 2020. Deze week bespreken zij: Eens ging de zee hier tekeer van Eva Vriend (Atlas Contact); en Liever dier dan mens van Pieter van Os (Prometheus).

Hans Piena en Guido Papenborg over een bijzonder stuk in het Nederlands Openluchtmuseum

Met conservator Hans Piena van het Nederlands Openluchtmuseum praten we over een bijzonder stuk uit de collectie: het dagboek van boer Eimert Papenborg dat in de 19e eeuw een geheim dagboek bijhield.Zijn achterkleinzoon Guido Papenborg uit Ziewent bespreekt dit boekje, waarin de boer geheime liefdes besprak maar ook laat zien hoe de band tussen de Achterhoek en het Westen veranderd is.

#501 - Het Spoor Terug: Ouders van toen en nu, deel 1

'Ik heb twee dochters, ben vier keer zwanger geweest, heb er diverse programma’s over gemaakt, dus ik dacht: over kinderen krijgen weet ik toch wel iets!', aldus radiomaker en kersverse oma Michal Citroen. Maar al in de eerste maanden na de geboorte van haar kleinzoon ontdekte ze dat ouders van nu voor heel andere problemen staan dan zij in haar tijd. Elk kind blijkt een zorgenkindje, van de ouders, de omgeving en de samenleving.Michal Citroen ging op ontdekkingstocht naar de huidige zwangerschapsbeleving en maakte een tweedelige documentaire over de ouders van toen en nu.

Marlou Schrover over vluchtelingenkampen

Het vluchtelingenkamp Moria op het Griekse eiland Lesbos ging een week geleden in vlammen op. Sindsdien leven veel vluchtelingen die daar onderdak kregen op straat. Ze willen het nieuwe tijdelijke kamp niet in: ze willen niet opnieuw bovenop elkaar en tussen het vuil wachten op de betere tijden die wellicht nooit komen. Wat doet zo’n vluchtelingenkamp met ons beeld van de vluchteling en wat doet het met de vluchteling zelf? En sinds wanneer worden mensen op deze wijze opgevangen, grootschalig als een kudde?Marlou Schrover, hoogleraar in Leiden en gespecialiseerd in de geschiedenis van migratie en vluchtelingen, is te gast.

Maarten Prak over 'Nederlands Gouden Eeuw'

De Gouden Eeuw: een beladen en omstreden term. Desondanks handhaaft historicus Maarten Prak het begrip in zijn heruitgave over Holland in de 17e eeuw.Hij komt uitleggen waarom de zwarte eeuw van slavernij en kolonialisme toch ook de eeuw van Nederland als wereldmacht en cultureel centrum is.

Het Spoor Terug: De Spoetnik-kijker

Journalist Nienke Zoetbrood vindt telegrammen die haar grootvader 60 jaar geleden ontving. Ze komen uit Moskou, in codetaal. Waarom kreeg hij midden in de Koude Oorlog telegrammen uit Moskou? En wat staat erin?In deze radiodocumentaire gaat ze op zoek naar het verhaal achter de telegrammen. Terug naar een tijd voordat de eerste mens op de maan stond, terug naar dat ene beslissende moment: de dag dat de Russen de Spoetnik lanceerden.Ze reist af naar coördinaten die ze in haar grootvaders brieven vindt. Naar de plek waar zich Kunstmaanstation Nummer 807 moet bevinden: het huis van haar opa.

Maria Farag en haar moeder over 'Het huis van mijn moeder'

Bij het overlijden van haar Egyptische grootvader stuit Maria Farag op een stapel brieven. Liefdesbrieven van haar grootouders die grote vragen oproepen. Een aanleiding voor Maria om met haar moeder een reis door Egypte te maken.Over deze reis, en haar Egyptisch-Nederlandse familiegeschiedenis schreef ze het boek Het huis van mijn moeder. Maria Farag is te gast, samen met haar moeder Elham.

Toneelstuk over Orson Welles’ War Of The Worlds

Het is zonder twijfel het meest legendarische radioprogramma aller tijden: Orson Welles’ War Of The Worlds. Toen in 1938 dit hoorspel over een invasie van marsmannetjes in Amerika op de radio werd uitgezonden, raakten talloze luisteraars compleet in paniek.In het toneelstuk Orson Welles’ War Of The Worlds wordt een reconstructie gemaakt naar de aanloop en gevolgen van dit staaltje fake news avant la lettre. Schrijver van het stuk Dick van den Heuvel is te gast.

Hans de Boer maakt shortlist Libris Geschiedenis Prijs bekend

De shortlist voor de Libris Geschiedenis Prijs wordt vandaag in de uitzending bekend gemaakt. Uit een de longlist van tien titels selecteerde de jury vijf boeken, die worden toegelicht door juryvoorzitter Hans de Boer, voorzitter van ondernemingsorganisatie VNO-NCW.

De column van Nelleke Noordervliet

De column is deze week van Nelleke Noordervliet.

Reber Dosky over zijn documentaire 'Sidik en de panter'

Sinds 10 september draait de documentaire Sidik en de panter in de bioscopen. In 2019 won het de IDFA Competition for Dutch Documentary en VPRO Cinema bekroonde het met 4 sterren. De film vertelt het verhaal van de Koerdische bergen en de mensen die dit roerige gebied bewonen. Sidik, de gids in deze docu, neemt de kijker mee aan de hand van de bijzondere verhalen van dit eigengereide volk.Zondag is Reber Dosky te gast, maker van de film en zelf afkomstig uit Koerdistan.

Extreemrechts & esoterisch: anti-coronademonstranten in Berlijn

Wie beelden heeft gezien van de demonstraties tegen coronamaatregelen in Berlijn zal het vast zijn opgevallen: het is een vreemd allegaartje van vrouwen in hippiekledij, extreemrechtse skinheads, en half ontblote yogi's die ecstatisch met nazivlaggen zwaaien. Wat bindt deze groep mensen?Historicus en Duitslandcorrespondent Merlijn Schoonenboom vertelt over dit curieuze gezelschap.

De eerste Afrikaanse ontdekkingsreiziger met Abdelkader Benali

In 1527 vertrekt ontdekkingsreiziger Pánfilo de Narváez met 600 bemanningsleden (en 100 paarden) vanuit Andalusië richting het Westen. Daar zullen ze het stuk land dat we later Florida zijn gaan noemen opeisen voor de Spaanse kroon. Maar wanneer ze voet aan wal zetten treft hen het noodlot. Vier mannen overleven, waaronder Estebanico, de eerste Afrikaanse ontdekkingsreiziger.Leila Lalami schreef over hem de historische roman La Florida, die onlangs in Nederlandse vertaling verscheen. Abdelkader Benali las het boek en bespreekt het bij ons in de uitzending.

Het Spoor Terug: Doel. Een Vlaamse thriller aan de Schelde

Na ruim 20 jaar strijd heeft de Vlaamse overheid besloten dat het Scheldedorp Doel tóch mag blijven voortbestaan. Het dorp onder de rook van Antwerpen staat al tientallen jaren op de nominatie om van de kaart te verdwijnen. Het zou plaats moeten maken voor de uitbreiding van de Antwerpse haven, maar het actiecomité Doel 2020 weet via rechtszaken steeds weer sloop van de resterende huizen te voorkomen.Inmiddels telt het onttakelde dorp nog een handjevol inwoners en oogt het als een oorlogsgebied. Niemand weet hoe het nu verder moet en de vraag is of het nog te redden is. Een documentaire over de strijd tussen economisch belang en dorpsbewoners, die alleen maar verliezers lijkt te kennen. René Oomen ging op onderzoek uit.

Rock Against Racism in de film White Riot

Vanaf 17 september is de film White Riot, vernoemd naar een nummer van punkband The Clash, in de bioscoop te zien. Het is een documentaire over het ontstaan van ‘Rock Against Racism’ in Engeland in de jaren 70.In een tijd dat de xenofobie toeneemt en het National Front, een racistische partij, in opkomst is, vinden punk- en reggaemuzikanten elkaar in een tegenbeweging: Rock Against Racism (RAR). Het initiatief om die beweging op te richten lag overigens niet bij die musici, maar bij fotograaf Red Saunders, die op de eerste manifestatie 500 man verwachtte. Het werden er ruim 100.000.Te gast zijn historicus Hubert Smeets, in 1978 en 1979 organisator van de Nederlandse Rock Against Racism, en Diana Ozon, punkdichteres en zangeres.

Doorbraak in spijkerschrift

Een online tool waarmee je kleitabletten kunt herstellen. Dat presenteerden Israëlische onderzoekers afgelopen week. Met deze tool kunnen 5000 jaar oude teksten hersteld worden. Is dit een soort Google Translate voor het spijkerschrift?We bespreken het met Caroline Waerzeggers, hoogleraar Assyriologie aan de Universiteit Leiden.

De column van Micha Wertheim

De column is deze week van Micha Wertheim.

Krakersparadijs Tetterode

Amsterdam was ooit van krakers en andere alternatievelingen. Inmiddels is de stad van hippe jonge Starbucks-koffie- en sappenmensen, van rolkoffertoeristen en expats. Maar zijn ze er nog: de creatievelingen die de stad een eigenzinnig aanzien geven?In elk geval zijn ze nog te vinden in het voormalige Lettergieterijgebouw Tetterode in Amsterdam-West. De ‘Tetterodianen’ zijn weliswaar op leeftijd, maar nog altijd hip. Een terugblik op een alternatief stadsbestaan bij het veertigjarige jubileum van het voormalig krakersparadijs Tetterode dat in 1980 gekraakt werd. Ter ere van dat jubileum verscheen ook een boek: Zeggenschap zonder bezit.Een gesprek met architect en bewoner Mikel van Gelderen en met één van de oprichters van de homo-lesbiennediscotheek ‘de Trut’ op Tetterode, Jacques Wijnen.

'Misbehaviour', de film over Miss World 1970

'We zijn niet mooi, we zijn niet lelijk, we zijn boos', zo scandeerden de feministes die in 1970 de Miss World-verkiezingen in Londens Royal Albert Hall onderbraken - terwijl die wereldwijd live werden bekeken door 100 miljoen mensen. De gebeurtenis zou uitgroeien tot een van de bekendste 'consciousness-raising' protesten van de tweede feministische golf. Nu is er ook een film over: Misbehaviour, waarin niet alleen het perspectief van de feministische vrouwen die tegen de Miss-verkiezingen protesteerden aan bod komt, maar ook het perspectief van de vrouwen die aan de verkiezingen deelnamen. Historica Anna Tijsseling keek de film voor ons en is te gast.

De ware aard #8: De Gutmensch

“De menselijke natuur toont zich ten tijde van een ramp als veerkrachtig, vindingrijk, gul, empathisch en dapper.” Dat schreef de Amerikaanse schrijver Rebecca Solnit in 2008, in haar instant-klassieker A Paradise built in Hell. In dat boek ontdekte ze dat rampen – van een aardbeving in San Francisco in 1906, via 9/11 in New York en tenslotte Orkaan Katrina in New Orleans in 2005 – mensen niet tot beestachtige bruten maken, zoals we gewend zijn te denken, maar juist het beste in ze naar boven halen. En ze vroeg zich af: wat leert ons dat over de menselijke natuur in het algemeen? We bespreken dit hoopvolle boek over de mens-in-crisis met directeur van Urgenda Marjan Minnesma en onze vaste gast Thomas Muntz, filosoof. Deugt de mens een beetje en wat is er nodig om hem beter maken? In de 8-delige serie ‘De ware aard’ onderzoeken Jos Palm en Julie Blussé met filosoof Thomas Muntz en 8 uitgelezen gasten 8 teksten die ons mensbeeld bepaalden. Dit was het laatste deel van deze serie.

Hoe Nederland het (te) bont maakte

Volgend jaar komt er een definitief einde aan een kleine eeuw bontboeren in Nederland. Vanwege aanhoudende coronabesmettingen bij nertsenhouders besloot Den Haag dat het bontfokverbod drie jaar eerder van kracht wordt. Wie wil begrijpen hoe de relatie tussen mens en dier de afgelopen eeuw is veranderd - en hoe die zich in de toekomst zal ontwikkelen - doet er volgens historicus en dierenrechtenactivist Dirk-Jan Verdonk goed aan om zich in de geschiedenis van de bontsector in Nederland te verdiepen. Zondag is hij te gast om uit te leggen waarom.

De column van Abdelkader Benali

De column is deze week van Abdelkader Benali.

Philipp Blom en Geert Mak blikken terug op een halfjaar corona

Als de coronapandemie iets openbaarde, is het wel het einde van de westerse hegemonie in de wereld. Sterker nog: de pandemie legt de vinger op de zere plek van een cultuur die niet weet hoe zichzelf te vernieuwen en terugvalt op oude reflexen als nationalisme, angst voor verandering en roep om sterke mannen. Dat althans constateren journalist Geert Mak en historicus Philipp Blom in respectievelijk Epiloog bij Grote verwachtingen en Het grote wereldtoneel. Beiden schreven een terugblik op de coronacrisis. Volgens Blom brengt die de narcist in de westerse mens naar boven. Volgens Mak zou dit wel eens het begin van het einde van 500 jaar burgerlijke verlichte beschaving kunnen aankondigen. De schrijvers zijn te gast.

Lizzy van Leeuwen over haar boek 'Indra. Een Wajangleven.'

Het verhaal van een wereldberoemde Nederlands-Indische podiumartiest die de afgelopen eeuw in vele gedaantes het culturele veld bespeelde, en nu toch totaal vergeten is. Hij werd geprezen door Simon Carmiggelt, verzachtte de pijn die Nederland voelde bij het verlies van Indië, maar steunde ook de Indonesische revolutionaire zaak. Leo Broekveldt (1906-1992) veroverde als Indra Kamadjojo de harten van velen.Lizzy van Leeuwen schreef de biografie Indra. Een Wajangleven over deze markante figuur en is te gast.

#485 - Het Spoor Terug: 75 jaar na de bevrijding #6

Deel 6: de blik vooruit: solex, de wegenwacht, kamperen en ontspanning Vijf jaar lang was uitgekeken naar een nieuw begin. Alles zou anders en beter worden. Maar na het feesten viel het al gauw tegen. Zo’n 250 duizend landgenoten hadden de oorlog niet overleefd en in mei 1945 werd de volle omvang van dat verlies duidelijk. Nederland was failliet, het economische leven ontwricht, de voedsel en brandstofsituatie desastreus, de woningnood ongekend groot, een deel van de landbouwgrond stond onder water en flink wat steden lagen nog in puin. Waar moest de moed, de energie en het vermogen vandaan komen om de boel te herstellen. “Wat was de vrede mooi toen het nog oorlog was”. Ooggetuigen spreken over de eerste jaren na de oorlog. Interviews voor het grootste deel uit de 17 afleveringen van de Spoor-serie Cheerio uit 1989; aangevuld met interviews uit andere VPRO-radiodocumentaires over de Hongerwinter, de Wederopbouw van Rotterdam en de Terugkeer en een gesprek met Wim Daniëls, auteur van ‘De zomer van ‘45’.

De ware aard #7: de meeloper

Ze keek naar de kleurloze bureaucraat in het beklaagdenbankje en schreef dat ene zinnetje waarmee heel haar kijk op het personage was samengevat: ‘de banaliteit van het kwaad’. Het was 1961. Adolf Eichmann, logistiek architect van de holocaust, stond terecht in Jeruzalem. Filosofe Hannah Arendt deed er verslag van. Hij had helemaal geen motieven voor wat hij had gedaan. Want hij stond er nooit bij stil, zo concludeerde Arendt over Eichmann. Hij staat voor de meeloper, iemand die bij voorkeur wegkijkt. Mensenrechtadvocate Liesbeth Zegveld en filosoof Thomas Muntz leggen uit waarom we moeten blijven praten over de meeloper.

De Vakantieman: Valika Smeulders op Curaçao

Deze week tipt onze Vakantieman (m/v) het Kas di Pal'i Maishi in Curaçao als reisbestemming, een mini-openluchtmuseum met een dak van maïsstengels, waar afstammelingen van tot slaaf gemaakte mensen woonden. Hoofd Geschiedenis bij het Rijksmuseum Valika Smeulders kwam dit huisje tegen tijdens haar onderzoek naar musea in Curaçao.

Trumpsupporter-evangelist Jerry Falwell jr in diskrediet

Door een seksschandaal moest evangelist Jerry Falwell jr. deze week ontslag nemen. Hij was president van de Liberty University in Virginia. Ook is hij steunpilaar van president Donald Trump, en tevens de man die er 4 jaar geleden voor zorgde dat het overgrote deel van evangelisch Amerika Republikeins stemde. Na Steve Bannon is hij alweer de tweede prominente Trumpsupporter die in diskrediet raakt. Precies op het moment dat de campagne van de president officieel van start gegaan is.Amerikaniste Markha Valenta, net 11 dagen terug uit Amerika, is te gast.

Waddenwolf, een boek van Corine Nijenhuis

Corine Nijenhuis schreef het boek Waddenwolf, dat deze week uitkwam. Nijenhuis vertelt ons het verhaal van Pieter Jan Willem Teding van Berkhout, de man die de bouw van een dam tussen Ameland en het Friese vasteland in gang zette. Dit plan zou de Waddenzee transformeren tot Waddenpolder.

De Vakantieman: Raphael Hunsucker in Tunesië

Deze week tipt onze Vakantieman (m/v) het antieke Chemtou in Tunesië. Een prachtige steengroeve met resten van de antieke stad Simitthu. Classicus Raphael Hunsucker bezocht recentelijk deze bijzondere plek en is te gast.

Het Spoor Terug: 75 jaar na de bevrijding #5

Deel 5: geldzuivering en MarshallhulpVijf jaar lang was uitgekeken naar een nieuw begin. Alles zou anders en beter worden. Maar na het feesten viel het al gauw tegen. Zo’n 250 duizend landgenoten hadden de oorlog niet overleefd en in mei 1945 werd de volle omvang van dat verlies duidelijk. Nederland was failliet, het economische leven ontwricht, de voedsel en brandstofsituatie desastreus, de woningnood ongekend groot, een deel van de landbouwgrond stond onder water en flink wat steden lagen nog in puin. Waar moest de moed, de energie en het vermogen vandaan komen om de boel te herstellen. “Wat was de vrede mooi toen het nog oorlog was”. Ooggetuigen spreken over de eerste jaren na de oorlog.

De ware aard #6: de overlever

Is dit een mens – zo luidt de titel van het beroemde boek van de Italiaanse schrijver en Auschwitz-overlevende Primo Levi. Hij getuigt daarin van wat “in Auschwitz de mens van de mens heeft durven maken.” Het boek gaat over de donkerste episode van de 20e eeuw: de holocaust.Te gast over dit boek in deel 6 van De ware aard zijn schrijver Arnon Grunberg en onze huisfilosoof Thomas Muntz.

De prijs voor de Indonesische onafhankelijkheid

Indonesië betaalde hoge prijs voor eigen onafhankelijkheid. Morgen is het 75 jaar geleden dat Indonesië zichzelf onafhankelijk verklaarde – en dat zal daar groots gevierd worden. Nederland erkende die onafhankelijkheid pas vier jaar later, op 27 december 1949. Maar Indonesië moest ook nog eens diep door het stof ten gunste van de Nederlandse economie. De financieel-economische voordelen die Nederland opdeed met de soevereiniteitsoverdracht waren van grotere omvang dan de Amerikaanse Marshallhulp. Dat beschrijven historicus Anne-Lot Hoek en bedrijfskundige Ewout van der Kleij in een stuk wat op 19 augustus in de Groene Amsterdammer verschijnt.

Het Spoor Terug: 75 jaar na de bevrijding #4

Deel 4: (huis)vrouwen na de oorlogVijf jaar lang was uitgekeken naar een nieuw begin. Alles zou anders en beter worden. Maar na het feesten viel het al gauw tegen. Zo’n 250 duizend landgenoten hadden de oorlog niet overleefd en in mei 1945 werd de volle omvang van dat verlies duidelijk. Nederland was failliet, het economische leven ontwricht, de voedsel en brandstofsituatie desastreus, de woningnood ongekend groot, een deel van de landbouwgrond stond onder water en flink wat steden lagen nog in puin. Waar moest de moed, de energie en het vermogen vandaan komen om de boel te herstellen. “Wat was de vrede mooi toen het nog oorlog was”. Ooggetuigen spreken over de eerste jaren na de oorlog.

De ware aard #5: de neuroot

Als er iemand was die het zielenleven van de ontwikkelde mens op de snijtafel legde dan was het wel Sigmund Freud. In ons huisde nog altijd de eerste woeste primitieveling, stelde hij, gedreven door driften die hij nauwelijks kon onderkennen: een personage dat diep vanbinnen wist dat hij er niet gelukkiger op was geworden sinds hij rechtop liep, maar die niet meer op vier poten kon of wilde lopen. Een opgave die menig neurotisch uurtje of neurose oproept, aldus filosoof, schrijver en arts Bert Keizer. Samen met filosoof Thomas Muntz legt hij Freud op de divan.

De Vakantieman: Marijke Gnade in Italie

Deze week tipt onze Vakantieman (m/v) Marijke Gnade, Le Ferriere, een klein gehucht in de buurt van Rome

Steven Adolf over Juan Carlos

Afgelopen maandag maakte de voormalige Spaanse koning Juan Carlos bekend Spanje te verlaten. Een vlucht lijkt het, naar de Dominicaanse Republiek, achtervolgd door schandalen.Hoe heeft het zo ver kunnen komen met de koning die eens zo populair was als kampioen van de democratie? En wat betekent dit voor de positie van het koningshuis in Spanje?Een gesprek net met Steven Adolf hierover en over de positie van het koningshuis in de Spaanse geschiedenis.

Napraten met Maartje en Peggy

We praten na met Maartje Duin en Peggy Bouva, die de podcast De plantage van onze voorouders maakten. In de podcast onderzochten ze hun gedeelde verleden, wat zich heeft afgespeeld op de plantage Tout Lui Faut in Suriname. Maartje als afstammeling van aandeelhouders in de plantage, Peggy als afstammeling van tot slaafgemaakten. Hoe kijken ze terug op het maak-proces, de reacties die ze hebben gekregen, en wat hebben zij en de mensen om hen heen geleerd?

De ware aard #4: De aap met geweten

Deugt de mens een beetje en wat is er nodig om hem beter maken? In de 8-delige serie ‘De ware aard’ onderzoeken Jos Palm en Julie Blussé met filosoof Thomas Muntz en 8 uitgelezen gasten 8 teksten die ons mensbeeld bepaalden. Deze aflevering bespreekt primatoloog Frans de Waal Darwins De afstamming van de mens. Naar verluidt vormde voor Darwin uiteindelijk een krantenartikel de druppel. ‘Ik heb nogal een scherp satirisch stukje ontvangen uit een Manchester krant,’ zo schreef hij vol afschuw. Dat hij kritiek zou krijgen op de evolutietheorie, dáár had hij op gerekend. Maar dat mensen uit zijn werk meenden te mogen opmaken dat moraliteit een illusie was en de mens een door beestachtige instincten gedreven bruut – dat deed pijn.Hij besloot al dat wanbegrip recht te zetten in een boek dat volledig aan de mens gewijd was: De afstamming van de mens, dat in 1871 verscheen. De belangrijkste kwestie die Darwin in het boek behandelt is de vraag hoe de evolutietheorie te verenigen valt met het idee dat de mens een moreel wezen is.Of hij daarin slaagt bespreken we met primatoloog Frans de Waal en filosoof Thomas Muntz.

Het Spoor Terug: 75 jaar na de bevrijding #3

Deel 3: wederopbouw in de haven van Rotterdam en de mijnen van LimburgVijf jaar lang was uitgekeken naar een nieuw begin. Alles zou anders en beter worden. Maar na het feesten viel het al gauw tegen. Zo’n 250 duizend landgenoten hadden de oorlog niet overleefd en in mei 1945 werd de volle omvang van dat verlies duidelijk. Nederland was failliet, het economische leven ontwricht, de voedsel en brandstofsituatie desastreus, de woningnood ongekend groot, een deel van de landbouwgrond stond onder water en flink wat steden lagen nog in puin. Waar moest de moed, de energie en het vermogen vandaan komen om de boel te herstellen. “Wat was de vrede mooi toen het nog oorlog was”. Ooggetuigen spreken over de eerste jaren na de oorlog.

De Vakantieman: Ernst van den Hemel in Kentucky, Verenigde Staten

Deze week tipt onze Vakantieman (m/v) het Creation Museum in Kentucky als reisbestemming, een museum over het ontstaan van de aarde, maar dan met een Amerikaans fundamentalistisch-christelijk sausje. Religiewetenschapper Ernst van den Hemel neemt ons mee naar dit museum, waar je onder andere een nagebouwde Ark van Noach, dinosaurussen en een 'garden of Eden' kunt vinden.

Turncultuur

Afgelopen week baarde turncoach Gerrit Beltman veel opzien toen hij erkende dat hij zich jarenlang misdragen had tegenover jonge turnsters. Hij verklaarde dat zijn wangedrag voortkwam uit de wens om de succesvolle Oost-Europese turnmethodes te kopiëren. Maar wat zijn die Oost-Europese methodes precies, en hoe komt het dat die wereldwijd geïmiteerd zijn, en tot een verziekte turncultuur hebben geleid? Historicus Ivo van de Wijdeven is over die vragen te gast.

De ware aard #3: de homo economicus

Wat is de mens? De achttiende-eeuwse filosoof en grondlegger van de economische wetenschap Adam Smith had een eenvoudig antwoord op die vraag. ‘De mens is een dier dat overeenkomsten sluit: geen enkel ander dier doet dit -- geen hond wisselt botten uit met een andere hond.’Adam Smith publiceerde in 1776 zijn beroemde klassieker The Wealth of Nations. Een boek dat ten onrechte bekend is komen te staan als de bijbel van het rauwe kapitalisme. De mens is helemaal niet de koele calculerende homo economicus die Smith volgens allerlei economen in zijn klassieke boek zou hebben beschreven. Integendeel: de mens was een dier met behoorlijk sociaal benul. Eigenbelang, mits gecontroleerd, schreef hij, was een sociale kwaliteit.Hoogleraar economie Esther-Mirjam Sent en filosoof Thomas Muntz ontdoen de filosoof van het stof.

Het Spoor Terug: 75 jaar na de bevrijding #2

Deel 2: honger, woningnood en het herstel van de dijken van WalcherenVijf jaar lang was uitgekeken naar een nieuw begin. Alles zou anders en beter worden. Maar na het feesten viel het al gauw tegen. Zo’n 250 duizend landgenoten hadden de oorlog niet overleefd en in mei 1945 werd de volle omvang van dat verlies duidelijk. Nederland was failliet, het economische leven ontwricht, de voedsel en brandstofsituatie desastreus, de woningnood ongekend groot, een deel van de landbouwgrond stond onder water en flink wat steden lagen nog in puin. Waar moest de moed, de energie en het vermogen vandaan komen om de boel te herstellen. “Wat was de vrede mooi toen het nog oorlog was”. Ooggetuigen spreken over de eerste jaren na de oorlog.

Het Spoor Terug: 75 jaar na de bevrijding #1

Deel 1: de stand van zaken na de roesVijf jaar lang was uitgekeken naar een nieuw begin. Alles zou anders en beter worden. Maar na het feesten viel het al gauw tegen. Zo’n 250 duizend landgenoten hadden de oorlog niet overleefd en in mei 1945 werd de volle omvang van dat verlies duidelijk. Nederland was failliet, het economische leven ontwricht, de voedsel en brandstofsituatie desastreus, de woningnood ongekend groot, een deel van de landbouwgrond stond onder water en flink wat steden lagen nog in puin. Waar moest de moed, de energie en het vermogen vandaan komen om de boel te herstellen. “Wat was de vrede mooi toen het nog oorlog was”. Ooggetuigen spreken over de eerste jaren na de oorlog.

De Vakantieman: Pieter van Os in Albanië

Deze week tipt onze Vakantieman (m/v) het dorpje Voskopojë, een fascinerend dorpje in Albanië met resten van 24 orthodoxe kerken, als reisbestemming. Schrijver en journalist Pieter van Os neemt ons mee naar dit met fresco's bezaaide kleine dorpje wat ooit een grote stad is geweest, en thuishaven van het vergeten volk de Aroemenen.

De spookspelen van Tokyo 1940

Het voelt een beetje treurig om vandaag OVT te presenteren. Niet omdat we dat natuurlijk niet met plezier doen, maar omdat we eigenlijk de komende weken zouden plaatsmaken voor de Olympische Spelen. Die zouden afgelopen vrijdag van start zijn gegaan in Tokio. Opvallend genoeg is het niet voor het eerst dat een moderne editie van de Olympische Spelen is afgelast: uitgerekend óók in Tokio zouden in 1940 de Olympische Spelen worden gehouden.Met historicus Ivo van de Wijdeven, die voor Historisch Nieuwsblad over deze zogeheten ‘Spookspelen’ schreef, blikken we terug op dat historische non-event.

De ware aard #2: het getemde beest

Stelt u zich een mens in oerstaat voor, zo vraagt Thomas Hobbes de lezer in het filosofische meesterwerk Leviathan. Zo’n mens in natuurtoestand leeft in continue angst, redeneert Hobbes, want in een wetteloze wereld kan je op ieder moment straffeloos worden bestolen of neergeknuppeld. Het leven van de oermens is kortom, ‘solitary, poor, nasty, brutish, and short.’Beatrice de Graaf, kenner van de geschiedenis van veiligheid en terrorisme, en filosoof Thomas Muntz zijn te gast over Hobbes’ mensbeeldbepalende boek.

Van bewondering tot achterdocht: de reputatie van Italië

Ooit was Italië het brandpunt van de Europese cultuur, het land van Dante en Boccaccio, het land van da Vinci en Michelangelo. Het land van de voorbeeld-republiek Venetië en de bankiers van de Medici. Kortom: Italië was het land dat voordeed hoe het moest. Tot in de 19e eeuw was een opvoeding niet compleet zonder een Grande Tour door dat magische land in het zuiden.Nu is Italië, althans in de ogen van de zuinige Noord-Europese landen, een schoolvoorbeeld van hoe het niet moet, het land dat onze regeringsleider niet zonder strikte voorwaarden en garanties te hulp wil schieten.Waar is het mis gegaan tussen ons en Italië? Waar is de bewondering omgeslagen in achterdocht? Historicus Arthur Weststeijn, auteur van het boek Het Italiaanse Experiment, komt erover praten.

De Vakantieman: Suze Zijlstra in Indonesië

Deze week tipt onze Vakantieman (m/v) Fort Rotterdam, een 17e eeuws fort in Makassar op het eiland Sulawesi in Indonesië, als reisbestemming. Historicus Suze Zijlstra deed bij Fort Rotterdam onderzoek voor haar aankomende boek De voormoeders. Hierin gaat ze op zoek naar de vaak onzichtbare geschiedenis van haar vrouwelijke Indonesische voorouders, die ook op Fort Rotterdam hebben gewoond.

Het Spoor Terug: de plantage van onze voorouders - deel 8

Na het bezoek aan de plantage in Suriname valt de Nederlandse realiteit Peggy en Maartje rauw op het dak. Anti-zwart racisme is anderhalve eeuw na de afschaffing van de slavernij nog steeds niet uit de Nederlandse samenleving verdwenen. Het maakt dat Peggy zich hier steeds minder thuis voelt. Terwijl zij wacht op de uitslagen van haar DNA-test, worstelt Maartje met de verantwoordelijkheid voor het koloniale verleden. Moeten er excuses komen? Herstelbetalingen? De twee besluiten hun families samen te brengen om erover te praten.

Het eerste slavernijonderzoek met Humphrey Lamur

Humphrey Lamur, emeritus hoogleraar sociologie en antropologie, onderzocht als een van de eersten in Nederland het slavernijverleden. Waar kwam deze pionier achter, en hoe was het om in die tijd hier onderzoek naar te doen?

De wortels van racisme, 12-07-2020, 1e uur

Als we het over racisme hebben, moeten we praten over de wortels ervan: het koloniale verleden. Daarom praten we met de pionier in Nederlands slavernijonderzoek Humphrey Lamur, socioloog Zawdie Sandvliet en zijn student Tenisha Nahar en historica Lara Nuberg.

Het Spoor Terug: de plantage van onze voorouders - deel 7

De plantage zelf Maartje’s moeder komt aan in Suriname en begrijpt weinig van het verdriet over het slavernijverleden. De verwaarloosde staat van het historisch erfgoed in Paramaribo helpt niet mee om het invoelbaar te maken. Toch gaan Maartje en haar moeder samen met Peggy, haar tante en oudoom mee naar Tout Lui Faut. Op een vroege, warme woensdagmorgen gaan ze op pad: drie generaties nazaten van tot slaafgemaakten en twee generaties nazaten van een slaveneigenaar. Wat zou er over zijn van de plantage? Een Prospektor / VPRO / NPO Radio 1 productie van Maartje Duin i.s.m. Peggy Bouva, met ondersteuning van het NPO-fonds en het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten.

Afro-Nederlandse studies met Zawdie Sandvliet

We kennen misschien de Afro-American Studies, maar er bestaat ook zo iets als Afro-Nederlandse studies. Althans, aan de Hogeschool van Amsterdam dan. Daar geeft Zawdie Sandvliet het vak, dat hij zelf ontwikkelde. Hoe ontstond dit vak, en wat is het eigenlijk? We praten erover met Zawdie en Tenisha Nahar, een van zijn studenten.

Documentaire 'Wat ervan overbleef' met Lara Nuberg

Hoe kijken we in Nederland naar de voormalige kolonie Indonesië? En hoe kijken Indische Nederlanders daarnaar? Historicus en journalist Lara Nuberg ging op onderzoek uit in haar eigen familie. Het resultaat, de radiodocumentaire 'Wat ervan overbleef' wordt op 12 juli om 21:00 uitgezonden bij RadioDoc op NPO Radio 1.Lara Nuberg is te gast.

De Vakantieman: Astrid Sy in Syrië

Deze aflevering tipt de Vakantieman (m/v) het verwoeste en weer opgebouwde klooster Mar Sarkis in Syrië als reisbestemming. Andere Tijden-presentator Astrid Sy werd hier verliefd op middeleeuwse geschiedenis en het Midden-Oosten.

Geen excuses voor slavernij

‘Excuses kunnen leiden tot polarisatie,’ en kun je mensen die nu leven wel verantwoordelijk houden voor iets uit een ver verleden? Zo sprak onze premier afgelopen woensdag in het kamerdebat over institutioneel racisme in reactie op de roep van de Tweede Kamer om excuses voor het slavernijverleden. Waar komt die weerstand vandaan? En wat is precies het probleem bij het maken van excuses? Historicus Karwan Fatah-Black, die dit jaar de Keti Koti-lezing hield, komt praten over de politieke koudwatervrees voor excuses.

Verbod politieke partijen

Deze week maakte minister van Binnenlandse Zaken Ollongren in een brief aan de kamer de besluiten van het kabinet bekend over de herziening van ons parlementair stelsel. Één van de besluiten sprong er bij ons uit: er komt een wet op politieke partijen. Met deze wet zou het makkelijker moeten worden om politieke partijen te verbieden.Waarom hebben we zo’n wet nodig? En waarom komt die er juist nu? Te gast is jurist Bastiaan Rijpkema.

Pestkop, lafaard en slachtoffer: Roy Cohn

Hij was verantwoordelijk voor de executie van Julius en Ethel Rosenberg, hij was één van de meest prominente leden van de New Yorkse high society, communistenjager met McCarthy én leermeester van Donald Trump. We hebben het over Roy Cohn, de Amerikaanse jurist die tot grote hoogte rees en daarna heel diep viel. Hij wordt omgeschreven als kwaadaardig en meedogenloos, vooral jegens de LGBT-community, waar hij zelf deel vanuit maakte maar wat hij altijd heeft ontkend.Afgelopen week verscheen de documentaire Bully. Coward. Victim. The story of Roy Cohn. op HBO, gemaakt door Ivy Meeropol, kleindochter van Julius en Ethel Rosenberg.Te gast is onderzoeker aan de universiteit Leiden Sara Polak. Met haar praten we over Cohn’s identiteit en invloed.

De val van Srebrenica

Op zaterdag 11 juli is het precies 25 jaar geleden dat de Serviërs de door Nederlandse troepen beschermde moslimenclave Srebrenica innamen, en in de weken daarna een massaslachting aanrichtte. Om de val van Srebrenica te herdenken is er de komende week op Radio 1 dagelijks extra aandacht voor deze dramatische geschiedenis. Deze podcastserie is gericht op jongeren omdat zij zich de val zelf niet kunnen herinneren en voor hen het verhaal vaak grotendeels onbekend is.De makers van die serie Misha Melita en Marjolein Koster zijn te gast.

Strandroof op een wegkwijnend eiland

Dertien december 1703 joegen de uitlopers van een orkaan over de Wadden. Even buiten het dorp West Vlieland liep het dagen eerder van het anker geblazen Britse koopvaardijschip Mary and Sara op een zandbank en verging. De Eilanders zagen hun kans en eigenden zich de waardevolle bezittingen aan boord van het schip toe. Maar daar kwamen ze niet zomaar mee weg, en Het Hof kwam met een zware delegatie naar het eiland en begon de dorpelingen en een Amsterdamse opkoper te ondervragen.Historicus Anne Doedens en zijn eilander compagnon Jan Houter troffen de verslagen van deze ondervragingen aan in het Nationaal Archief en schreven er het boek Strandroof over.Ze noemen het verhaal een Nederlands Montaillou, want de vondst geeft een inkijkje, niet alleen in de werkwijze van de speurders van het Hof, maar vooral ook in de samenleving van een kwijnend dorp, geïsoleerd gelegen aan een onafwendbaar oprukkende zee.

Het Spoor Terug: de plantage van onze voorouders - deel 6

Het Surinaamse zwijgenPeggy en Maartje reizen af naar Suriname om oudere leden van de familie Bouva te spreken. Wat hebben zij van hun ouders en grootouders meegekregen over de slavernij? Hoe minder informatie er is overgeleverd, lijkt het, des te groter de pijn en het verdriet. Niet iedereen wil mee naar plantage Tout Lui Faut om eer te bewijzen aan hun voorouders.

Waarom staat 'het Oranjegevoel' in de Canon?

Het vormt het laatste van de vijftig vensters, die de Canon van Nederland vormen: ‘het Oranjegevoel’. Een venster over oranje mutsjes bij de Elfstedentocht, ‘onze’ Leeuwinnen, en een emotie die volgens de commissie de laatste jaren ‘vooral een niet-politieke, verbindende rol’ speelt. Het vormt een van de weinige vrolijke thema’s van de Canon, die de leidraad vormt voor de geschiedenisles op de lagere en middelbare school. Maar is het niet wat al te triviaal? En wordt met ‘het Oranjegevoel’ geprobeerd om na deemoedig stemmende vensters over VOC, slavernij en Srebrenica toch nog wat vaderlandstrots te kweken? We bespreken het met Abdelkader Benali, een van de leden van de commissie van de Canon van Nederland.

De column van Nelleke Noordervliet

De column is deze week van Nelleke Noordervliet.

Historische boeken met Bart Funnekotter

Elke maand worden de nieuwste historische boeken besproken door afwisselend Wim Berkelaar en Bart Funekotter. Deze week is Funnekotter aan de beurt. Hij las voor ons:Operatie Chastise van Max Hastings (Hollands Diep) Vergeten volkeren van Philip Matyszak (Omniboek) De reis van onze genen van Johannes Krause & Thomas Krappe (Nieuw-Amsterdam) Het rijk van de Habsburgers van Martyn Rady (Omniboek)

Solidaire priester

Hij was een priester zoals er wel meer waren in de jaren zeventig. Minstens zo begaan met de medemens dan met God. Het geloof was iets dat je in 'de praktijk' bracht, niet zozeer door woorden maar door de juiste solidaire daden. Dat was de levensregel van priester en politicus Herman Verbeek, een van de grondleggers van Groen Links.Historicus Stefan van der Poel schreef een klein portret van hem, getiteld, 'priester, politicus en publicist', en is te gast.

70-jaar Korea-oorlog

Afgelopen donderdag was het precies 70 jaar geleden dat de Korea-oorlog begon. Het noorden viel het zuiden binnen. Het begin van wat al snel een internationaal conflict werd, waarbij aan de kant van het zuiden veel westerse landen meevochten onder leiding van de Amerikanen, en aan de kant van het noorden Chinese troepen en Russische luchtsteun. Drie jaar later eindigde het in een wapenstilstand zonder dat een van beide partijen er veel mee was opgeschoten. Ook een kleine 5.000 Nederlandse vrijwilligers vochten mee destijds.En om daarop terug te blikken hebben we een van die oud strijders te gast: de nu 92-jarige Klaas Schuitemaker. En daarnaast Casper van der Veen, kenner van de Koreaanse geschiedenis en schrijver van het boek De Kim-dynastie.

Het Spoor Terug: de plantage van onze voorouders - deel 5

Hoe gaan we om met wat niet staat geschreven? Is iets pas waar als het zwart op wit staat op papier? En in hoeverre kunnen we de geschiedenis herschrijven?  Peggy en Maartje stuiten bij hun onderzoek steeds op hetzelfde probleem: over de plantage-eigenaren zijn veel geschreven bronnen, over de tot slaafgemaakten bijna niets. Hun naam en identiteit werd ze afgenomen bij de verscheping vanuit Afrika. Kan Peggy er ooit achter komen tot welk volk haar voorouders behoorden? Een wandeling door Den Haag en een bezoek aan het Nationaal Archief leveren verrassende nieuwe inzichten op.

Russische oorlogskathedraal

Op 23 juni is Ruslands nieuwste kathedraal geopend en het is een opmerkelijke: een camouflagegroene oorlogskathedraal. De trappen zijn gemaakt van omgesmolten nazi-tanks en de muren worden niet alleen gesierd door Bijbelse taferelen maar vooral door schilderingen van slagen uit de Tweede Wereldoorlog, of zoals deze in Rusland wordt genoemd, de Grote Vaderlandse Oorlog. Wat zegt deze zeer atypische kathedraal over de (niet-bestaande?) scheiding tussen kerk en staat in Rusland en over het gebruik van de Tweede Wereldoorlog als katalysator voor het patriottisme? Te gast hierover is historicus en schrijver Hubert Smeets.

Q&A over ‘De plantage van onze voorouders’

Q&A met Maartje Duin en Peggy Bouva over 'De plantage van onze voorouders'.

Ontheiligde kermis-kerk

Ophef in de Achterhoek vorige week: na een optreden van DJ Pim Pam Pompen werd de kerk van Lievelde ontheiligd verklaard. Het kerkbestuur was zich van geen schuld bewust toen de organisatie van het volksfeest vroeg de kermis te verplaatsen naar de kerk, maar de pastoor zag dat anders: de coronakermis heeft de kerk vervloekt.Wat is ontheiliging? En wie bepaalt wat heilig is? Reden voor een gesprek met religiewetenschapper Ernst van den Hemel.

De tolk van Srebrenica

Het is alweer bijna 25 jaar geleden dat de genocide in Srebrenica plaatsvond. Hasan Nuhanovic is een van de weinige Bosnische moslimmannen die de genocide overleefde, omdat hij als tolk voor het Nederlandse VN-bataljon enige bescherming genoot. Zijn vader, broer en moeder werden wel aan de Bosnisch-Servische soldaten uitgeleverd en vermoord. Zo’n 8000 andere moslimvluchtelingen, voornamelijk jongens en mannen, trof hetzelfde lot. Nuhanovic schreef een boek over Srebrenica, en de jaren die eraan vooraf gingen, dat deze week in het Nederlands verschijnt: De tolk van Srebrenica.Te gast over dit boek zijn Frank Westerman, die meerdere boeken schreef over Srebrenica, en Alma Mustafic, die als 14-jarige de genocide in Srebrenica meemaakte en overleefde, maar daarbij wel haar vader verloor.

De column van Micha Wertheim

De column is deze week van Micha Wertheim.

Jan Pieterszoon Coen moest een beeld

Als er een vaderlands schandbeeld is dan is dat wel het standbeeld van Jan Pieterszoon Coen, de zeventiende-eeuwse gouverneur generaal van Ons Indië. Het beeld van Coen, verantwoordelijk voor de uitroeiing van de bevolking van de Banda-eilanden in 1621, is weer volop onderwerp van discussie.Het zou weg moeten omdat het een symbool is van het foute koloniale verleden. Maar hoe kwam het beeld er eigenlijk in 1893? ‘Welke vlek er ook op hem moge kleven, Coen staat voor het kleed ener grootheid, die in den volle zin van het woord toch ook een zedelijke grootheid is’, schreef een van de initiatiefnemers voor het beeld, de katholieke politicus en voorman Herman Schaepman. Historica en kenner van de negentiende eeuw, Lotte Jensen komt praten over de negentiende-eeuwse canonisatie van Coen.

De misdaden van Jan Pieterszoon Coen

‘Stop de genocideverheerlijking’. Onder die leus wordt het protest tegen de nagedachtenis aan Jan Pieterszoon Coen deze week georganiseerd. Het beeld van ‘de slachter van Banda’ moet weg, vinden de demonstranten, want Coen staat voor het foute koloniale verleden. Het imago van Coen is nu inktzwart, maar hoe zit het eigenlijk met de Gouverneur Generaal van Ons Indië? Was zijn strafexpeditie naar de Banda eilanden in 1621 inderdaad een volkerenmoord? En was het eigen initiatief of bracht zijn functie als hooggeplaatste topman van de VOC dergelijke gewelddadigheden met mee?Historicus en tv-presentator Hans Goedkoop maakte in 2013 in de tv-serie over De Gouden Eeuw een aflevering over JP Coen op de Banda-eilanden en komt praten over Coen.

Het Spoor Terug: de plantage van voorouders - deel 4

Een gedeeld verhaalPeggy - nazaat van tot slaafgemaakten - vindt het prima dat Maartje - nazaat van slaveneigenaren - een podcast maakt over hun gedeeld verleden. Maar wel op een aantal voorwaarden. De titel, bijvoorbeeld, moet echt anders. Ook binnen hun beide families roept het onderwerp heftige reacties op. De een wil niet als dader worden gezien, de ander niet als slachtoffer. Maartje schiet in een totale kramp. Kan het wel, een geschiedenis vertellen vanuit meerdere perspectieven? En waar staat ze zelf eigenlijk in dit verhaal?  Een Prospektor / VPRO / NPO Radio 1 productie van Maartje Duin i.s.m. Peggy Bouva, met ondersteuning van het NPO-fonds en het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten.

Tessa Leuwsha over haar nieuwe boek 'Plantage Wildlust'

In het begin van de twintigste eeuw trokken jonge Nederlandse gelukszoekers à la Ik vertrek naar Suriname om directeur te worden op koffieplantages. Ze komen terecht in een samenleving die in beweging is: de slavernij is voorbij, contractarbeiders worden op ongunstige voorwaarden vanuit Brits Indië naar het landje gelokt. Zo ook Oscar en Janna Brouwer in de roman Plantage Wildlust die deze week verscheen.Hoe ziet het leven er honderd jaar geleden uit op de Surinaamse plantage? Auteur Tessa Leuwsha is vanuit Suriname te gast.

De column van Abdelkader Benali, de creoolse keuken

De column is deze week van Abdelkader Benali.

Marcel Proust en zijn fascinatie met het schilderij 'Gezicht op Delft'

Toen de Franse schrijver Marcel Proust in 1902 in Den Haag voor het eerst oog in oog stond met Vermeers schilderij Gezicht op Delft, raakte hij diep onder de indruk. Een levenslange fascinatie was geboren. Bijna twintig jaar later nog schreef hij in een brief aan de kunstcriticus Jean Luis Vaudoyer dat het schilderij hem meer had getroffen dan wat dan ook, en dat het het mooiste schilderij te wereld was. Vooral het lichte, zonbeschenen dak aan de rechterkant van het tafereel trof hem als een toppunt van precisie en schoonheid.De brief van Proust aan Vaudoyer gaat vrijdag de 19e juni onder de hamer. Proustkenner en filosoof Maarten van Buuren komt vertellen over Proust en zijn obsessie met het gele muurtje op het schilderij van Vermeer.

Het Spoor Terug: De plantage van onze voorouders - deel 3

Blinde vlekNu Peggy heeft voorgesteld om samen onderzoek te doen naar de plantage van hun voorouders, heeft Maartje een kennisachterstand in te halen. Samen met haar moeder leest ze Anton de Koms ‘Wij slaven van Suriname’. In dat boek las ook Peggy voor het eerst wat haar voorouders hadden doorstaan. Hoe kon het slavernijverleden verdwijnen uit het collectief geheugen? En waarom staat het pas de laatste jaren zo in de belangstelling?   In het familiearchief in Middelburg zoeken Maartje en haar moeder naar eigendomsbewijzen van de plantage. Wisten graaf van Lynden en zijn vrouw echt niet wat zich afspeelde in Suriname?

Institutioneel racisme met Zihni Özdil

Racisme bestaat in Nederland, verkondigde premier Mark Rutte vorige week. Maar van ‘institutioneel racisme’ weigert hij te spreken, het is ‘sociologisch jargon’, aldus de premier. Liever spreekt hij van ‘systemisch’ racisme. Waarom eigenlijk? En waar komt de term ‘institutioneel racisme’ vandaan?Historicus Zihni Özdil schreef al eerder over deze term in zijn boek Nederland mijn vaderland, en is te gast.

Moord op Palme opgelost

Het was deze week groot nieuws: de moord op de Zweedse sociaal democratische premier Olof Palme is opgelost. Dat wil zeggen: Stig Engström, de Skandia-man, is door het OM aangewezen als de dader. Case closed, na 34 jaar. Olof Palme was het boegbeeld van het Zweedse sociaal democratische paradijs en hij was evenzeer het boegbeeld van de internationale sociaal democratie.Zijn tragische dood in 1986 was een schok, voor Zweden en voor de sociaal democratie. Publicist en sociaal democraat in hart en nieren, Felix Rottenberg legt uit waarom.

Leopold II en de nieuwe beeldenstorm

Het beeld van Columbus in Boston is onthoofd; dat van slavenhandelaar Edward Colton is in Bristol in het water geworpen; dat van oorlogsheld Churchill is met graffiti beklad en de beeltenis van Leopold II, de koning der Belgen, is na in brand gestoken te zijn, preventief geruimd door het stadsbestuur van Antwerpen. Er is een wereldwijde beeldenstorm uitgebroken na de moord op George Floyd.Nadia Nsayi, publicist, schrijver van het boek Dochter van de kolonie, een boek over haar koloniale Congolese achtergrond, komt praten over de achtergrond van de hedendaagse anti-racistische beeldenstorm.

Waarom is het zo moeilijk de Amerikaanse politie te hervormen?

Al decennia wordt er in Amerika hevig geprotesteerd tegen politiegeweld tegen zwarte Amerikanen. Toch blijft ingrijpende hervorming van de Amerikaanse politie uit – en wij vroegen ons af waarom. Volgens socioloog en politiewetenschapper Jaap Timmer van de Vrije Universiteit vormt het bestaan van het Tweede Amendement, oftewel het recht op wapenbezit, één belangrijke en meestal onderbelichte factor in dit vraagstuk. Timmer is gast.

De column van John Jansen van Galen

De column is deze week van John Jansen van Galen

De Hongaarse 'schande' van het Verdrag van Trianon

Afgelopen donderdag was het 100 jaar geleden dat het Verdrag van Trianon werd getekend; het onbekendere broertje van het Verdrag van Versailles. Dit verdrag, waarbij Hongarije tweederde van haar grondgebied verloor, wordt door het Hongaarse historisch onderzoeksinstituut Veritas betitled als ‘de grootste Hongaarse tragedie van de twintigste eeuw, waarvan de wonden zelfs in onze tijd nog niet zijn geheeld’. Historicus en politiek analist Ivo van de Wijdeven vertelt waarom de ‘schande’ van Trianon - zoals het in Hongarije wordt genoemd - nog steeds niet verwerkt is en hoe deze nalatenschap bijdraagt aan de reputatie van Hongarije als dwarsligger in de EU.

Het sprookje van Lance Armstrong

Lance Armstrong overwon kanker, won daarna zeven keer de Tour de France en werd uiteindelijk ontmaskerd als dopinggebruiker. De grootste bedrieger in de sport ooit? Of toch de beste renner aller tijden? Of misschien wel beide?De komende weken is een tweedelige documentaire te zien over de opkomst en ondergang van dit wielerfenomeen. We bespreken die met schrijver en wielerjournalist Arthur van den Boogaard.

'A riot is the language of the unheard' - Martin Luther King Jr.

Vreemd maar waar: de afgelopen week vormde een meer dan een halve eeuw oud citaat van Martin Luther King Jr. in Amerika plotseling de aanleiding voor een verwoed debat. Zijn zoon, MLK III, deelde het citaat op Twitter en daarna ging het los, in kranten, op tv en op social media. Want wat had MLK precies bedoeld, toen hij in 1967 de volgende woorden sprak: “A riot is the language of the unheard,”oftewel: “Rellen vormen de taal van de ongehoorde mens”? En wat betekent dat, voor hoe we naar de huidige protesten - en ja, soms toch ook de rellen en het geplunder - moeten kijken? We bespreken het met amerikanist Markha Valenta van de Universiteit Utrecht.

Wim Daniëls over zijn nieuwe boek 'De zomer van 1945'

Zijn Brabantse ome Theo die de naam van Montgomery consequent verkeerd uitspreekt, het werpen van de atoombom op Japan - een vredesdaad -, het gezeur over de verdwenen fiets, over de levensmiddelenbonnen en het verlies van het Oranje Bondsteam tegen de Liberation Army Team: het komt allemaal voor in De zomer van 1945. Het boek van wereldbrabander Wim Daniëls komt De schrijver is te gast.

Het Spoor Terug: De plantage van onze voorouders - deel 2

Wat zeggen onze voorouders over wie wij zijn? Kunnen we trots zijn op hun heldendaden zonder ons te schamen voor wat ze hebben misdaan? Maartje weet heus wel dat zij niet verantwoordelijk is voor de daden van haar voorouders. Toch zit het haar niet helemaal lekker dat ze in haar stamboom vol illustere historische figuren steeds meer sporen vindt van slavernij. Ze is op van de zenuwen voor de ontmoeting met de nichtjes Jessica en Peggy Bouva. In 1863 werden hun voorouders bevrijd van slavernij in Suriname. Maartje’s voorouders kregen als plantage-eigenaren voor dat verlies van hun ‘bezit’ betaald. Een Prospektor / VPRO / NPO Radio 1 productie van Maartje Duin i.s.m. Peggy Bouva, met ondersteuning van het NPO-fonds en het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten.

Historische boeken met Wim Berkelaar

Elke maand bespreken we de nieuwste historische boeken met afwisselend Wim Berkelaar en Bart Funekotter. Deze week is Berkelaar aan de beurt. Hij las voor ons:Zwarte jaren van Han van der Horst (Prometheus)Aan tafel bij dictators van Witold Szabłowski (Nieuw Amsterdam)Zwanenzang 1945 van Walter Kempowski (Thomas Rap)In dienst van de nazi's van Paul van de Water (Omniboek)

De column van Nelleke Noordervliet.

De column is deze week van Nelleke Noordervliet.

Maartje Duin over haar podcastserie 'De plantage van onze voorouders'

Maartje Duin komt vertellen over de totstandkoming van haar nieuwe achtdelige podcast-serie De plantage van onze voorouders, die ze maakte in samenwerking met Peggy Bouva. Zondag is het eerste deel te horen in Het Spoor Terug

'Vogels als huisgenoten' van Len Howard

Nu we meer dan ooit aan ons huis gekluisterd zijn, vallen de bewoners van onze omgeving meer op dan ooit: de vogels. En ook op onze schermen zijn ze populair: de Vogelbescherming biedt gratis online cursussen tuinvogels kijken aan, en de webcams waarmee je online mee kan kijken in de nesten van uilen, slechtvalken en lepelaars zijn ongekend populair.Een perfect moment voor de heruitgave van het boek Vogels als huisgenoten, van de vergeten Britse naturalist en schrijfster Len Howard. Waarom is deze vrouw vergeten, en waarom is dit boek juist nu zo nodig? Filosoof en schrijfster Eva Meijer is te gast. Eerder schreef ze over het leven van Howard de roman Het vogelhuis en nu schreef een inleiding voor Vogels als huisgenoten.

Renée Römkens over onzichtbaar geweld tegen vrouwen

Het huiselijk geweld tegen vrouwen is sinds de coronacrisis en de lockdown over heel de wereld schrikbarend toegenomen. In Frankrijk is het aantal meldingen met 30 procent en in België met 70 procent gestegen. Maar heel vaak zijn er geen betrouwbare cijfers omdat de vrouwen thuis zitten met de dader en er niet uit durven.Dat lijkt ook in Nederland het geval, waar wel bij de apotheek door vrouwen discreet alarm kan worden geslagen, maar geen nieuwe cijfers beschikbaar zijn over mogelijke toename van huiselijk geweld. Te vaak blijft het nog onzichtbaar, concludeert Renée Römkens. De hoogleraar gendergerelateerd geweld komt praten over de geschiedenis van het huiselijk geweld tegen vrouwen.

Erwin Mortier over zijn nieuwe boek 'De onbevlekte'

In het mooie boerenland van Vlaanderen worstelt een familie met de vraag: hoe iemand te herdenken die niet herdacht mag worden? Dit was het thema van Erwin Mortier’s debuutroman Marcel, waarin hij als kleine jongen achter het SS-verleden van zijn oudoom komt. In zijn nieuwe boek De onbevlekte keert hij als volwassen man terug naar zijn grootouderlijk huis, en kijkt met andere ogen naar de bevlekte familiegeschiedenis.De auteur is te gast.

Het Spoor Terug: De plantage van onze voorouders - Deel 1

In de podcast ‘De Plantage van onze voorouders’ komen twee werelden die altijd al alles met elkaar te maken hadden op een andere manier nog dichter bij elkaar. De wereld van de plantage-eigenaren en slavenhouders en de wereld van de slaven die onvrijwillig aan die plantage en hun eigenaren gebonden waren. Twee nazaten, Maartje Duin en Peggy Bouva, deden samen onderzoek naar die geschiedenis en de invloed daarvan op het heden voor henzelf, hun familie en de samenleving als geheel.

Lessen voor de post-corona stad

De coronapandemie heeft ons met andere ogen naar de stad doen kijken. Drukke winkelstraten en overvolle trams zijn taboe in de anderhalvemetermaatschappij, terwijl het belang van parken en pleinen plots zonneklaar is. Overal ter wereld buigen stadsbesturen zich dan ook al over de vraag hoe een pandemie-proof stad eruit dient te zien.Het is niet voor het eerst dat het stadse leven na een epidemie onder de loep wordt genomen, weet middeleeuwendeskundige Janna Coomans. Zij ontdekte dat steden na de pest met tal van maatregelen in sneltreintempo opschoonden. En wij zijn natuurlijk benieuwd wat we daarvan kunnen leren.

De bevrijding van Texel

Op 20 mei was het precies 75 jaar geleden dat Texel bevrijd werd. Als laatste plek in Nederland kwamen op 20 mei 1945 de Canadese troepen van de geallieerden het eiland ontzetten van de Duitsers. De anderhalve maand voor de bevrijding werd een bittere strijd geboerd: honderden Georgiërs die op het eiland gelegerd waren kwamen in opstand tegen de Duitsers. Wat is er van deze strijd nog terug te zien op Texel?Arnold van Bruggen maakte daarover een tentoonstelling in de duinen van Texel, die ook online te zien is. Hij is te gast.

Bijbelmuseum-soap

Het omstreden Amerikaanse Museum van de Bijbel zit in de problemen: de overheid heeft een gestolen kleitablet in beslag genomen. Het kleitablet laat een deel van het Gilgamesj-epos zien. De evangelische familie Green, die rijk werd met de knutselwinkelketen Hobby Lobby, opende het museum om de bijbel te onderbouwen. Toch blijft de aandacht telkens gaan naar de artefacten waar iets mis mee is.Kenner van de soap rondom het Bijbelmuseum is Bart Funnekotter. Hij komt uitleggen wat er aan de hand is.

De geschiedenis van de WHO

Het laatste heilige huisje waar Trump zijn pijlen op gericht heeft is de Wereldgezondheidsorganisatie. De president dreigt om de bijdrage van de V.S. op te schorten, waardoor de WHO opeens zijn grootste geldschieter kwijt is. En dat midden in de corona-crisis. De WHO is opgericht na de Tweede Wereldoorlog als deel van de Verenigde Naties met als ambitieus project om de wereldwijde gezondheid te verbeteren. Maar is het nu een politieke slangenkuil aan het worden? We praten erover met gezondheidsspecialist en onderzoeker aan de Universiteit Maastricht Remco van de Pas.

Léon Hanssen over zijn nieuwe boek 'Handboek voor de vagebond'

De vagebond is een eenmansmens: de belichaming van het principe van social distancing. Zo schrijft cultuurhistoricus Léon Hanssen in zijn 'Handboek van de voor de vagebond', dat op 28 mei verschijnt. Vagebonden zijn er in alle soorten en maten. Swiebertje was er een, maar evenzo Thoreau, de auteur van 'Walden', het klassieke boek over zijn tiny house dat geluk en afzondering bracht; en natuurlijk ook de achttiende-eeuwse filosoof Rousseau, die liever tussen de bomen dan de mensen verkeerde. Maar kun je ook vagebonderen tussen de bakfietsvaders en moeders, het drukke elektrisch fietsverkeer en in de rij bij Albert Heijn? En heeft de corona ons dichterbij de vagebond in onszelf gebracht? Léon Hanssen neemt ons mee door honderden jaren mentaal en fysieke afzonderen en zwerven.

De column van Abdelkader Benali

De column is deze week van Abdelkader Benali.

Hoe word je Kim Jong-Un?

Het moet een flinke kluif zijn geweest om de levensloop van Kim Jong-Un op papier te zetten. Zelfs de meest basale feiten staan over de Noord-Koreaanse dictator ter discussie: zo weten we niet eens zeker of hij momenteel nog wel in leven is. Voormalig CIA-analiste Jung Pak waagde zich toch aan een biografie, en schreef het veelgeprezen boek Hoe je Kim Jong-Un wordt.Hoogleraar Koreastudies aan de Universiteit Leiden Remco Breuker is te gast over het fascinerende portret van de leider van het kluizenaarskoninkrijk.

Thomas Paine en wij

Hij mag gerust de vader van onze sociale liberale democratie worden genoemd. Al eind achttiende eeuw schreef Thomas Paine dat vrijheid en sociale zekerheid bij elkaar horen. Dat deed hij in zijn klassieker The Rights of man, waarin hij ook afrekent met de monarchie die met een beetje pech idioten als indertijd koning George III aan het bewind brengt.Zijn pleidooi voor een samenleving van gelijke kansen, met een overheid die de vrije markt niet zalig verklaart, is actueler dan ooit. Want als straks na de pandemie de recessie komt, is zijn klassieker verplicht leesvoer voor iedere politicus en bestuurder die het land rechtvaardig en structureel uit de crisis wil helpen.Het boek van Paine verschijnt deze week in Nederlandse vertaling. Politiek essayist en Paine-biograaf Dirk Verhofstadt komt erover praten.

Het Spoor Terug: Een suikeroom in Ethiopië - deel 1

Deel 1 van een tweeluik over de geschiedenis van een Nederlandse suikerplantage in Ethiopië.Nadat de Indonesische onafhankelijkheid eind 1949 een feit was, ging een aantal Nederlandse bedrijven die in ‘ons Indië’ actief waren geweest, op zoek naar nieuwe tropische locaties. In 1952 kwam op die manier de Handelsvereniging Amsterdam in Ethiopië terecht. Ze vestigde daar een al snel bloeiende suikeronderneming, die het tot 1974 zou volhouden. Toen moesten ze ook daar, na de revolutie van Mengistu vertrekken. Henk van Middelaar ging met oud HVA-er René van Sloten terug naar Ethiopië. (bewerkte herhaling)

De Geur van Hooi, boek Tialda Hoogeveen

In de dagboeken van de Friese boer Siebe Peenstra vond Tialda Hoogeveen een eeuw boerengeschiedenis. De melkveehouder had gedurende zijn leven (1923-2019) nauwkeurig bijgehouden hoe zijn bedrijf en de rest van zijn bestaan eruit zag. En hoewel de kern van het werk -melk produceren- niet veranderde, veranderde de wereld wel. Zo ook het boerenbedrijf, en daarmee het landschap. De Tweede Wereldoorlog, de wederopbouw, intensivering van de landbouw en globalisering, alles zie je terug in de dagboeken van Peenstra.Over deze veranderingen en hoe Siebe Peenstra zich daarin staande hield, schreef Tialda Hoogeveen het boek De geur van hooi.

Jaap Scholten over zijn nieuwe boek 'Suikerbastaard'

Tientallen Twentse arbeidersjongens reisden in de jaren ’50 en ’60 af naar Ethiopië, waar ze op verzoek van Keizer Haile Selassie suikerfabrieken opzetten. De meesten van hen leefden er drie jaar lang in relatieve weelde en harmonie met de lokale bevolking, voordat hun contract afliep en ze dienden terug te keren naar de fabrieken in Hengelo. Daar kregen hun avonturen al snel de glans van een onwerkelijke droom. Het inspireerde schrijver Jaap Scholten, die in zijn werk vaker feit met fictie verweeft, tot de roman Suikerbastaard, die 28 mei uitkomt. De auteur is te gast, via telefoon vanuit zijn huis op het Hongaarse platteland.

De CIA en The Scorpions: Wind of change

Is het denkbaar dat het nummer Wind of Change, van de Duitse metal-band the Scorpions, waarvan de populariteit vlak voor de ineenstorting van de Sovjet Unie aan de andere kant van het ijzeren gordijn tot duizelingwekkende hoogtes steeg, geschreven is door de CIA? Het nummer, dat in 1990 verscheen, voorspelt dat alles zal veranderen en dat er vrijheid zal komen voor iedereen. Toen Patrick Radden Keefe het gerucht vernam dat de CIA hand had gehad in het schrijven van dit nummer, begon hij een zoektocht. Hij maakte de podcast Wind of Change, die niet alleen de geschiedenis van de Scorpions en het nummer zelf vertelt, maar ook ingaat op ruim veertig jaar culturele politiek van Amerika waarin artiesten, soms zonder dat ze het zelf wisten, werden ingezet om in Europa en Afrika de publieke opinie voor Amerika te winnen.

Nederland vakantieland

Kunnen we deze zomer op vakantie? En zo ja, hoe dan? Dat is de vraag die afgelopen week de gemoederen flink bezig hield. Frankrijk wil waarschijnlijk geen toeristen, Spanje en Portugal misschien wel. Een duidelijk antwoord is er nog niet. Maar waarom raken we eigenlijk massaal in lichte paniek als we niet weten of we deze zomer wel bewapend met zonnebrand en kruiswoordpuzzel het land of huis kunnen verlaten? We spreken met cultuurhistoricus aan de Radboud Universiteit Nijmegen Jan Hein Furnée over het onstaan van onze vakantie-cultuur.

De column van Micha Wertheim

De column is deze week van Micha Wertheim.

75 jaar 'poldermodel'

Op 17 mei is het precies 75 jaar geleden dat de Stichting van de Arbeid werd opgericht. Een overlegclub van werkgevers en vakbonden, al tijdens de oorlog bedacht en dus binnen twee weken na de bevrijding al officieel opgericht. Met als doel: gezamenlijk aan de wederopbouw van Nederland te werken. Het wordt wel gezien als het startpunt van ons ‘poldermodel’. Hoe belangrijk is dat model geweest en wat waren de hoogte en dieptepunten. Kan die ‘polder’ nu weer van nut zijn om straks – na Corona – weer uit het dal te geraken. Vragen die we voorleggen aan Paul de Beer, hoogleraar arbeidsverhoudingen aan de Universiteit van Amsterdam.

De column van John Jansen van Galen

De column is deze week van John Jansen van Galen.

Het Spoor Terug: Operatie Onthechting - deel 2

In 2012 erft de Amsterdamse fotograaf Marianne Ingleby het archief van haar Amerikaanse opa Bruce Elkus. Als fotograaf in dienst van het Amerikaanse leger legde hij in 1945 het staartje van de Tweede Wereldoorlog vast op het Japanse eiland Iwo Jima. De rauwe en heftige foto's geven een heel ander beeld van de oorlogsstrijd dan de wereldberoemde heroïsche foto Raising the Flag on Iwo Jima. In deel 2 probeert Marianne dichter bij de oorlogservaring van haar opa te komen via gesprekken met stokoude veteranen die de slag op Iwo Jima meemaakten.

Conny Braam over haar nieuwe boek 'Wij zijn de wrekers over dit alles'

Ook Zuid-Afrikanen vochten in de Tweede Wereldoorlog voor de vrijheid van Europa en werden krijgsgevangen gemaakt. En ondanks de beloften van Churchill dat meevechten stemrecht zou opleveren, betekende het einde van deze oorlog voor Zuid-Afrikanen het begin van apartheid.Anti-apartheidsactivist en journalist Conny Braam schreef Wij zijn de wrekers over dit alles over de reis die het Zuid-Afrikaanse regiment in de Tweede Wereldoorlog maakte door Noord-Afrika en Europa. De auteur is te gast.

De geschiedenis van het basisinkomen

Gaat de coronacrisis onze samenleving drastisch veranderen? Dat is de vraag die overal naar voren komt. Een toverwoord dat daarbij vaak valt is het basisinkomen. Een inkomen voor alle Nederlanders zonder voorwaarden. Dit zou ons moeten helpen in tijden van crisis. Het idee achter het basisinkomen lijkt radicaal, maar hoe radicaal is het eigenlijk? We duiken met historicus Anton Jäger in de geschiedenis van de gedachte achter het basisinkomen.

Bart Funnekotter over '8 dagen in mei' van Volker Ullrich

29 april kwam het boek ‘Acht dagen in mei’ uit, geschreven door de Duitse journalist en Hitler-biograaf Volker Ullrich, over de laatste dagen van de Tweede Wereldoorlog. De eerste acht dagen van mei waren dat – deze week dus precies 75 jaar geleden. En die laatste oorlogsdagen, waren ook de eerste dagen na de zelfmoord van Hitler, met als de nieuwe leider: generaal Dönitz.Onze recensent Bart Funnekotter las het boek en is te gast.

Openluchtscholen

Maandag 11 mei gaan de scholen weer open. Het zal ongetwijfeld veel gezag vergen om de kinderen de anderhalve meter-regel in acht te laten nemen. Een dikke negentig jaar geleden zou dat op een aantal scholen wellicht iets makkelijker zijn geweest. Nederland telde toen namelijk een behoorlijk aantal zogeheten Openluchtscholen. Kinderen kregen er zoveel mogelijk les in de open lucht en zaten als het even kon met ijsmuts op in de buitenlucht sommen en dictees te maken. Wat was de gedachte achter de openluchtschool en zou de openluchtschool ons nu uit de brand kunnen helpen?Dolf Broekhuizen, architectuurhistoricus en schrijver van het boek Openluchtscholen in Nederland, onderwijs en gezondheidszorg 1905-2005 is te gast.

De term 'wegkijken'

'Niet wegkijken. Niet goedpraten. Niet uitwissen'. Het waren opvallende woorden van Willem Alexander die ook nog opperde dat zijn grootmoeder, 'toch standvastig en fel in haar verzet' meer van zich had kunnen laten horen als het ging om de bescherming van de joden in de Tweede Wereldoorlog. Zijn toespraak afgelopen 4 mei bij de vijf-en-zeventigjarige herdenking van de bevrijding stond in het teken van ons 'wegkijken' destijds.Maar sinds wanneer is die neutrale term een moreel geladen begrip met betrekking tot de oorlog? Taalhistoricus Ewoud Sanders zocht het uit en komt erover vertellen.

75 jaar NIOD: Oorlogsdagboeken

Het was een van de eerste dingen die Nederland deed, na de bevrijding: het oprichten van een Instituut voor de Oorlog. Het ging het NIOD heten, het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie. Het zou bekend worden als het instituut van dokter Loe de Jong, de vaderlandse geschiedschrijver van de oorlog. Maar vanaf het begin verzamelde het Instituut ook talloze dagboeken, brieven en kattebelletjes van gewone mensen over de bezetting. Inmiddels is de collectie egodocumenten zo vermaard dat de New York Times er een groot artikel aan besteedde. De collectie is een temperatuurmeter van het denken en voelen van gewone Nederlanders tijdens de oorlog.Historicus en documentalist van het NIOD René Kok komt in OVT vertellen over de brieven en dagboeken.

In memoriam: Alexander Münninghoff

Op 28 april 2020 is journalist, schrijver, Ruslandkenner en schaakliefhebber Alexander Münninghoff overleden. Hij was in de 28-jarige geschiedenis van OVT regelmatig te gast als deskundige. Ook was hij 13 jaar lang als columnist aan ons programma verbonden. Nelleke Noordervliet, ook columnist in OVT, was al sinds haar studietijd bevriend met hem. En met haar gedenken wij Alexander, of Sacha, zoals hij door vrienden genoemd werd.

Het Spoor Terug: Operatie Onthechting, deel 1

In 2012 erft de Amsterdamse fotograaf Marianne Ingleby het archief van haar Amerikaanse opa Bruce Elkus. Als fotograaf in dienst van het Amerikaanse leger legde hij in 1945 het staartje van de Tweede Wereldoorlog vast op het Japanse eiland Iwo Jima. De rauwe en heftige foto's geven een heel ander beeld van de oorlogsstrijd dan de wereldberoemde heroïsche foto 'Raising the Flag on Iwo Jima'. In deel 1 vraagt Marianne zich af: hoe uniek is het archief van mijn opa eigenlijk? Een coproductie van VPRO & Prospektor, gemaakt door Laura Stek i.s.m Marianne Ingleby, onder eindredactie van Eefje Blankevoort. Eindmix: Arno Peeters. Projectleiding: Laura Verduijn. Stemacteurs: Maarten Heijmans en Dafne Holtland. Mede mogelijk gemaakt door het NPO-fonds.Deel 1 van Operatie Onthechting terugluisteren én kijken? Dat kan hier.

Requiem van Theresienstadt

“Wij zullen voor de nazi’s zingen, wat we hun niet kunnen zeggen”– dat vertelde de dirigent Rafael Schächter zijn koor van medegevangenen in het concentratiekamp Theresienstadt. Samen met hen voerde hij in dat kamp meermaals het Requiem van Verdi op, waarin ze onder andere “Libera Me”, oftewel “bevrijd mij” zongen. De laatste opvoering van het koor was in juni 1944, ten overstaande van het Rode Kruis en de top van de nazipartij. Kort daarna werden de meeste koorleden op transport naar Auschwitz gezet.Op 3 mei, precies 75 jaar na de bevrijding van Theresienstadt, zou een muzikale voorstelling over het kampkoor worden opgevoerd in Amsterdam. Dat gaat niet door vanwege de coronacrisis, maar we spreken wel met Julie-Marthe Cohen, initiatiefneemster van het project 'Requiem van Theresienstadt' en conservator bij het Joods Historisch Museum.

De weer actuele klassieker: 'Plagues & Peoples'

“Voor de meeste lezers van dit boek zal de wereldgeschiedenis nooit meer hetzelfde zijn,” zo schreef de New York Review of Books over het boek Plagues and Peoples van historicus William H. McNeill. Het boek sloeg bij verschijning in 1976 in als een bom. McNeill poneerde namelijk dat de geschiedenis van de mensheid niet werd bepaald door de mens zelf, maar door minuscule microparasieten als de pest of de pokken. Het was in de jaren ’70 een revolutionair en moeilijk te bevatten idee: infectieziektes als bepalende factor in de geschiedenis. Nu, sinds corona, zullen we er allemaal een stuk ontvankelijker voor zijn. Reden te over om deze historische klassieker te bespreken met Big History historicus Esther Quaedackers van de Universiteit van Amsterdam en medisch historicus Floor Haalboom van het Erasmus MC.

De column van Sana Valiulina

De column is deze week van Sana Valiulina.

Het blauwe hart van Nederland

Het was het enige bedrijf dat Rutte in zijn toespraak vanuit het torentje noemde. Een nationaal icoon en ‘van ons allemaal’: de KLM. Hoe kan het dat dit bedrijf nog zo populair is in een tijd dat het woord ‘vliegschaamte’ ingeburgerd is geraakt? En waar komt die liefde van de Nederlander vandaan? De spoorwegen en andere bedrijven zullen er vast jaloers op zijn.Om dit te duiden zijn luchtvaarthistoricus Marc Dierikx en lector duurzame luchtvaart Paul Peeters te gast.

Het blauwe hart van Nederland

Het was het enige bedrijf dat Rutte in zijn toespraak vanuit het torentje noemde. Een nationaal icoon en ‘van ons allemaal’: de KLM. Hoe kan het dat dit bedrijf nog zo populair is in een tijd dat het woord ‘vliegschaamte’ ingeburgerd is geraakt? En waar komt die liefde van de Nederlander vandaan? De spoorwegen en andere bedrijven zullen er vast jaloers op zijn.Om dit te duiden zijn luchtvaarthistoricus Marc Dierikx en lector duurzame luchtvaart Paul Peeters te gast.

De column van Nelleke Noordervliet

De column van Nelleke Noordervliet

Corona eindtijd

Een wake-up call. Dat is het coronavirus in de ogen van talloze Amerikaanse fundamentalistische christenen. En als het even kan slepen ze de vier ruiters uit de Apocalyps, de openbaringen van Johannes erbij. Kortom: de eindtijd is nabij. Met de corona als complot van de WHO om massavaccinaties en genocide tot stand te brengen en de globalisering als aartsrivaal van God. En met Trump als de protestheld van het goede Amerikaanse deel van de mensheid.Fundamentalismekenner Ernst van den Hemel is te gast.

Thuiswerken als toekomstvisioen

In de toekomst gaat iedereen thuiswerken, zo wordt al ruim 50 jaar lang voorspeld. Al decennia voor de komst van de pc of het internet hadden futurologen bedacht dat het zogeheten ‘telewerken’ dé oplossing zou vormen voor files, kantoorleed en de werk-privé balans. Toch is het thuiswerken nooit echt aangeslagen – tot de coronacrisis natuurlijk. Wij spreken met Pascale Peters, hoogleraar Strategisch Human Resource Management aan de Nyenrode Business Universiteit over de geschiedenis van thuiswerken als toekomstvisie.

Wim Berkelaar bespreekt historische boeken

Elke maand worden de nieuwste historische boeken besproken door afwisselend Wim Berkelaar en Bart Funnekotter. Deze week is Berkelaar aan de beurt. Hij las voor ons: Heike Gortemaker, Hitlers hofhouding. De intieme kring tijdens het Derde Rijk en daarna (Cossee)Harry van Wijnen, De geldjas van Max Nord (Balans)Co Strootman, Wie stuit de rebellie van de massa? P.J. Bouman 1902-1977 (Van Gorcum)Kate Kirkpatrick, Simone de Beauvoir. Een leven (Ten Have)

Vrouwelijk leiderschap in crisistijd

'Landen met vrouwelijke leiders hebben een betere respons op de corona-crisis.' Dat komt door beter empathisch vermogen en een loving embrace. Dit stelde een artikel in het zakenblad Forbes, dat inmiddels al meer dan 7 miljoen keer bekeken is. Blijkbaar is het een boodschap die aanslaat, maar is het wel waar? En is het wel productief om zo naar vrouwelijk leiderschap te kijken? Historica Anneke Ribberink doet onderzoek naar vrouwelijk leiderschap en is te gast.

Nieuw oud beademingsapparaat

Hoewel de tentoonstelling Besmet! in het Rijksmuseum Boerhaave niet door kan gaan vanwege corona, bleek een item in het bezit van dit museum zich nu wel nuttig te kunnen maken: een beademingsapparaat uit de jaren ’60. TU Delft-ingenieur Gerwin Smit haalde het oude apparaat naar Delft en gebruikte het als inspiratie voor een nieuw, simpeler beademingsapparaat dat ons kan redden in tijden van nood.We spreken met Amito Haarhuis, directeur van het Rijksmuseum Boerhaave, en Gerwin Smit over deze bijzondere samenwerking.

Het Spoor Terug: Het grote kinderspel

Op 25 april 2020 verschijnt Het grote kinderspel, een boek over de onderduik van joodse kinderen, waaronder Ed van Thijn en Max Arian. Auteur Bert Jan Flim schreef al eerder het indringende boek Onder de klok over het verzet en georganiseerde hulp aan joodse kinderen. Flim werkte ook mee aan een vierdelig Spoor Terug in 2011 over onderduiken van programmamaker Michal Citroen. Dit nieuwe, niet eerder vertelde, bijzondere verhaal van Het grote kinderspel is het onderwerp van Het Spoor Terug.

50 jaar Earth Day

Woensdag 22 april is het weer Earth Day, een dag waarop jaarlijks in een heleboel landen over de hele wereld wordt stilgestaan bij ons milieu. Dit jaar viert de dag zijn 50-jarig jubileum. Want in 1970 begon het in Amerika, toen de eerste Earth Day maarliefst 20 miljoen mensen op de been bracht - ruim 10% van de Amerikaanse bevolking! Hoe was dat mogelijk, hoe ging het verder met Earth Day en wat heeft het opgeleverd? Was dit het begin van de milieubeweging zoals we hem nu kennen?Amerikaniste Markha Valenta is te gast om die vragen te beantwoorden.

Bekommernispoëzie

'Wie zijt ge, die heel de aard met siddering vervult? Des afgronds uitgebraakt, om land op land te ontvolken.' Zo schreef J.J. Gouverneurs in zijn gedicht 'De cholera' in 1832. De cholera bracht een ware bekommernispoëzie teweeg, schrijft neerlandica en schrijver Marita Mathijsen.Zij dook in de 19e-eeuwse poëzie die volgde op cholera-epidemieën en keek hoe de samenleving reageerde op de onvoorspelbare ziekte. Onder meer met een nationale gebedsdag in 1848. Die hielp niet, weet Mathijsen. Toch heeft ze voor de zekerheid maar een kaarsje opgestoken bij een kapelletje, tegen de corona. Marita Mathijsen is te gast.

De column van Abdelkader Benali

De column is deze week van Abdelkader Benali.

Oorlogseconomie

In de vorige aflevering spraken we over het gevaar van de oorlogsretoriek die over de coronacrisis gebezigd wordt. Die taal kan tot vreemdelingenhaat leiden – zie de discriminatie van Aziaten – maar ook tot onderschatting van een ‘Chinees virus’ dat zich in werkelijkheid weinig van landsgrenzen aantrekt.Toch zegt economisch historicus Nicholas Mulder van Cornell University dat één oorlogsterm ons denken over de coronacrisis wel degelijk kan scherpen: die van de oorlogseconomie. Beleidsmakers kunnen volgens hem namelijk veel leren van de oorlogseconomieën uit de tijd van de Eerste en Tweede Wereldoorlog.Mulder schreef er een artikel over voor het Amerikaanse tijdschrift Foreign Policy en is te gast.

De geschiedenis van zoönosen

In tegenstelling tot wat enkele complotdenkers beweren, ontstond het coronavirus níet in een Chinees laboratorium en wordt het ook niet verspreid via het 5G-netwerk. Nee, het komt 'gewoon' van het dier. Welke zoönosen - zo heten ziekten die mens en dier delen - hebben de mensheid eerder geteisterd?Historicus aan de Erasmus Universiteit Floor Haalboom promoveerde op de geschiedenis van zoönosen in de laatste honderd jaar, en vertelt ons in de uitzending wat we daarvan kunnen leren.

De column van Nelleke Noordervliet

De column is deze week van Nelleke Noordervliet.

'Ziekte als metafoor' van Susan Sontag

Men spreekt over de strijd tegen de coronapandemie als een oorlog, vergelijkt het virus met een rechter die een oordeel velt over onze gezondheid en levensstijl, of noemt de mensheid een virus waartegen Moeder Natuur ‘corona’ als vaccin heeft ontwikkeld. Kortom, het wemelt van metaforisch taalgebruik in ons denken en praten over de coronapandemie. En daar moeten we mee oppassen, zo waarschuwde de Amerikaanse schrijfster Susan Sontag al decennia geleden. In haar beroemde essays 'Ziekte als metafoor' en 'Aids en zijn metaforen' schreef ze dat ‘de meest waarachtige opvatting van ziekte een beschouwingswijze is die zoveel mogelijk gezuiverd is van metaforisch denken’. Een gesprek over Sontag en de relevantie van haar werk nu, met literatuurwetenschappers Benjamin Moser, auteur van Sontag. Haar leven en werk en Nadia de Vries, auteur van Kleinzeer.

'The Bern' geeft zich gewonnen

Hij droomde ervan om als eerste socialist het Witte Huis te betreden, maar afgelopen week trok Bernie Sanders zich toch terug als presidentskandidaat voor de Democratische Partij. Waarom deed hij dat? En wie is de man die in deze bange Amerikaanse dagen niet alleen de hoop van links maar van heel arm Amerika had kunnen zijn?Amerika- en populisme-kenner Anton Jaeger komt praten over de geboren leftie Bernie Sanders, ook bekend als 'the Bern'.

Social distancing 19e eeuw

We hebben veel aandacht voor ontdekkingen uit het verleden die ons door de coronacrisis heen helpen. Denk bijvoorbeeld aan het belang van goede hygiëne en kennis over virussen.Maar is het wel goed om ons blind te staren op deze successen? Om lessen uit het verleden te trekken kunnen we beter kijken naar de mislukkingen, betoogt Rina Knoeff, universitair hoofddocent aan de Rijksuniversiteit Groningen en het Aletta Jacobs Instituut voor Public Health. In de 19e eeuw werden namelijk al mislukte experimenten met social distancing gedaan, en daar kunnen we van leren.

Shock Doctrine

De geschiedenis van de afgelopen decennia hangt aaneen van een serie ‘shocks’, zo schreef Naomi Klein in haar beroemde boek De shockdoctrine. De opkomst van rampenkapitalisme uit 2007. Na elke shock – een oorlog of natuurramp – maken overheden gebruik van de verwarring van burgers om in hoog tempo sociaal beleid en burgerrechten te ontmantelen. In landen als Hongarije en China lijkt het scenario van de shockdoctrine zich al uit te spelen, maar betekent dat dat Klein's toekomstbeeld na corona ook in andere landen onvermijdelijk is? We bespreken het met Esther-Mirjam Sent en Bas van Bavel, die onderzoek deed naar hoe westerse maatschappijen vanaf de middeleeuwen tot nu reageerden op rampspoed en ellende.

Biografie Hendrik Muller

Hij was zakenman, diplomaat, wetenschapper, schrijver en bovenal reiziger. In een tijd dat er nog geen vliegtuigen waren, bezocht hij tientallen landen op alle continenten behalve Australië. Hij maakte grote veranderingen mee, van de komst van elektrisch licht, de film, auto en vliegtuig tot aan de Boerenoorlog, de Eerste Wereldoorlog en zelfs nog een stukje van de Tweede. Niets leek deze zoon van een Rotterdamse havenbaron van zijn stuk te brengen.Om ons alles te vertellen over deze vergeten BN'er is Dik van der Meulen te gast, die de pasverschenen biografie Dr. Hendrik Muller: Wereldreiziger voor het vaderland (1859-1941) schreef.

Marshallplan

Hoe moet het verder na de coronacrisis? En vooral: hoe moet het verder met het zwaar getroffen Zuid-Europa? Daarover bakkeleien Europese regeringsleiders al weken. En bij al dat gepraat valt één, ons wel bekend, historisch begrip steeds vaker: ‘we hebben zo’n Marshallplan voor Europa nodig’. Zo zei deze week de voorzitter van de Europese Commissie Ursula von der Leyen. Ook de Spaanse Premier Sánchez pleitte ervoor, net als onze eigen Gert Jan Seegers.Maar dat Marshallplan, wat was het ook alweer, hoe werkte het, en kan zo’n plan opnieuw Europa, in dit geval Zuid-Europa redden? Europahistoricus Jorrit Steehouder is te gast.

Ilja Leonard Pfeijffer over Europa

"U kunt zich als Nederlander voorlopig maar beter een tijdje niet vertonen in Zuid-Europa. U wordt gehaat."Zo waarschuwt Ilja Leonard Pfeijffer deze week Nederlanders met vakantieplannen in die richting. Aanleiding: de houding van premier Rutte en Minister van Financiën Hoekstra, die hulp aan Zuid Europa blokkeren. In OVT een gesprek met de schrijver, die onze regering ‘arrogant en gierig’ vindt, en uitlegt waarom volgens hem Italië momenteel wél en Nederland niet aan de goede kant van de geschiedenis staat.

Van We are the World naar Zon

Begin april werd het lied 'Zon' waaraan meer dan 100 bekende Nederlanders aan meewerkten uitgebracht. Een initiatief bedoeld om een 'positief gebaar te maken naar iedereen in Nederland' schoot bij velen in het verkeerde keelgat. Waarom? En wat kunnen goede-doelenliedjes leren van crisisliederen uit het verleden?Een gesprek over We are the World, Artiesten voor Azië en 'Zon' met historica en theatermaker Eveline van Rijswijk.

Het Spoor Terug: Apostelkind

Wat als je opgroeit in een parallelle wereld: een gesloten geloofsgroep met een eigen taalgebruik, aparte rituelen en een absolute leider? In het Spoor Terug probeert schrijfster Renske Doorenspleet haar verleden te doorgronden door zich in de onbekende geschiedenis van het Apostolisch Genootschap te storten. Ze volgt het spoor naar 1830 en eindigt bij haar eigen jeugd, waar ‘de Apostel’, een gewone man met een ongewone positie, nog altijd de scepter zwaait.Een documentaire op basis van het net verschenen boek Apostelkind. Maker: Laura Stek.

De speech van de premier

Eind maart sprak premier Rutte ons voor de derde maal toe ten tijde van de coronacrisis. ‘Het virus raakt ons allemaal. Alleen samen kunnen wij het aan’, besloot hij zijn speech.Maar ons gerust stellen, kunnen de leiders van ons land dat eigenlijk wel? De beroemde voorbeelden zijn altijd: Hendrik Colijn, de premier die ons in 1936 maande ‘rustig te gaan slapen’, terwijl de spanningen en oorlogsdreiging in Europa extreem opliepen. En natuurlijk is er de befaamde televisietoespraak van Joop den Uyl bij de oliecrisis. Als we bereid zijn wat in te leveren, ‘wordt het toch geen koude winter, ook al vriest het nog zo hard’, zo eindigde hij zijn toespraak in 1973.Maar echt een traditie van gerust stellen bestaat er niet onder Nederlandse leiders. Zo meent politieke historicus en hoogleraar Henk te Velde. Op een uitzondering na dan, een minister uit het begin van de negentiende eeuw.Henk te Velde is te gast.

Pasen zonder passie

In ontkerkelijkt Nederland is het sterk ontraden van kerkdiensten bezoeken vanwege de coronacrisis niet hard aangekomen. Maar miljoenen Nederlanders beleven normaal gesproken wél een passievol Pasen. Ze huilen dan high-brow mee met de Jezus uit de Matthäuspassion, of lijden low-brow mee met Danny de Munk als de heiland in The Passion. Waarom voelen zoveel Nederlanders eigenlijk zo veel passie voor de passie? En hoe moet dat deze Pasen, nu alle passie is afgelast? Dat vroeg religiewetenschapper Ernst van den Hemel zich af, auteur van een onlangs verschenen boek met de toepasselijke titel Passie voor de passie. Ernst van den Hemel is te gast.

De greep van Big Pharma

Corona toont onze afhankelijkheid van de farmaceutische industrie pijnlijk aan. Vooral toen bleek dat farmaceut Roche het recept voor een corona-test niet wilde delen met de wereld. Het leidde tot grote ophef, in Almere werd zelfs een pand van Roche beklad met de tekst 'hoeveel doden'? Uiteindelijk ging Roche overstag en gaf de Nederlandse overheid het recept voor de corona-tests. Maar is het probleem hiermee opgelost? En hoe is de relatie tussen de overheid en de farmaceutische industrie -ook wel Big Pharma- zo gegroeid? We spreken met filosoof, bioloog en auteur Ruben Mersch, tevens correspondent Big Pharma bij De Correspondent.

De economische corona-crisis

Twaalf jaar na de grote crisis uit 2008 lijkt een nieuwe economische crisis door de coronapandemie bijna onafwendbaar. Natuurlijk is een crisis veroorzaakt door een pandemie uitzonderlijk, om niet te zeggen ongekend. Maar toch is een vergelijking tussen de financiële crisis uit 2008 en de coronacrisis wel degelijk zinvol, zo meent econoom Ewald Engelen. Tenminste, in economische zin. Want beide crises tonen ons dezelfde weeffouten in ons economisch systeem.Wat die weeffouten precies zijn en of we lessen kunnen trekken uit de vorige grote crisis, dat bespreken we met Ewald Engelen, hoogleraar financiële geografie aan de Universiteit van Amsterdam.

Cuba geneest de wereld van corona

Afgelopen weekend arriveerden Cubaanse artsen in Italië om het land te helpen in de bestrijding van corona. En niet alleen Italië, ook Suriname, Guyana, Jamaica en meer landen kunnen rekenen op medische steun van het communistische eiland in de coronastrijd. Maar ook in de ebolabestrijding waren Cubaanse medici essentiëel. Waarom doet Cuba dit?Huisarts en docent aan het Leids Universitair Medisch Centrum Paul Jonas organiseert het enige lopende uitwisselingsprogramma met Cuba, waarbij studenten geneeskunde en verpleegkunde het Cubaanse gezondheidssysteem leren kennen. Paul Jonas is te gast.

De uitvinder van het handen wassen: Semmelweis

In 1844 raakte dokter Ignác Semmelweis steeds meer gefascineerd door de hoge sterftecijfers op de kraamafdeling van zijn ziekenhuis in Wenen. Koortsachtig ging hij aan de slag om te ontdekken hoe die sterfgevallen konden worden voorkomen: het antwoord was handen wassen.We bespreken het verhaal van Semmelweis, het verzet tegen zijn ideeën en hoe die uiteindelijk toch Nederland terecht kwamen met medisch historicus Leo van Bergen.

De column van John Jansen van Galen

De column is deze week van John Jansen van Galen.

Historische boeken met Bart Funnekotter

In onze boekenrubriek bespreekt Bart Funnekotter de volgende boeken:Heerschappij. Hoe het christendom het Westen vormde van Tom HollandWie vermoordde de neanderthaler? van Silvana Condemie en Francois SavatierBedrieglijk echt. Oude papyri, moderne controverses van Jona LenderingVuur en duisternis. Het bombardement van Dresden van Sinclair McKay

Het Spoor Terug: de laatste pokkenepidemie

In 1928 werd de verplichte inenting tegen pokken afgeschaft, wat ervoor zorgde dat een jaar later in Den Haag en Rotterdam een epidemie uitbrak met meer dan 400 besmettingen en 23 doden. Daarna lijkt het afgelopen met de pokken.Toch slaat de ziekte nog een keer onverwacht toe. In 1951, in Tilburg. Dezelfde plaats waar het eerste Corona-geval opdook. Luister naar een documentaire die Gerard Leenders 25 jaar geleden maakte over deze vergeten epidemie.

De filosoof Epictetus

'Niet de dingen zelf maken de mensen van streek, maar hun denkbeelden erover doen dat.' Zo schreef de wijsgeer Epictetus alweer bijna 2000 jaar geleden. Zijn stoïcijnse filosofie was eenvoudig te benoemen, maar heel moeilijk in de praktijk te brengen. Je moest je bezighouden met wat in je macht ligt, en vooral niet druk maken over alles buiten je zelf ligt.Zijn adviezen zouden we in onze tijd van corona te harte moeten nemen, vindt classicus Marije Martijn. Zij legt uit waarom.

De Pest

Deze week een speciale uitzending van OVT over de pest. Een ziekte ook wel bekend als de Zwarte Dood die dood en verderf zaaide over de hele wereld. Zo is het gelukkig (nog) niet met het coronavirus. Toch vragen we ons af: wat kunnen we in tijden van corona leren van de moeder aller pandemieën? Historici Sanne Frequin en Janna Coomans zijn te gast.

Pest-kroniek van Daniel Defoe

Shakespeare schreef zijn mooiste sonnetten toen de pest Engeland trof en Daniel Defoe schreef in 1722 op basis van Shakespeare's tijd een kroniek van de pest Plague Year om zijn tijdsgenoten te waarschuwen. Want ook toen moesten ze weten: die ziekte moet je serieus nemen.Hoe werd er in de culturele wereld toen omgegaan met een epidemie en wat kunnen wij daarvan leren? Schrijver Abdelkader Benali is te gast.

De column van Nelleke Noordervliet, de A-griep

De column is deze week van Nelleke Noordervliet

Meltdown relatie China-VS

China besloot deze week om de perskaarten in te trekken van een groot aantal Amerikaanse Chinacorrespondenten. Nadat de communistische partij in 1949 aan de macht kwam, waren buitenlandcorrespondenten decennia niet welkom. Keert China met deze actie terug naar dat beleid? En hoe kwalijk is het voor de wereld als Chinacorrespondenten, juist ten tijde van de coronapandemie, hun werk niet meer kunnen doen? Te gast is NRC-Chinacorrespondent Garrie van Pinxteren.

Het Spoor Terug: Bulletje verboden

Als studenten in 1969 het Maagdenhuis bezetten, rommelt het ook al onder scholieren. Zo wordt er dat jaar een scholierenvakbond opgericht. En als in Utrecht de alternatieve schoolkrant Bulletje wordt verboden, wordt begin 1970 het Gemeentelijk Atheneum door de leerlingen bezet. Ditmaal in Het Spoor Terug: 'Bulletje verboden. Een terugblik op de eerste schoolbezetting', samengesteld door Paul van der Gaag.

Il Decamerone van Bocaccio

‘Mensen schuwden elkaar (...) familieleden bewaarden afstand, broeders lieten elkaar in de steek en vaak werd een man door zijn vrouw verlaten, ja, erger nog, er waren vaders en moeders die hun eigen kinderen aan hun lot overlieten.' Zomaar een zin uit Il Decamerone (tien dagen), het beroemdste verhaal uit de tijd van de pest, geschreven door de Italiaanse dichter Giovanni Bocaccio in 1353.Historicus Arthur Weststeijn praat ons bij over deze pestklassieker.

Corona-rampscenario aan de randen van Europa

Artsen zonder Grenzen luidde dit weekend de noodklok: het virus heeft inmiddels ook het eiland Lesbos bereikt. De Griekse inwoonster die het virus heeft opgelopen zit inmiddels in quarantaine - maar het is een kwestie van tijd tot het overvolle vluchtelingenkamp Moria wordt geraakt. Dan dreigt een waar rampscenario. Te gast is Arjan Hehenkamp, adjunct-directeur van Stichting Vluchteling en eerder lang werkzaam bij Artsen zonder Grenzen, over de impact van epidemieën op vluchtelingenkampen en de historische reflex hoe ermee om te gaan.

Willie van Peer over het uiterlijk van Jezus

Hij zou eruit hebben gezien als de gemiddelde man in Palestina 2000 jaar geleden. Ongeveer 1,55 meter lang, 50 kilo zwaar, een beetje grof in het gezicht en lomp in de ledematen. Toen Jezus zo voor het eerst werd getoond, ging er een schok door de wereld. Want deze Jezus leek helemaal niet op de heilig-hart-Jezus, de getormenteerde hippie-Jezus die we sinds de dertiende eeuw menen te kennen.Filoloog en literatuurwetenschapper Willie van Peer bestudeerde de iconografische geschiedenis van de verlosser en schreef Hoe zag Jezus eruit. De auteur is te gast.

Het Isisgeheim

Wanneer het Leidse Rijksmuseum van Oudheden zich opmaakt voor een grootse tentoonstelling over Egypte, doet conservator Arianna een wel heel bijzondere ontdekking in een gouden beeldje van de godin Isis; de Egyptische moedergodin blijkt al eeuwenlang een groot geheim met zich mee te dragen. Zo begint de historische thriller Het Isisgeheim. Waarom moest de Dan Brown van de Lage Landen juist over Isis een boek schrijven? En wie is zij eigenlijk?Historisch thrillerauteur Jeroen Windmeijer schreef Het Isisgeheim en is te gast.

Het Spoor Terug: Hendrik Werkman

Drie dagen voordat de geallieerden het noorden zouden bevrijden werd Hendrik Werkman door de SD gefusilleerd in de bossen van Bakkeveen. De kunstenaar en verzetsman die geloofde dat zijn beste werk nog moest komen, stierf aldus een voortijdige dood. In het kader van 75 jaar vrijheid in Nederland zenden we een herhaling uit van de documentaire die Laura Stek maakte over zijn leven en werk.

Excuses aan Indonesië door Koning Willem Alexander

De koning heeft bij het staatsbezoek aan Indonesië zijn excuses aangeboden voor de oorlogsmisdaden van Nederland tijdens de Indonesische dekolonisatieoorlog. Sindsdien discussieert het land over de verontschuldiging van overheidswege. Veteranen voelen zich erdoor verraden en spreken er schande van. Postkoloniale critici vinden het allemaal te mager. Maar hoe moeten we de excuses beoordelen? Is dit het begin van een eerlijke openbare omgang met ons koloniale verleden, of is het een eindpunt en is Nederland nu van zijn schuld af?Historici en Indonesiëkenners Remco Raben en Lara Nuberg zijn te gast.

De column van Abdelkader Benali

De column is deze week van Abdelkader Benali.

Taiwan en het coronavirus

In 2003 werd Taiwan, een eiland op 130 km afstand van de Chinese kust, hard getroffen door de sarsepidemie. En alles leek erop te wijzen dat Taiwan ook ernstig te lijden zou krijgen onder de corona-epidemie. Maar Taiwan heeft duidelijk geleerd van SARS: het aantal geïnfecteerde is tot dusver tot onder de 50 beperkt gebleven. Wat ze precies hebben geleerd van SARS, en wat wij van Taiwan kunnen leren, dat zocht onze mederedacteur en presentator Julie Blussé voor ons uit. Ze belde o.a. met Stanford-professor dr. Jason Wang, die onlangs een wetenschappelijk artikel publiceerde over de Taiwanese aanpak.

Vluchtelingen aan Turkse en Griekse Grens

Hartverscheurende beelden verschenen deze week, van zowel de Turkse als de Griekse grens verschenen beelden met opeengepakte wanhopige vluchtelingen. Europa lijkt het vluchtelingenprobleem hardnekkig over te laten aan zijn grenslanden. Is het afschuiven van het vluchtelingenprobleem op de randgebieden inmiddels een tweede natuur, een soort historische reflex van Europa?Journalist Linda Polman schreef onlangs Niemand wil ze hebben over onze omgang met de vluchtelingen en is te gast.

De column van Micha Wertheim

De column is deze week van Micha Wertheim

Black Light Filmfestival

Van Wan Pipel tot Alleen maar nette mensen, van Boyz in the Hood tot Black Panther: films met en voor zwarte mensen zijn er in vele vormen. Wat voor ontwikkeling heeft zwartheid op het witte doek doorgemaakt? Filmmuseum Eye heeft rondom dit thema het programma Black Light samengesteld, dat afgelopen vrijdag geopend werd.Regisseur Maarten van Hinte werkt mee aan het programma en is te gast.

Imelda Marcos documentaire Kingmaker

“Die vrouw die meer dan drieduizend paar schoenen had”, dat zullen oudere luisteraars ongetwijfeld denken bij het horen van de naam: Imelda Marcos, echtgenote van de Filipijnse oud-dictator Ferdinand Marcos. Over haarr is binnenkort een documentaire in de bioscopen te zien, getiteld “Kingmaker”. Een onthutsend portret, van een vrouw die in een geheel eigen wereld lijkt te leven.Michel Maas te gast, heel lang Aziëcorrespondent is te gast

Hamlet in Nieuw-West

To have or to have not. Zo is de beroemde zin To be or not to be in de nieuwe bewerking van Hamlet omgevormd. Het tijdloze stuk speelt zich ditmaal af in Amsterdam Nieuw-West anno 2020, waar het grote geld tastbaar is en status wordt afgemeten aan het aantal volgers op Instagram.Abdelkader Benali, die het stuk van Shakespeare bewerkte is te gast samen met de hoofdrolspeler Sabri Saddik.

Piet de Rooij: Alles, en wel nu!

Het was de tijd van bevrijding en ontvoogding, van het onvermijdelijke rijtje The Beatles, The Stones en Dylan. De generatie die het meemaakte sprak erover alsof ze haar eigen ‘gouden eeuw’ beleefde in de jaren zestig. Maar hoe bijzonder was het tijdperk van de boomers eigenlijk, en kwam al die bevrijding zomaar uit de lucht vallen?Emeritus hoogleraar geschiedenis en boomer Piet de Rooij schreef het boek Alles! En welnu! Een geschiedenis van de jaren zestig. De historicus is te gast.

Het Laatste Woord: Camus, 'De mens in opstand'

De boekenweek die deze week weer losbarst, staat ditmaal in het teken van dwarsdenkers. Een van de belangrijkste en invloedrijkste eigenzinnige denkers van de vorige eeuw was Albert Camus. ‘Ik ben in opstand, dus ik ben’, schreef hij vrij naar Descartes in zijn beroemde boek De mens in opstand.Het boek uit 1951 is in onze tijd van demonstraties tegen dictatoriale regimes over de hele wereld nog altijd actueel, aldus historicus Wim Berkelaar. De historicus bespreekt de klassieker.

Wij zijn Angela

Wij zijn Angela. Zo heet het boek waarin Angela Merkel wordt geportretteerd door elf vrouwelijke auteurs van jong en oud. Voor de een is Angela een rolmodel, voor de ander een zeer opmerkelijk politica in mannenland Duitsland.Auteurs Madeleijn van den Nieuwenhuizen en Sophie Derkzen komen praten over hun Angela.

De nieuwe Piketty

Waarom is de ongelijkheid in de wereld zo hardnekkig en waarom denken we sinds Thatcher en kompanen dat het niet anders kan? Waarom denken we dat ongelijkheid de onzichtbare hand is achter onze moderne economie? Dat is de hamvraag uit het nieuwe boek van de Franse rockster-econoom Thomas Piketty. Om het neo-liberalisme te duiden duikt hij in zijn nieuwe boek Kapitaal en ideologie diep de geschiedenis in.Economisch journalist Ewald Engelen en politicoloog Merijn Oudenampsen zijn te gast.

Beethoven: Lost in Silence

In dit Beethovenjaar komen alle aspecten van Ludwig van Beethoven aan bod. Daar horen ook zijn laatste jaren bij, waarin hij steeds dover werd. Beethovens Grote Fuga, die hij componeerde toen hij bijna helemaal doof was, staat daarin centraal. De voorstelling Beethoven Lost in Silence gaat deze week in première in Theater Bellevue in Amsterdam.Altvioliste en bedenker van de voorstelling Esther Apituley is te gast.

Het Spoor Terug: Ouders van toen en nu, deel 2: De nieuwe baby

'Ik heb twee dochters, ben vier keer zwanger geweest, heb er diverse programma’s over gemaakt, dus ik dacht: over kinderen krijgen weet ik toch wel iets!', aldus radiomaker en kersverse oma Michal Citroen. Maar al in de eerste maanden na de geboorte van haar kleinzoon ontdekte ze dat ouders van nu voor heel andere problemen staan dan zij in haar tijd. Elk kind blijkt een zorgenkindje, van de ouders, de omgeving en de samenleving.Michal Citroen ging op ontdekkingstocht naar de huidige zwangerschapsbeleving en maakte een tweedelige documentaire over de ouders van toen en nu.

De column van Sana Valiulina

De column is deze week van Sana Valiulina.

Is de schedel van Plinius de Oudere gevonden?

Een team van Italiaanse wetenschappers bracht afgelopen maand vol trots het nieuws naar buiten: de schedel van Plinius de Oudere was gevonden. De schedel van de man die het encyclopedische werk Naturalis Historia schreef en die op dramatische wijze om het leven kwam toen de uitbarsting van de Vesuvius in 79 na Christus Pompeii verslond.Zou het werkelijk? Wij bellen met classicus en historicus Raphael Hunsucker, standplaats Rome.

Marion Bloem over haar nieuwe boek 'Indo'

'"Kijk, kijk, een Indo," zeiden mijn ouders en andere familieleden verheugd als ze op tv in een muzikant, presentator, of sportfiguren een Indo-Europeaan meenden te herkennen.' Zo schrijft Marion Bloem in haar nieuwe boek, Indo, dat niet alleen over die nostalgie, maar evenzo over het pijnlijke Indonesische verleden gaat. De schrijfster schreef haar familiegeschiedenis om zowel Nederland als de mensen uit het voormalige Nederlands-Indie een historisch geweten te geven.Marion Bloem is te gast.

Multatuli-jaar 2020

Op 2 maart is het 200 jaar geleden dat Multatuli werd geboren. Hij kreeg onlangs een gedenksteen in de Nieuwe Kerk, en 2020 is tot zijn jaar uitgeroepen. Maar ondertussen staat zijn huis in de Korsjespoortstraat te verpieteren. Nederland eert op zijn manier Multatuli, zijn grootste schrijver. Hij staat bekend als de dwarsdenker des vaderlands, de criticus van onze misdaden in Ons Indie. Maar hoe recalcitrant was Eduard Douwes Dekker eigenlijk en was hij wel de antikoloniaal die tegenwoordig van hem gemaakt wordt?Te gast is Dik van der Meulen, schrijver van de biografie Multatuli. Leven en werken.

De column van Nelleke Noordervliet, Slavernijvrij ?

De column is deze week van Nelleke Noordervliet

Wij slaven van Suriname

‘Het heeft heel lang geduurd voor ik mijzelf geheel van de obsessie bevrijd had, dat een neger altijd en onvoorwaardelijk de mindere moest zijn van iedere blanke. Geen volk kan tot volle wasdom komen, dat erfelijk met een minderwaardigheidsgevoel belast blijft.’ Deze zinnen uit de klassieker Wij slaven van Suriname van schrijver en activist Anton de Kom galmen tot aan de dag van vandaag na. De Kom schreef het boek in 1934. Deze week komt het opnieuw uit.Schrijfster Tessa Leuwsha schreef een nieuw voorwoord bij de heruitgave en is te gast.

Excuses slavernijverleden Amsterdam

Vorige week debatteerde de Amsterdamse gemeenteraad over een onderzoek naar de medeplichtigheid van het zeventiende-eeuwse stadsbestuur aan de slavernij. Die is er. En daarvoor moeten excuses gemaakt worden, vindt een meerderheid van de hoofdstedelijke gemeenteraad.We moeten oppassen met excuses, schrijft onder andere historicus Arthur Weststeijn deze week in De Volkskrant. Weststeijn is zondag te gast, samen met historicus René Koekkoek.

Klimaatscepsis en het Nederlandse bedrijfsleven

Gisteren was het voorpaginanieuws in de Volkskrant: Frits Böttcher, een van de meest prominente klimaatsceptici in Nederland blijkt jarenlang gefinancierd te zijn door Shell en andere multinationals. Hoe kon dit gebeuren, en hoeveel schade is er aangericht door de twijfelzaaierij van deze man?We bespreken het met een van de journalisten die het stuk schreef, Alexander Beunder en emeritus hoogleraar klimaatverandering Pier Vellinga, die jarenlang veel last ondervond van de twijfelcampagnes van Böttcher.

Recepten uit de vastentijd

Deze woensdag begint het vasten weer: de ooit roomse traditie om na de carnaval beperkt en sober te eten. Geen vlees, geen melk, geen kaas, geen boter, geen eieren, maar schraalhans keukenmeester. Zo moesten die arme katholieken de veertig dagen tot Pasen zien door te komen. Maar dat gold niet voor iedereen. De adel en de rijke burgerij in de zestiende en zeventiende eeuw lieten vlees en boter namaken. Als hedonistische veganisten aten zij nog luxer dan anders. Zo blijkt uit onderzoek van Eline van Hagen.De historica en journalist is te gast.

Wouter Klem over terreurbestrijding toen en nu

De wereld wordt regelmatig geschokt door terreuraanslagen, maar ruim honderd jaar geleden waren bom- en moordaanslagen op hoogwaardigheidsbekleders aan de orde van de dag. Dit kwam toen van links-anarchistische zijde. Valt er iets te leren van de internationale terreurbestrijding die toen op gang kwam en hoe ging die bestrijding eigenlijk?Historicus Wouter Klem schreef het proefschrift Founded on Fear. Transnational police cooperation against the anarchist conspiracy. De auteur komt praten over het theater van de terreur en de bestrijding ervan vroeger en nu.

Rodaan Al Galidi over zijn boek 'Holland'

Het is een verbazingwekkende en openbarende reis door het diepe hart van Nederland, aldus Rodaan Al Galidi over zijn nieuwste boek Holland. De hoofdfiguur komt na negen jaar in een azc zomaar tussen 'echte' Nederlanders terecht. De schrijver kroop in hun hoofden en geest en maakte van Holland de hoofdpersoon in zijn gelijknamige roman.Rodaan Al Galidi is te gast.

Het Spoor Terug: Ischa Solo

De deze week 25-jaar geleden overleden Ischa Meijer was journalist, maar wilde entertainer zijn. Hij profileerde zich dan ook als acteur onder de naam Izzy M. Tom Rooduijn gingen de gangen na van de toneelspeler en zelfbenoemd cabaretier Ischa Meijer en maakte er de documentaire Ischa solo over.

Historisch onderzoek naar slavernijverleden Amsterdam

In Amsterdam ging afgelopen week een onderzoek van start naar de rol van de stad in de internationale slavenhandel, in opdracht van de gemeenteraad. Op basis van het onderzoek zal de raad beslissen of - en waarvoor precies - de Amsterdamse gemeente excuses zal aanbieden. Een aantal politieke partijen zijn niettemin tegen het historisch onderzoek. De FvD diende een motie in om de onderzoekscommissie te laten opheffen, en VVD-raadsfractievoorzitter Marianne Poot meende dat de deelname van onderzoeker Gloria Wekker heroverwogen moest worden, omdat zij in 'premature uitspraken” had gezegd dat Amsterdam 'allang kan weten waarvoor er excuses aangeboden moeten worden'.Wij vroegen historica Anna Tijsseling, die zich op de sociale media al over deze kwestie uitspraak, om commentaar.

'Liefdesmagie' in de Middeleeuwen

Het is de nachtmerrie van elke jonge vrouw op een feest of in de kroeg: dat er drugs in haar drankje wordt gedaan. Maar het toedienen van lustopwekkende middelen, liefdesdrankjes en magische brouwseltjes gebeurde reeds in de middeleeuwen. Tristan veroverde Isolde met behulp ervan. Romantischer kon het niet, geloofden wij heel lang. Maar hoe werkten deze drankjes, en was het eigenlijk niet gewoon misbruik? Middeleeuwenhistorica Marlisa den Hartog schreef een blog over het middeleeuwse seksdrugs-gebruik en is te gast.

Historische boeken met Wim Berkelaar

Historicus Wim Berkelaar bespreekt de nieuwste historische boeken. Met ditmaal: Het groot Stakers Boek door Sjaak van der Velden; De predikant en de Boeddha. Beschouwingen bij de heruitgave van Joost Halbertsma’s ‘Het buddhisme en zijn stichter’ uit 1843 door Barend ter Haar; de Bijbel. Het boek, de verhalen, en hun geschiedenis door John Barton; en D.F. Malan. Profeet van de apartheid door Lindie Koorts.

Het verhaal achter Roger Stone

Rond Trump is er altijd gedonder, en deze week betreft het Roger Stone, zijn voormalig communicatieadviseur. Stone zou zich schuldig hebben gemaakt aan belemmering van de rechtsgang. Trump twitterde in ieder geval dat de geëiste straf van zeven tot negen jaar voor zijn voormalige buikspreker ‘heel verschrikkelijk en oneerlijk’ was. Maar wat is het verhaal achter Stones escapades, en wie is eigenlijk de man die het als adviseur op zijn geweten heeft dat Trump de politiek in ging?Albertine Bloemendal, amerikanist aan de Radboud Universiteit Nijmegen is te gast

Kabinetscrisis in Thüringen, Duitsland over de AfD

Het is de nachtmerrie van Duitsland: dat extreemrechts er de lakens uitdeelt. Precies dat gebeurde deze week in de deelstaat Thüringen. Daar kwam de nieuwe minister-president aan de macht dankzij de rechts radicale Alternative fur Deutschland, AfD, maar één dag later moest hij alweer aftreden. De democratie is verraden, stond er op spandoeken te lezen. Er brak meteen paniek uit, want de AfD moet buiten de deur gehouden worden, vindt de politiek. Historicus en Duitslandkenner Jacco Pekelder is te gast.

De column van John Jansen van Galen, de plaskrul

De column is deze week van John Jansen van Galen

Humaan slachten, de geschiedenis van de slacht

Deze week kwamen er weer akelige beelden vrij van de praktijken in slachthuizen. Deze keer bleek dat dierenartsen, die juist ter plekke zijn om een goede behandeling te garanderen, ook meededen met de mishandeling van de dieren. Maar kan humaan slachten wel? En hoe lang staat dat al op de agenda van de overheid en de maatschappij? Over deze vraag gaan we in gesprek met cultuurwetenschapper Dirk-Jan Verdonk. Hij schreef het boek Dierloos, over de geschiedenis van het vegetarisme.

De beste begraafplaats van Nederland, wie wint!

Dit weekend wordt De Gouden Terebinth uitgereikt, een tweejaarlijkse prijs ter stimulering van het behoud van funerair erfgoed. De drie genomineerden zijn: Stichting Oude Kerkhof Roermond, Stichting tot Behoud van de Drentse Graftrommels in Veenhuizen en Stichting Sovjet Ereveld in Leusden.Funerair kenner Babs Bakels maakt bekend wie de winnaar is en waarom begraafplaatsen en grafmonumenten juist nu veel aandacht verdienen.

Weense Opernball geopend door vrouwenkoppel

Het is absoluut een primeur: 20 februari openen twee Duitse studentes het prestigieuze Opernball in Wenen. Zelf zeggen ze in het Duitse weekblad Der Spiegel dat het ‘geen genderstatement’ is, maar toch is het een breuk met het verleden: sinds het eerste Opernball in 1815 het altijd aangevangen door een walsende man en vrouw.Historica Anna Tijsseling is te gast.

Hongaarse kindertreinen na WO I

De Eerste Wereldoorlog en de daarop volgende revoluties hadden Hongarije uitgeput. Tussen 1920 en 1930 werden daarom ruim 60.000 kinderen voor enkele maanden naar het buitenland gebracht om bij te komen. 100 jaar geleden, op 8 februari 1920, vertrok de eerste 'kindertrein' vanuit Boedapest naar Nederland.Deze week verschijnt daarom de bundel De Hongaarse kindertreinen. Een levende brug tussen Hongarije, Nederland en België na de Eerste Wereldoorlog. Een van de redacteurs, Orsolya Réthelyi, is te gast.

Het Spoor Terug, Dolle Mina's, deel 2

Afgelopen 24 januari was het 50 jaar geleden dat de Dolle Mina’s de voorpagina’s haalden van alle kranten. In binnen én buitenland was ruim aandacht voor de ludieke acties waarmee ze gelijke rechten eisten voor mannen en vrouwen.Tien jaar geleden sprak Michal Citroen met zeven Dolle Mina’s van het eerste uur over de acties, hun eigen leefwereld en hoe Dolle Mina die veranderde. deel 2 van het tweeluik: Zeven Dolle Mina’s.

Little Women, het Amerikaanse legendarische kinderboek is verfilmd

Het is al de zoveelste verfilming van een in Amerika legendarisch kinderboek: Little Women van Louisa May Alcott. Toch wist regisseur Greta Gerwig een moderne en actuele film te maken over de beleveniswereld van vier zussen in Massachusetts ten tijde van de burgeroorlog. De film is sinds deze week in Nederland te zien, en maakt zondagavond kans op maar liefst 6 Oscars, waaronder die voor beste film.Amerikanist Markha Valenta is te gast.

Sanne Frequin over de transformatie van het Lam Gods

Het Lam Gods is terug van weggeweest! Na een lange restauratie is het alsof de ogen van Jezus zelf schijnen door die van het Lam, afgebeeld in het beroemde altaarstuk ‘De aanbidding van het Lam Gods’ uit 1432 van de gebroeders van Eyck. Maar hoe antropomorf is het nieuwe Lam eigenlijk en wat is zegt de blik van het lam over de functie van het altaarstuk? Middeleeuwenkenner Sanne Frequin vertelt over het schaap als verlosser en object van aanbidding door de gelovige mens.

Mitsubishi's oorlogsverleden

Als we denken aan slavenarbeid voor Japan door krijgsgevangenen, denken we vanzelf aan de beruchte Birmaspoorweg. Dat Japan ook elders krijgsgevangen tot slavernij dwong, is minder bekend. Dat overkwam onder andere Henk Kleijn, één van de geschatte 661 Nederlanders die voor Japan 'mocht' gaan werken. Hij werd in 1942 krijsgevangene gemaakt en tewerk gesteld op de scheepswerf van Kawanami Shipbuilding, die na de oorlog is opgekocht door Mitsubishi. De journalisten Gidi Pols en Griselda Molemans tekenden zijn verhaal op in Trouw.Te gast zijn onderzoeksjournalist Griselda Molemans en Henk Kleijn.

Het Spoor Terug: Zeven Dolle Mina's, deel 1

Afgelopen 24 januari was het 50 jaar geleden dat de Dolle Mina’s de voorpagina’s haalden van alle kranten. In binnen én buitenland was ruim aandacht voor de ludieke acties waarmee ze gelijke rechten eisten voor mannen en vrouwen.Tien jaar geleden sprak Michal Citroen met zeven Dolle Mina’s van het eerste uur over de acties, hun eigen leefwereld en hoe Dolle Mina die veranderde. Zondag is het eerste deel van het tweeluik: Zeven Dolle Mina’s.

De column van Sana Valiulina

De column is deze week van Sana Valiulina.

Ger Beukenkamp over zijn theatervoorstelling 'Pim Spreekt'

Hij werd zowel ‘een wild geworden kleinburger’ genoemd als ‘de redder des vaderlands’. Zelf hield Pim Fortuyn het op het laatste, want hij zou ‘minister president van dit land’ worden.Scenario- en toneelschrijver Ger Beukenkamp schreef de voorstelling Pim spreekt, waarin Fortuyn confrontaties aangaat met koningin Beatrix, zijn vader, zijn grote liefde, een islamitische werkster, en niet te vergeten Ad Melkert.Ger Beukenkamp komt vertellen over de voorstelling die volgende week in première gaat.

Luc Rasson over zijn boek 'Het lijk van de dictator'

Wat te doen met de dictator als hij dood is? Het antwoord op die vraag luidt vaak: conserveren opdat hij min of meer uit zijn graf door kan regeren. Zo blijkt uit het boek Het lijk van de dictator – Franco, Mussolini, Pétain van de Belgische emeritus hoogleraar Franse letterkunde Luc Rasson.De auteur komt vertellen over zijn boek en onderzoek.

Het Spoor Terug: Mijn naam is Selma, deel 3

Selma van de Perre werd in 1922 in Amsterdam geboren uit volledig geassimileerde joodse ouders Barend Velleman en Fem Spier. Nu, op haar 97e, kijkt ze in haar autobiografie terug op haar leven.Haar boek vertelt het verhaal hoe het leven in alle onschuld begon, en hoe de geschiedenis haar al gauw op een genadeloze manier duidelijk maakte dat haar joodse afkomst en identiteit haar levensloop zou bepalen. Nadat haar vader was weggevoerd, hielp ze haar zusje en moeder onderduiken, nam ze een valse identiteit aan en ging in het verzet. In 1944 werd ze gearresteerd, maar omdat haar valse identiteit stand hield, belandde ze niet in Auschwitz, maar in Ravensbrück, het vrouwenkamp dat ze wist te overleven.In het driedelige Spoor Mijn Naam is Selma, vertelt ze hoe de wereld eruit zag toen haar leven begon, hoe langzaam duidelijk werd dat de geschiedenis het roer van haar wilde overnemen, hoe ze besloot zich daartegen te verzetten, en hoe ze de gevolgen van dat moedige besluit door toeval, geluk, monterheid en moed wist te overleven. Een documentaire van Mathijs Deen.

Arnon Grunberg over zijn boek 'Bij ons in Auschwitz'

27 januari 1945 werd Auschwitz bevrijd. Minstens 1,1 miljoen mensen, voornamelijk Joden, werden in het concentratie- en vernietigingskamp vermoord. Auschwitz groeide de afgelopen decennia uit tot hét symbool van de holocaust, een zinnebeeld van het kwaad. Onbeschrijflijk, onvoorstelbaar, onzegbaar, zo vonden velen. En toch schreven vele slachtoffers van de terreur in Auschwitz hun ervaringen op in indringende getuigenissen. Arnon Grunberg bracht in de bundel Bij ons in Auschwitz hun verhalen bijeen, en voorzag ze van een voorwoord. Arnon Grunberg is te gast.

De oudste toko van Amsterdam

Karina Meeuwse vertelt in Lang leven het fascinerende familieverhaal achter de grootste Chinese winkel van West-Europa, Toko Dun Yong, en vertelt daarbij ook de roerige geschiedenis van Chinese immigranten in Nederland.Karina Meeuwse is te gast.

Seks in de middeleeuwen met Herman Pleij

Als wij denken aan de seksuele bevrijding, denken we aan de jaren zestig. Dat 500 jaar eerder, in Vlaamse steden als Brugge, Gent en Antwerpen een ware seksuele revolutie plaats vond, blijkt uit het nieuwe boek Oefeningen in genot van Herman Pleij. Die revolutie ging gepaard met schunnige taal, met opmerkingen over de vrouw à la Trump en breidde zich als een moddervlek uit over de Lage Landen.Herman Pleij komt vertellen over de pikante late Middeleeuwen.

De podcast 'Verstilde verhalen'

Deze week startte een nieuwe podcastserie over onbekende oorlogsmonumenten: de steen, glasplaat of gedenktegel waar we langslopen zonder er aandacht aan te schenken. In Verstilde verhalen wordt de geschiedenis achter twaalf van deze monumenten uit de doeken gedaan.Maker Marsha Walraven is te gast.

50 jaar tattoocultuur met Henri Beunders en Henk Schiffmacher

Met verbazing keek historicus Henri Beunders naar de razendsnelle opkomst van de tattoo. Toen hij het ook in zijn eigen omgeving steeds meer zag verschijnen besloot hij op zoek te gaan naar de verhalen achter die tattoos. Dat resulteerde in het boek Optocht der tattoos. Jacht op een betekenisvol bestaan.Henri Beunders is te gast samen met tattoo-koning Henk Schiffmacher.

De column van Micha Wertheim

De is column is deze week van Micha Wertheim.

Maarten van der Graaff over de commune Nederland

Wat is Nederland? Zo vraagt dichter en schrijver Maarten van der Graaff zich af in zijn nieuwe dichtbundel Nederland in Stukken. Hij vond een voorlopig antwoord in een doos oude pamfletten, studies en tijdschriften uit de inmiddels verdwenen, ooit fameuze Utrechtse boekhandel ‘De Rooie Rat’. Geïnspireerd door de taal van de jaren zeventig, tachtig en negentig sloeg hij aan het dichten over ons vaderland. Nederland zo blijkt, was, behalve van alles en nog wat, ook een soort commune. De auteur vertelt.

Brieven van Ellen Deckwitz en Reggie Baay

Schrijvers Ellen Deckwitz en Reggie Baay schreven op verzoek van Winternachten brieven en lezen er uit voor.

Constantijn Huygens-prijs voor Stefan Hertmans

De Vlaamse schrijver Stefan Hertmans brak voor het grote publiek door met zijn roman Oorlog en terpentijn. Het verhaal over zijn grootvader, een gedecoreerde oorlogsheld uit de Eerste Wereldoorlog, bleek een enorme bestseller. Deze week krijgt Hertmans de Constantijn Huygens-prijs voor zijn gehele oeuvre.De auteur komt vertellen over zijn werk.

Historische boeken met Wim Berkelaar

Onze recensent Wim Berkelaar bespreekt de nieuwste historische boeken. Met ditmaal: Barracoon. Oluale Kossola, overlevende van het laatste slavenschip door Zora Neale Hurston; Geschreven geschiedenis. Brieven die de wereld hebben veranderd door Simon Sebag Montefiore; De hersenverzamelaar. Het veelbewogen leven van Franz Joseph Gall (1758-1828) door Theo Mulder; en Alfred Mozer. Duitser – Nederlander – Europeaan (1905-1979) van Paul Weller.

Historische mensenrechtenadvocate Liesbeth Zegveld

Ze is de advocaat van slachtoffers van de geschiedenis: Liesbeth Zegveld. Ze kwam op voor de geschonden rechten van de negen weduwen van het bloedbad van Rawagede en voor Bosnische families uit Srebrenica. Ook maakte ze bijvoorbeeld werk van de rechten van een gastarbeider die als slaaf hielp aan de bouw van een voetbalstadion in Qatar.Maar wat bezielt de historische mensenrechtenadvocaat Liesbeth Zegveld? Een gesprek over de advocaat als hersteller van de geschiedenis.

Twee bijzondere vrouwen in voormalig Nederlands-Indië

De ene vrouw werkte zich in het zeventiende-eeuwse Indië op tot rijke dame; de andere negentiende-eeuwse vrouw weet het als huishoudster te brengen tot de minnares van een officier. De ene is Nederlandse en maakt carrière en de ander is Javaanse en valt uiteindelijk terug in haar arme stand.Hun verhalen zijn opgetekend in De mannen van Maria van Anneloes Timmerije en in Lichter dan ik van Dido Michielsen. De auteurs zijn te gast.

De column van Nelleke Noordervliet

De column is deze week van Nelleke Noordervliet.

'Oeroeg' met Ellen Deckwitz en Clarice Gargard

In 1948, middenin de zogeheten politionele acties, verscheen Oeroeg. De novelle van Hella Haasse was het Boekenweekgeschenk van dat jaar. Het boekje moest wellicht laten zien dat Nederland op haar manier ook van ‘Ons Indië’ hield.Maar wat voor beeld van ‘de inlander’ komt er voort uit Oeroeg? Een beeld van een zielige Javaan of van een serieus te nemen sterveling elders op aarde? En hoe kijken we nu, anno 2020, naar het boek?Te gast zijn dichter en schrijver Ellen Deckwitz en schrijver Clarice Gargard.

Vluchthaven Taiwan

Honderden betogers uit Hongkong zijn deze week gevlucht naar Taiwan. Ze kregen een warm welkom, maar belandden met de Taiwanese verkiezingen voor de deur in een politiek wespennest. Wordt Taiwan de vluchthaven voor slachtoffers van China’s rode lange arm?China-deskundige en voormalig correspondent Jan van der Putten heeft het antwoord.

Menno Kalmann over zijn boek 'Michael'

Het gebeurde echt, sommige ten dode opgeschreven opgepakte joden werden geruild tegen gevangen Duitsers. Zoiets overkwam Michael. Dit kleine jongetje kwam niet in Auschwitz, maar in Haifa terecht.Zijn verhaal en dat van zijn familie is opgetekend in het gelijknamige boek Michael, dat is geschreven door Menno Kalmann. De auteur is te gast.

Jelte Wicherts en Angelie Sens over het boek ‘Superieur’

‘Als we de betekenis van ras willen begrijpen, moeten we begrijpen hoe macht werkt.’ Aldus de Britse wetenschapsjournalist Angela Saini, die het boek Superieur schreef over de lange geschiedenis én de 21e-eeuwse revival van de rassentheorie in de wetenschap. Het boek verscheen een paar maanden geleden in het Nederlands.Te gast om het te bespreken zijn Jelte Wicherts, psychologie-hoogleraar aan de Universiteit van Tilburg, en cultuurhistoricus Angelie Sens.

Straattaal uit de negentiende eeuw

Er was een tijd, tegen het einde van de negentiende eeuw, dat een Amsterdammer uit de Kalverstraat een heel ander dialect sprak dan zijn stadsgenoot uit Kattenburg. Er werden in Amsterdam namelijk zeven verschillende varianten van het Nederlands gesproken, ontdekte taalkundige Nicoline van der Sijs.Om welke dialecten dat ging en waar die vandaan komen, bespreekt Van der Sijs zondag met ons

De klassieke oosterse despoot

Qassem Soleimani is de verpersoonlijking van het absolute kwaad: In elk geval voldoet hij aan het westerse angstbeeld van de oosterse despoot. Maar dat beeld van de wrede tiran en vijand van de vrije wereld is al heel oud. Dit beeld gaat terug tot Perzische heersers zoals Darius en Xerxes. En het is voor het eerst te vinden in het boek waarmee de geschiedschrijving begon: Historiën van Herodotus.Classicus Janric van Rookhuijzen is te gast samen met Sara Wijma historicus van de oudheid, verbonden aan de Rijks Universiteit van Groningen

De column van Abdelkader Benali

De column is deze week van Abdelkader Benali.

Het Spoor Terug: Mijn naam is Selma, deel 2

Selma van de Perre werd in 1922 in Amsterdam geboren uit volledig geassimileerde joodse ouders Barend Velleman en Fem Spier. Nu, op haar 97e, kijkt ze in haar autobiografie terug op haar leven.Haar boek vertelt het verhaal hoe het leven in alle onschuld begon, en hoe de geschiedenis haar al gauw op een genadeloze manier duidelijk maakte dat haar joodse afkomst en identiteit haar levensloop zou bepalen. Nadat haar vader was weggevoerd, hielp ze haar zusje en moeder onderduiken, nam ze een valse identiteit aan en ging in het verzet. In 1944 werd ze gearresteerd, maar omdat haar valse identiteit stand hield, belandde ze niet in Auschwitz, maar in Ravensbrück, het vrouwenkamp dat ze wist te overleven.In het driedelige Spoor Mijn Naam is Selma, vertelt ze hoe de wereld eruit zag toen haar leven begon, hoe langzaam duidelijk werd dat de geschiedenis het roer van haar wilde overnemen, hoe ze besloot zich daartegen te verzetten, en hoe ze de gevolgen van dat moedige besluit door toeval, geluk, monterheid en moed wist te overleven. Een documentaire van Mathijs Deen.Dit is het tweede deel van het drieluik. Luister deel 1 hier terug.

Toekomstroman over 2020 (uit 1923)

Het boek opent met een wereldcongres ‘der gekleurde en blanke rassen’. De wereld, zo blijkt, is zelfs in het jaar 2020 nog niet helemaal klaar voor volledige gelijkheid tussen alles en iedereen, ongeacht kleur of sociale komaf. Maar de wereld is wel op de goede weg, om zowel sekseneutraal als klassen-neutraal te worden, en man en vrouw als volledig gelijken te behandelen.Het boek ‘Een huwelijk in het jaar 2020’ van Maurits Wagenvoort was een van de vele toekomstromans zoals er eind negentiende en begin twintigste eeuw meer geschreven zouden worden. Maar hoe is het bijna een eeuw later gesteld met de vrijheid, gelijkheid, broeder- en zusterschap in onze samenleving.Boek, verleden en heden worden besproken door historicus Dennis Bos, schrijver Anton Dautzenberg en Eveline van Rijswijk.

Het Spoor Terug, Mijn naam is Selma, deel 1

Selma van de Perre werd in 1922 in Amsterdam geboren uit volledig geassimileerde joodse ouders Barend Velleman en Fem Spier. Nu, op haar 97e, kijkt ze in haar autobiografie terug op haar leven.Haar boek vertelt het verhaal over hoe het leven in alle onschuld begon, maar hoe de geschiedenis haar al gauw op een genadeloze manier duidelijk maakte dat haar joodse afkomst en identiteit haar levensloop zou bepalen. Nadat haar vader was weggevoerd, hielp ze haar zusje en moeder onderduiken, nam een valse identiteit aan en ging in het verzet. In 1944 werd ze gearresteerd, maar omdat haar valse identiteit stand hield, belandde ze niet in Auschwitz, maar in Ravensbrück, het vrouwenkamp dat ze wist te overleven. In het driedelig spoor Mijn Naam is Selma, vertelt ze hoe de wereld eruit zag toen het leven begon, hoe langzaam duidelijk werd dat de geschiedenis het roer van haar wilde overnemen, hoe ze besloot zich daartegen te verzetten, en hoe ze de gevolgen van dat moedige besluit door toeval, geluk, monterheid en moed wist te overleven. Een documentaire van Mathijs Deen

Column John Jansen van Galen

Column John Jansen van Galen

Een kruistocht lopen!

Je moet er maar op komen: de eerste kruistocht uit 1095 nalopen in omgekeerde richting. Dat is wat publicist Ralf Bodelier dit jaar gaat doen. Hij begint bij het heilig graf in Jeruzalem om te eindigen bij het graf van Godfried van Bouillon bij diens kasteel in de Franse Ardennen.Deze week is hij vijf dagen onderweg. We praten met hem over het doel van zijn tocht en het doel van zijn verre voorgangers.

De drooglegging in Amerika

De misdaad en illegale handel voeren er wel bij. En helpen tegen verslavingsverschijnselen deed het ook niet. Toch zwoeren de Amerikaanse morele scherpslijpers en de overheid bij de zogeheten drooglegging. Ze gold van 1920 tot 1933, bracht aparte politieke partijen tot leven, en was het voertuig voor de loopbaan van Al Capone.Te gast zijn sociologe en verslavingskundige Gemma Blok en Amerikanist Maarten Zwiers.

De Doden van 2019, verder zonder Deelder en Doris Day

Verder zonder Deelder en Doris DayIeder jaar ontvallen ons weer bekende en minder bekende vooraanstaande figuren. Zowel uit Nederland als uit heel de wereld. Ook dit jaar stierven weer belangrijke openbare figuren. Zij worden herdacht in het jaarlijkse in memoriam in de ether op OVT, onze eigen requiemdienst zogezegd. Met onder meer aandacht voor de schrijvers Gyõrgy Konrad en Toni Morrison; de eerste zwarte voetballer in Oranje Humphrey Mijnals; de Amerikaans historicus en cultuurcriticus John Lukacs; de acteur Bruno Ganz en de actrice Doris Day

Het Spoor Terug: Vuurwerk, een uitgevonden traditie

Ieder jaar weer vallen er doden en zwaargewonden door het overmatig en ondoordacht afsteken van vuurwerk. Komt er een verbod op consumentenvuurwerk? En komt daarmee een eind aan een lange Nederlandse traditie met Oud&Nieuw? Maar zo oud is die traditie niet. Radiomaker Marten Minkema zoekt naar de oorsprong en spreekt met ooggetuigen.

De column van John Jansen van Galen

De column is van John Jansen van Galen

Leonard en Marianne, Cohen en zijn muze

Je hebt de verpletterende relatie van John en Yoko en je hebt de liefdevolle destructieve relatie van Kurt Cobain en Courtny Love. Maar alles het om de romantiek gaat, haalt niemand het bij Leonard en Marianne.Het is een van de mooiste liefdesgeschiedenissen uit de popmuziek: de relatie tussen Leonard Cohen en zijn Noorse muze Marianne Ihlen. Bezongen in ‘So Long Marianne’, en nu bijna een halve eeuw later verfilmd door Nick Broomfield. De regisseur maakte een aangrijpende documentaire over hun liefde. Leonard Cohen-fan, psychiater en hoogleraar Dirk de Wachter is te gast.

15 jaar na de tsunami

Vijftien jaar geleden, op tweede kerstdag, vond de tsunamiramp in Indonesië plaats. De Indonesische provincie Atjeh werd het zwaarst getroffen: meer dan 170 duizend mensen kwamen daar om het leven.Antropoloog Annemarie Samuels van de Universiteit Leiden onderzocht hoe de Atjeeërs na de ramp het leven oppakten. Ze woonde een tijd op het eiland, sprak met talloze Atjeeërs en schreef er het boek After the Tsunami over. Annemarie Samuels is te gast.

De column van Abdelkader Benali

De column is deze week van Abdelkader Benali.

Historische boeken met Wim Berkelaar

Onze recensent Wim Berkelaar bespreekt nog vlak voor de kerstdagen de nieuwste historische boeken.Met ditmaal:Vreemde verwanten. De wereld buiten Europa 1400-1600 van Ernst van den Boogaart;Er moest iets nieuws komen! Getuigenissen van Nederlandse fascisten. [1940-1950] van Willem Huberts;Een schitterende erfenis: 125 jaar nalatenschap van de Algemene Nederlandse Diamantbewerkersbond van Karin Hofmeester;Appeasement. Chamberlain, Hitler, Churchill en de weg naar oorlog van Tim Bouverie.

'Boomer' woord van het jaar

Het was een generatie-generalisatie van de eerste orde. De woordjes ‘OK boomer’ waarmee de 25-jarige Australische parlementariër Chloe Swarbrick een medeparlementariër afstrafte die haar onderbrak. Boomer komt van babyboomer. De generatie van de opstand en het lange haar, die nu zelf voor ‘oude zak’ wordt uitgemaakt.Maar hoe zit het met het begrip babyboomer, wanneer werd het voor het eerst gebruikt en wanneer werd het voor het eerste positief of negatief gekwalificeerd? Ton den Boon, hoofdredacteur van de Dikke van Dale legt uit waarom het begrip ‘Boomer’ verkozen is tot het woord van het jaar.

Pausdrama 'The Two Popes'

Het was een ongekend drama en een ongekend fenomeen: de machtswisseling tussen twee pausen. Normaal gesproken gaat een paus dood en komt er een levende opvolger voor in de plaats. Maar in 2012 ging paus Benedictus, alsof hij een ambtenaar was, met pensioen. In zijn plaats kwam de huidige paus Franciscus.De twee kenden elkaar en steggelden vooraf over de toekomst van de kerk. Hun persoonlijke en algemeen kerkelijke drama is nu voor Netflix verfilmd in een tragikomedie. Met Anthony Hopkins als Benedictus, en Jonathan Pryce als de latere Franciscus. We bespreken de film met Vaticaankenner Stijn Fens.

Het Spoor Terug: De Poolse Bevrijders

25 jaar geleden werd de Poolse generaal Maczek tussen zijn oude strijdmakkers begraven. Dat gebeurde op 23 december 1994 op de Poolse erebegraafplaats in Breda. De stad die 50 jaar eerder, eind oktober 1944, door de mannen van Maczeks 1e Poolse pantserdivisie was bevrijd. Dat een groot deel van Nederland door Polen bevrijd is, wordt nogal eens vergeten. Enkelen van hen vertelden hun verhaal in 1995.Paul van der Gaag maakte een actuele bewerking van de documentaire.

'In Europa, de geschiedenis op heterdaad betrapt' op tv

Er is naast het nieuwe boek van Geert Mak ook een nieuwe televisieserie genaamd In Europa. De geschiedenis op heterdaad betrapt. Onder leiding van Roel van Broekhoven en Stefanie de Brouwer reisde een team van onderzoekers Europa rond op zoek naar de stemming en de werkelijkheid van de 21ste eeuw.Aanstaande zondag is op NPO 2 de eerste aflevering te zien. Eindredacteur Roel van Broekhoven is te gast.

De Afghanistan Papers

De Amerikaanse regering heeft onder drie opeenvolgende presidenten de bevolking misleid over de oorlog in Afghanistan. Dat blijkt uit duizenden pagina’s aan vertrouwelijke documenten die The Washington Post verkreeg met een beroep op openbaarheidswetgeving. De regering verzweeg mislukkingen, manipuleerde statistieken en presenteerde niet behaalde successen.Journalist en Afghanistankenner Bette Dam komt praten over de Afghanistan-papers.

De column van Nelleke Noordervliet

De column is deze week van Nelleke Noordervliet.

Voorstelling 'Ons Wereldrijk'

‘Er wordt daar iets groots verricht’. Zo werd eeuwenlang gezegd over onze aanwezigheid in Indonesië. Tegenwoordig kijken we er met andere ogen naar. Want wat deden onze voorouders daar precies? En hoe werd dat wereldrijk van ons eigenlijk gebouwd? Op de schouders van de Javaan, Sumatraan en Balinees. Zoveel is duidelijk.Onze koloniale geschiedenis is vanaf 19 december te zien in Theater Rotterdam in de voorstelling Ons Wereldrijk. Dit is een ingenieus poppenspel over het koloniale verleden gemaakt door theatergroep Hotel Modern. Te gast zijn maker en kunstenaar Herman Helle en historica Alicia Schrikker.

De mug en de mensheid

De mug. Nu een lastige zomerplaag, speelde ooit een hoofdrol in de menselijke geschiedenis. Van alle mensen die ooit op aarde hebben geleefd is bijna de helft omgekomen door een mug, grootse legers werden verslagen door muggenplagen, strategen zochten naar omwegen om de kleine steker te ontlopen, en sommige landen hadden niet eens bestaan als de mug zijn gewicht niet in de strijd had gegooid. Dat althans beweert de schrijver Timothy C. Winegard in zijn boek Mosquito.Bart Knols, insectenkenner en schrijver van het Nederlandse boek Mug, bespreekt het boek.

Roemruchte Hohenzollern-familie eist kostbaarheden

De Hohenzollern-familie eist een indrukwekkende lijst met kostbaarheden van de Duitse overheid. Naast kunstwerken, kroonjuwelen en archiefstukken aast de familie op een paleis in Potsdam. Dat alles behoorde ooit toe aan het Huis Hohenzollern; de invloedrijke adellijke familie die negen Pruisische koningen en drie keizers voortbracht. Na de Tweede Wereldoorlog werden de eigendommen afgenomen. De hoge eisen van de familie Hohenzollern veroorzaken grote verontwaardiging in Duitsland. Want zaten er geen nazi-sympathisanten in de familie?Lynn Stroo van het Duitsland Instituut is te gast over de netelige kwestie.

Het Spoor Terug: De jongens van Soekaboemi, deel 2

Drie oude mannen, alledrie dik in de negentig. Alledrie met een Nederlandse vader en een Indische moeder, en alledrie opgegroeid in een opvoedingsgesticht op West-Java. Tijdens de Tweede Wereldoorlog verlaten de jongens het gesticht. De een gaat bij het KNIL, de ander bij de Marine, en de derde is nog te jong om het leger in te gaan.Documentairemaker Gerard Leenders volgde met deze mannen op leeftijd het spoor terug en maakte de documentaire ‘De jongens van Soekaboemi’. In deze uitzending hoort u het eerste deel.

Green (New) Deal

Klimaatorganisaties trekken al decennia aan de bel: we hebben een probleem. Deze week presenteerde Frans Timmermans de Green Deal, een plan waarmee we de crisis te lijf moeten gaan. Deze term 'Green Deal' komt niet uit de lucht vallen. In de Verenigde Staten is the Green New Deal gepresenteerd. Een ambitieus plan dat én economische ongelijkheid, én het milieuprobleem moet oplossen. Die term grijpt duidelijk terug naar vroeger: de New Deal van Franklin Delano Roosevelt uit het interbellum.Waarom wordt juist deze term nu gebruikt? Daarover praten we met Amerikanist Markha Valenta.

Waarom vrouwen betere seks hebben onder het socialisme

Oost-Duitse vrouwen zouden meer orgasmes hebben gehad dan hun West-Duitse zusters. En gelijke kansen op de arbeidsmarkt, zoals die er onder het socialisme waren, leiden algauw tot minder ongelijkheid in bed. Dat zijn een paar van de opmerkelijke bevindingen uit het onlangs in vertaling verschenen boek Waarom vrouwen betere seks hebben onder het socialisme, geschreven door de Amerikaanse antropologe Kristen Ghodsee.Iwona Gusc, cultuurwetenschapper aan de Webster Universiteit te Leiden las het boek en is te gast.

70 jaar NAVO

Deze week vierde de NAVO het zeventigjarig bestaan met een top in Londen. Toch is het feestje bij voorbaat al een beetje bedorven. President Trump was al erg kritisch over de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie, en president Macron noemde nog niet zo lang geleden het westerse militaire bondgenootschap ‘hersendood’.Wat is de toekomst van de NAVO, en wat leert het verleden over zijn zwakte en kracht? Bram Boxhoorn, directeur van de Atlantische commissie en historicus, is te gast.

Column van Nazmiye Oral

De column is deze week van Nazmiye Oral.

De Jan Terlouw-lezing van Beatrice de Graaf en Lotte Jensen

Volgende week donderdag 12 december wordt voor de derde keer de Jan Terlouw-lezing gehouden. Een lezing die zich buigt over de vraag waarom het ‘touwtje’ van Terlouw niet meer uit de brievenbus hangt en uit de Nederlandse samenleving is verdwenen.Dit jaar spreken daar historica Beatrice de Graaf en historisch letterkundige Lotte Jensen. In hun lezingen buigen zich over het verlangen naar geborgenheid. De Graaf bespreekt de behoefte aan veiligheid die door de dreiging van het terrorisme ontstaat, Jensen zal het hebben over onze eeuwige angst voor het water. Jensen en De Graaf zijn te gast.

De eerste moslim in New York was een Nederlander

De eerste moslim in New York was een Nederlander en hij was ook nog eens de eerste inwoner van Brooklyn. Hij heette Anton Janszoon van Salee en was zoon van een Nederlandse kaapvaarder en Moorse moeder. Hij werd ook wel Anthony de Turk genomd, en staat niet bekend als een prettig mannetje. Daarover schrijft de New York Times deze week. Nancy Jouwe, co-auteur van Geschiedenissen van Nederlands New York, is te gast.

De pest met Joren Vermeersch

Het was de straf van God die de hoogmoed en de zondigheid van de stervelingen weer eens zat was. Zo verkondigden geleerde theologen en zo geloofden gewone gelovigen in de veertiende eeuw. De pest bracht overal dood en verderf en zaaide overal paniek.Ook in onze contreien. Aan de hand van nieuwe archiefbronnen ontkracht historicus Joren Vermeersch in 1349. Hoe de Zwarte Dood Vlaanderen en Europa veranderde de mythe dat Vlaanderen minder getroffen zou zijn dan andere streken. De auteur is te gast.

Het Spoor Terug: De jongens van Soekaboemi, deel 1

Drie oude mannen, alledrie dik in de negentig. Alledrie met een Nederlandse vader en een Indische moeder, en alledrie opgegroeid in een opvoedingsgesticht op West-Java. Tijdens de Tweede Wereldoorlog verlaten de jongens het gesticht. De een gaat bij het KNIL, de ander bij de Marine, en de derde is nog te jong om het leger in te gaan.Documentairemaker Gerard Leenders volgde met deze mannen op leeftijd het spoor terug en maakte de documentaire ‘De jongens van Soekaboemi’. In deze uitzending hoort u het eerste deel.

Habsburgse Centenbak

De Habsburgerkin, die is berucht in de geschiedenis. Karel V, Philips II en vooral Karel II waren in het bezit van zo’n centenbak. De oorzaak ervan zou liggen in de omgangsvormen binnen de Habsburgse familie. Inteelt zou er veelvuldig zijn voorgekomen. Dat zou nieuw onderzoek van de universiteit van Santiago de Compostella bewijzen.Historica en middeleeuwenkenner Sanne Frequin houdt de Habsburgse kaak en het nieuwe onderzoek tegen het licht.

Bouterse schuldig aan 8 december moorden

Het was groot nieuws vrijdagavond. De veroordeling van de Surinaamse president Desi Bouterse. Niet alleen hier en in Suriname, maar ook tot de rest van de wereld is het doorgedrongen. Het gebeurd immers niet zo vaak dat een zittende president voor moord veroordeeld wordt.Wij spreken met Hennah Draaibaar, correspondent in Suriname over deze lang zich voortslepende zaak die zij vanaf het begin gevolgd heeft en zij was ook bij de uitspraak aanwezig.

Verplichte Marokkaanse nationaliteit

Onlangs lanceerde een groep Marokkaanse Nederlanders het manifest Keuzevrijheid in nationaliteit. Ze willen als Nederlander niet langer vanzelfsprekend Marokkaans onderdaan zijn, zoals de koning van Marokko hen nu beschouwt. Hun protest tegen de opgedrongen nationaliteit is bij het bezoek van minister Ankie Broekers-Knol aan Marokko weer actueel.Laila Ezzeroili, publiciste en ondertekenaar van het manifest, is te gast.

Column van Abdelkader Benali

De column is deze week van Abdelkader Benali.

De documentaire ‘Ons moederland’

Hoe diepgeworteld zijn de radicale nationalistische opvattingen in Nederland? En in hoeverre vinden ze een voedingsbodem in onze geschiedenis of in de beleving daarvan. En loopt er een lijntje van de neonazi Constant Kusters naar meer beschaafd populistisch rechts? Programmamaker Shamira Raphaëla onderzocht de rechtse vaderlandse reflexen en maakte de documentaire Ons moederland die woensdag 4 december te zien is op NPO 2.Shamira Raphaëla is samen met historicus en populismekenner Koen Vossen te gast.

Helden te paard

Een beetje man, een beetje heerser laat zich te paard afbeelden. Dat is al zo sinds keizer Marcus Aurelius zich als ruiter in brons liet vereeuwigen. Sindsdien zijn zowel Willem van Oranje, als Napoleon en Ronald Reagan onsterfelijk geworden op de rug van werelds edelste viervoeter.Kees van Tilburg reisde de wereld af om zijn ‘Helden’ op hengsten – Verhalen over ruiterstandbeelden te schrijven en komt praten over man en paard.

Uitgestorven Neanderthalers

Het plotseling uitsterven van de Neanderthalers is een van de raadsels uit de oertijd. Hun verdwijning zou wellicht te wijten zijn aan de eerste exemplaren van onze soort, aan een invasie van de homo sapiens. Nieuw onderzoek wijst echter uit dat de oorzaak van de ondergang van de Neanderthalers uitsluitend te wijten is aan de soort zelf. Hun populatie was domweg te klein om te overleven.Te gast is onderzoeker Krist Vaesen van de Technische Universiteit Eindhoven.

Het Spoor Terug: De spitz, martelwerktuig en heiligdom

Het moet haast wel de meest gehate en de meest geliefde schoen ter wereld zijn: de spitz. De balletschoen met harde neus die ballerina's onhoorbaar kon laten zweven, als engelen in de hemel. Zo'n tweehonderd jaar geleden zag de spitz het levenslicht. Wat betekende dat voor de balletkunst en voor de positie van de ballerina? Laura Stek volgt het spoor van het martelschoentje.

Expeditie naar de Noordpool in '79

In 1979 trokken archeologen en wetenschappers naar Spitsbergen. Het was één van de eerste moderne expedities naar de Noordpool. De expeditie kreeg indertijd veel aandacht in de pers omdat ze even avontuurlijk als uniek was.Op 7 december opent het Universiteitsmuseum van de Rijksuniversiteit Groningen een expositie over de expeditie. Noordpoolonderzoeker, archeoloog en deelgenoot van de expeditie Louwrens Hacquebord kijkt terug op de ijzingwekkende onderneming.

De propagandafilms van Shell

Het kan u bijna niet zijn ontgaan. Overal wordt reclame gemaakt voor Shells online videoserie The Great Travel Hack: een serie video’s waarin twee teams van Londen naar Istanbul moeten reizen met zo min mogelijk CO2-uitstoot. De serie past in een lange cineastische traditie van de oliegigant: al in 1924 maakte de Bataafsche Petroleum Film een film over de positieve invloed van Shell in Nederlands-Indië. In de decennia daarna produceerde Shell een groot aantal films die de reputatie van Shell als maatschappelijk verantwoord bedrijf dienden te bevestigen. Dit is een doelstelling die met de komst van het klimaatprobleem een steeds grotere opgave bleek. The Great Travel Hack past in een lange traditie. Te gast zijn Laurie van der Burg, onderzoeker bij Milieudefensie en filmhistoricus Hans Schoots

Column van Micha Wertheim

De column is deze week van Micha Wertheim.

De Suriname Monologen

Drie voormalig Surinaamse politici kijken vanuit de hemel terug op Suriname na de onafhankelijkheid: Jagernath Lachmon, Henck Arron en Johan Adolf Pengel. Alledrie leverden ze een bijdrage aan het publieke debat. Allen hebben een eigen idee over Suriname als zelfstandige vrije staat.Deze drie, gespeeld door Prem Radhakishun, Ruurt de Maesschalck en Roy Ristie, hebben een hoofdrol in de nieuwste aflevering van de Suriname Monologen die aanstaande maandag te zien is in de Nieuwe Kerk in Amsterdam.Te gast zijn regisseur John Leerdam en acteur Roy Ristie.

Historische boeken met Wim Berkelaar

Onze recensent Wim Berkelaar bespreekt de nieuwste historische boeken. Met ditmaal: De rode bovenmeester. De humanistische pedagoog en sociaaldemocratische politicus A.H. Gerhard, 1858-1948 door Sjoerd Karsten; Wim Kok, een leven op eigen kracht: Voor zijn mensen. 1938 - 1994 door Marnix Krop; Fiasco van goede bedoelingen. Nederlandse en de Indonesische onafhankelijkheid door John Jansen van Galen; en De vergeten gesprekken met Hitler door Eric Branca.

Koekoekskinderen

Deze week werd bekend dat 1 op de 10 Nederlanders DNA van de 'melkboer' bij zich draagt. Veel afstammelingen van zogenoemde 'koekoekskinderen' -kinderen die niet van de vader des huize zijn- dus. Evolutionair geneticus Maarten Larmuseau van de KU Leuven onderzocht deze kwestie. Samen met zijn team kwam hij erachter dat koekoekskinderen aan het einde van de 19e eeuw doorgaans niet het product waren van luxe-activiteiten van de betere standen, maar juist meer voorkwamen bij arme stedelingen. Larmusaeu is te gast.